گفتگو با دكتر محسن سلیم
تعداد بازدید : 0
دهه 20، دوره تمرین دموكراسی
نویسنده : محمد علی اسفندیاری طبسی
اشاره: بررسی وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران پس از جنگ جهانی دوم كه به اشغال ایران از سوی متفقین و سقوط رضا شاه منجر شده بود، از جمله مباحث قابل توجه در تاریخ معاصر است، دوره ای كه ایران در پی رهایی از اختناق رضا شاه
جنبش های قومی متعددی را شاهد بود و علیرغم وضعیت نابهنجار اقتصادی و نبود ثبات سیاسی، دموكراسی را به طور محدود تجربه كرد و سرانجام زمینه ساز نهضت ملی نفت گردید. در گفتگویی با دكتر محسن سلیم مدرس و پژوهشگر تاریخ معاصر وضعیت ایران پس از جنگ دوم جهانی به اختصار بررسی شده است كه از نظر شما می گذرد.
گروه تاریخ
❊ بطور اختصار بفرمایید كه جنگ جهانی دوم چگونه ایران را درگیر نمود و به چه نحو پایان یافت؟
در طول سالهای متمادی ایران عرصه رقابت و توسعه طلبی قدرتهای بزرگ بود و بعلت موقعیت سوق الجیشی خویش در زیر چنگال روس و انگلیس از اینسو به آنسو كشیده می شد. در جنگ جهانی اول آلمانها نیز وارد بازی شدند و اهمیت استراتژیكی مضاعف ایران را گوشزد رقبای اروپایی نمودند بطوریكه با حضور مجدد آلمانها در اواسط قرن 20 در ایران، این بار انگلیسیها و روسها در تصرف ایران جهت بهره وری بموقع از شرایط خاص ژئو پلتیك منطقه و ایران و ضربه به آلمان هیتلری درنگ ننمودند. ارتباط رضا شاه با آلمانیها آنقدر واضح و گسترده بود كه لندن و مسكو را نمی توانست منتظر
بخود آمدن رضا شاه یا عادی ماندن روابط ایران و آلمان نگاه دارد.
لذا نیروهای دول متفق تحت هدایت انگلستان و روسیه شوروی ایران را تصرف كرده و رضا شاه را به جزیره موریس تبعید كردند.
با اینهمه اشغال ایران، صرفاً یك اشغال نظامی نبود و اهداف بلند پروازانه ای را دنبال می كرد. بویژه كه اشغالگران در امور داخلی ایران دخالت تام نموده و باعث ایجاد بحرانهای اقتصادی و سیاسی متعددی در داخل كشور شدند.
هجوم ارتشهای خارجی باعث ایجاد نگرانیهایی در كشور شده و ناامنی ها و نابسامانیهایی از داخل بوجود آورد كه سر رشته امور از دست دولت خارج شد. لذا مشاهده می شود كه نه تنها در طی سالهای حضور اشغالگران از 1320 تا 1325 آشفتگی در امر دولت و جامعه موج می زند بلكه حتی تا سالهای 1330 و سپس آغاز عصر تحكیم سلطنت مطلقه
محمد رضا شاه، محور قدرت در دستهای مجلس احزاب، دربار و نیروهای نظامی و ... به تناوب در حركت است و اقتدار و ثباتی به آن معنی كه ضرورت داشت، در كار نبود.
نزدیكی شاه به آمریكا یعنی قدرت نوظهور جهان و جلب رضایت انگلستان، باعث رفع خطر یورش شوروی و خروج سربازان روسی از كشور در 1325 گردید. اما این آغاز استقلال و ثبات نبود بلكه مرحله دیگری از شروع دردسر بود.
❊ مگر چه مشكلاتی گریبان ایران را گرفته بود كه با گذشت 5 سال از اشغال ایران هنوز هم حل و فصل نشده بود؟
گرچه متفقین قول داده بودند كه برای مردم ایران تا حد امكان مشكلی بوجود نیاورند و حتی اذعان می شد كه اشغال ایران به اجبار و ضرورت و برای مدتی كوتاه خواهد بود لیكن بخشهای اقتصادی كشور شدیداً لطمه و آسیب دیده كشاورزی دچار افت فاحش تولید شد بطوریكه گندم و جو به میزان 25 درصد كاهش تولید داشت و تولید میوه تا 30 درصد و در همانحال كه تقاضای ارتشهای اشغالگر برای محصولات غذایی رو به فزونی داشت، این كاهش تولید و نابرابری عرضه و تقاضا به بروز قحطی در اكثر نواحی ایران منتهی شد.
صنعت چندان دچار آسیب شده بود كه صنایع دولتی به فراموشی سپرده شدند و تنها بخش تجاری و سفته بازی و دلالی رشد نموده متفقین كالاهای خود را با بیشترین قیمت در ایران عرضه
می كردند و با نشر اسكناس به كاهش ارزش ریال ایران كمك
می كردند و این كاهش ارزش پولی، سود متفقین را در خرید اجناس از ایران دو برابر می كرد! تورم ناشی از كسری بودجه دولت و كمبود كالاهای اساسی باعث افزایش قیمت نان و بلوای نان در آذر 1321 در تهران شد كه به كشته و
مجروح شدن 720 نفر منتهی گشت.
