قطار که از ایستگاه «نظامیه» گذشت خود را برای ورود به ایستگاه اهواز آماده می کنم. ورود به ایستگاه اهواز همواره خاطره یک صبحگاه نم دار و بوی نمور جنوب را برایم تداعی می کند از قطار که پیاده می شوم، انگار، این بار، جور دیگری است، هوا سنگین و هرم هوای گرم و گرد و غبار، به سراغم می آید. پدیده ای که کم تر آن را دیده ام. این بار خاک و گرد و غبار با نسیم گرم صبحگاهی جنوب به استقبالم آمده اند. برای رسیدن به محل اقامت از پل چهارم اهواز عبور می کنم ، همیشه منظره کارون از روی پل در اوایل صبح و هیاهوی مرغان سپید ماهی خوار منظره دلچسبی بود، اما این بار «آبی» به چشم نمی خورد و به جای بوی ساحل کارون، خاک است که به ریه هایم وارد می شود. دیدن ماسک بر چهره بسیاری از شهروندان اهوازی نیز حکایت از حادثه ای ناآشنا داشت و آن، هجوم خاک به فضای تنفسی بود و این بار خوزستانی ها به جای هوا، غبار خاک را تنفس می کنند و این، واقعیت تلخ و خاک آلود پدیده گرد و غبار در جنوب و ۱۷ استان دیگر کشور است. خورشید نیز در آن روز در فضایی غبارآلود طلوع کرد و تا غروب همچنان در گرد و غبار پنهان بود. پدیده گرد و غبار چندی است که گزارش ها و خبرهای رسانه ای درباره پدیده گرد و غبار در کشور فروکش کرده، لابد به خاطر آن که وضعیت تهران به حالت عادی برگشته است، اما واقعیت این است که «گرد و غبار» همچنان در استان های جنوبی و غربی کشور وجود دارد و شهروندان را آزار می دهد. در این حال تردیدی نیست که عوارض بیماری زایی آن در آینده ای نزدیک بیشتر خود را نشان خواهد داد. مردم استان های جنوبی و غربی همچنان که ۸ سال درگیر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بودند، ۸ سال است که با گرد و غبار وارداتی از عراق و عربستان درگیر هستند. یک شهروند اهوازی با طنز تلخی می گوید: ۸ سال کشور درگیر جنگ بود، ۸ سال هم هست که گرد و خاک جان ما را تهدید می کند و احتمالا در ۸ سال آینده با حضور شرکت های خارجی در عراق، امارات و عربستان اقتصاد کشور تهدید خواهد شد. از ۸۰ تا ۸۸ با نگاهی به روند شکل گیری پدیده مخرب گرد و غبار در خوزستان درمی یابیم که تا سال ۱۳۸۰ این پدیده گذرا بوده و در ماه های تیر و مرداد و اوایل شهریور بخشی از ویژگی اقلیمی استان های جنوبی به شمار می رفته است، چون که نخل داران این استان ها بر این باور هستند که برای تلقیح نخل های خرما بروز پدیده گرد و خاک یک امر کاملا طبیعی است و گرد و خاک و تلقیح درخت خرما لازم و ملزوم یکدیگرند.اما در سال ۱۳۸۰ حادثه ای دیگر رخ داد و آن گرد و غبار ایستایی بود، به این معنا که در شهر خرمشهر، آبادان و شادگان واقع در شرق استان، ۶ بار گرد و غبار با ماندگاری یک روز و میزان گرد و غبار ۲۰۱۰ میکروگرم بر مترمکعب، یعنی حدود ۷ برابر حد مجاز همه جارا فرا گرفت. روند این نمودار در سال های بعد ثابت بود و مسئولان به سادگی از کنار آن گذشتند. اما در سال ۱۳۸۵، ۱۶ شهرستان استان خوزستان به مدت ۱۹ بار با ماندگاری ۴۸ ساعت با گرد و غبار غلیظ ۲۷۰۰ میکروگرم بر مترمکعب (بیش از ۱۰ برابر حد مجاز) مواجه شدند و ۳ پرواز فرودگاه اهواز در آن سال به همین علت لغو شد.سال ۱۳۸۶ که فرارسید تمام شهرهای استان خوزستان وارد این بحران شدند، به طوری که در این سال پدیده گرد و غبار با ماندگاری ۷۲ ساعت و میزان غلظت (در حداکثر ساعات) به ۸۳۶۰ میکروگرم بر مترمکعب یعنی ۳۲ برابر حد مجاز در استان به وقوع پیوست که منجر به تعطیلی ۳ روزه مدارس، یک روزه دستگاه های اجرایی و لغو ۳۰ پرواز در خوزستان