بسیاری از كالاها جیره بندی شده ولی در بازار سیاه به چندین برابر قیمت به فروش می رفت و در همانحال سهم طبقات فرودست از مواد غذایی چیزی نبود جز گرسنگی یا نان آمیخته با خاكستر و خاك اره و ... گرچه بظاهر دول متفق
می كوشیدند تا با وارد كردن گندم و غلات مانع از بروز آشوب و قحطی در كشور شوند اما مشكل اصلی آن بود كه هر كدام از اشغالگران شمالی و جنوبی به دلخواه خود عمل كرده و یا پس از مدتی در بازار سیاه حاضر می شدند و به افزایش قیمتها علاقه نشان می دادند!
❊ از لحاظ وضعیت سیاسی چه تحولی در كشور ایجاد شده بود؟
با وجود پیامدهای ناگوار اقتصادی و اجتماعی، از بعد سیاسی خوشبختانه فضای بازی ایجاد شده بود كه بواسطهٌ رهایی نیروهای اجتماعی از منگنه فشار اختناق رضا شاهی، می توانست به تكاپوی گروههای مختلف داخلی كمك نماید.
عرصه برای بازیگران جدید در صحنه سیاست فراهم شده بود و جنبشهای اجتماعی مهمی
می توانست به وقوع بپیوندد طیفی از نهادهای سیاسی همچون كابینه مجلس - احزاب - جنبشهای كارگری و روحانیون و ... در صحنه سیاست ایفای نقش
می نمودند و بعلت ضعف نسبی ارتش كه تنها تكیه گاه مطمئن و مهم دربار بود، امكان عرض اندام برای گروههای رقیب و ضد سلطنت هم فراهم شده بود بهمین جهت است كه معمولاً دوران دهه 1320 را عصر مهمی برای تمرین دموكراسی ایرانیان می دانند و زمانی است كه تا قبل از كودتای 1332، از ضعف شاه حكایت دارد.
بر مجلس در دوره های سیزدهم و چهاردهم فضای دموكراسی حاكم بود و شاه جوان را از خودسری و دخالتهای بیجا منع می كرد،
حزب های متعددی كه بوجود آمده بودند هر یك با تشكیلات و سازماندهی خاص خود كه می توانست بر جذب نیروهای جوان و عناصر تشكیلاتی تاٌثیر گذارد، توانسته بودند تحركی در كشور ایجاد كنند، هر چند كه برخی از احزاب جز برای اهداف كوتاه مدت و یا بدست برخی عناصر معلوم الحال بوجود نیامده بودند، اما شعارهای مترقیانه و فعالیتهای حزبی هر كدام از این گروههای حزبی ریز و درشت در افزایش و بالندگی شعور و تكاپوی سیاسی گروههای شهرنشین نقش عمده ای ایفا می كرد به طوریكه شاید حضور و فعالیت شهرنشینان در جنبشهای اجتماعی نیمه دوم قرن 20 در ایران را ناشی از همین بالندگی و تجربه های سیاسی و حزبی بتوان دانست.
❊ اگر ممكن است كمی از جنبشهای اجتماعی در دهه 1320 بگوئید.
جنبشهای اجتماعی پس از جنگ نیز تحت تاٌثیر حضور اشغالگران و فضای خاص دهه 1320 بوده است. در كردستان و آذربایجان نهضت استقلال طلبی برای اهدافی خاص كه به دو صورت تعبیر و تفسیر شده، درگرفت جنبش آذربایجان به رهبری جعفر پیشه وری و حركت كردستان به زعامت
قاضی محمد هر دو در سالهای 1324 و 1325 برای تحول در وضعیتی ایجاد شدند كه می توان آنرا تا حدودی ناشی از تاٌثیرات ملی گرایی خاص عصر رضا شاهی دانست یعنی مبارزه با هویت اقلیتهای قومی و مشخصه های فرهنگی اقلیتهایی كه باید تحت فرمان ملی گرایی خاص ایران
می بودند. اما از سوی دیگر باید دقت داشت كه نقش عناصر وابسته و دست عوامل بیگانه نیز در این قضایا مشهود است، لذا می توان چنین استنباط كرد كه حركتهای اجتماعی مذكور كه توانسته بود قشر عظیمی از مردم كردستان و آذربایجان را بخود فرا خواند، دارای اهداف و شعارهایی بود كه هدف و آرمانی عالی داشت و مسئله خودمختاری نیز از این جهت قابل بررسی است كه كردها و آذریها با نفس جدایی از پیكره میهن مادری موافق نبودند بلكه خودمختاری در قالب آزادی داشتن زبان و اعتقادات و خصلتهای قومی و فرهنگی ویژه خویش تفسیر می كردند.
بخش دیگری از این جنبشها و حركتها به مناطق دیگری از ایران هم مربوط می شود یعنی پاره ای اعتراضات و تحركات از سوی جماعات شهری در گوشه و كنار ایران كه همگی گویا تحت تاٌثیر شرایط فضای باز پایتخت بودند.
در چنین شرایطی بود كه دومین جنبش اجتماعی توده ای در قرن بیستم ایران، سر گرفت و سراسر ایران را در بر گرفت، یعنی مبارزه برای ملی شدن صنعت نفت كه همچون انقلاب مشروطیت، صحنه رویارویی ملت بود با شاه و قدرتهای خارجی. اینكه چگونه ائتلاف شهری گسترده ای در كشور صورت گرفت و در مراحل اولیه پیروزیهای درخشانی را هم كسب كرد تنها زمانی می توان باز شناخت كه فضای ایران در طی دوره های حاكمیت رضا خانی و پس از آن تا دهه 1330 بازشناسی و تحلیل گردد. فی الواقع باید گفت كه شكست جنبشهای كردستان و آذربایجان و چپ گرایان داخلی و نیز آسیب دیدن جنبشهای
اتحادیه های كارگری و دهقانی در طی سالهای 1325 به بعد، از یكطرف و فراز و نشیبهای مجلس 15 و كابینه های كوتاه مدت نیمه دوم دهه 1320 از طرف دیگر، صحنه را برای تسریع مبارزات و رودررویی نیروهای سیاسی و اجتماعی فراهم كرد. با كوشش عناصر قدرت طلب بخصوص دربار و اشراف با حمایت مستقیم قدرتهای استعماری و چاره جویی و اتحاد صوری برخی نیروهای ضد سلطنت و عناصر لیبرال، عرصه برای جنبش ملی گرایانه و سراسری دیگری فراهم شد كه به نهضت ملی شدن صنعت نفت مشهور است.
حجت الاسلام دكتر محقق داماد:
تعداد بازدید : 0
امام موسی صدر اعتقاد داشت باید از طریق عقلانیت و گفتگواندیشه اسلامی را تبلور بخشید
گروه اندیشه
»از نظر امام موسی صدر، اسلام دین زندگی است و لذا می تواند برنامه خوب عملی برای دنیا باشد؛ زیرا حاوی دو عنصر معنویت و عدالت است.«
به گزارش خبرنگار ایسنا، حجت الاسلام دكتر مصطفی محقق داماد عضو فرهنگستان علوم و استاد دانشگاه در همایش بین المللی »امام موسی صدر و نیازها و مقتضیات زمان« در سالن علامه امینی دانشگاه تهران ضمن بیان این مطلب گفت: »فصل ممیز اندیشه شیعی با غیرشیعی همان پیام حدیث ثقلین است این حدیث یك پیامی جاودانه دارد و فلسفه سیاسی دارد. بر این اساس برای پویایی یك جامعه دو چیز لازم است.
اول معارف ارزنده، دوم انسان هایی فرهیخته، شایسته و بزرگ كه آن معارف را اجرا نمایند، معارف هرچقدر بالا باشد، اگر به دست نااهل بیفتد، جامعه پیشرفت نخواهد كرد.«
وی ادامه داد: »در طول تاریخ اسلام هر زمان این معارف به دست متفكران بزرگ افتاده است در صحنه تاریخ درخشیده است و همینطور زمانیكه این معارف به دست نااهلان افتاده تبدیل به بلا برای انسان ها شده است.
وی خاطرنشان كرد: »یكی از متفكران شایسته و بزرگ جهان اسلام امام موسی صدر بود. ایشان شخصیتی بود كه در مدتی كوتاه در قم به دلیل داشتن اساتید ارزشمند دوران تحصیل را با سرعت طی كرد و در همان جوانی مقام كرسی سطح بالای قم را در دست گرفت.«
محقق داماد اظهار داشت: »ایشان اگر در میان ما بود به طور قطع یكی از مراجع مسلم تقلید می شدند، امام موسی صدر اعتقاد داشت كه از طریق عقلانیت و گفتگو باید اندیشه اسلامی را تبلور داد. ایشان اعتقاد داشتند كه دعوت مبتنی بر سه پایه است: عقلانیت و خردورزی، موعظه حسنه و همراه با مهربانی و دور از خشونت و گفتگو. وی گفتگو را به معنای تفاهم و درك متقابل دانست و عنوان كرد گفتن صرف، ارزشی ندارد، بلكه فرهنگ گفتگو همراه با شنیدن نظریات دیگران معنا پیدا می كند. ما برای رساندن پیام خود باید آماده شنیدن سخنان دیگران باشیم.«
محقق داماد اضافه كرد: »همواره شیعه پایگاه تفكر بوده است. نهضت امام صادق (ع) و امام باقر (ع) از طریق حركت فرهنگی آغاز شد لذا امروز زمان آن است كه ما بیاییم صلح و آرامش، دوستی و مهربانی را دنبال كنیم ما عداوت و دشمنی را از آن دشمن می دانیم ما دست حامل صلح و مهربانی را می فشاریم البته ما هیچ گاه نمی گذاریم به حریم و عزت و شرافت ها تجاوز شود.«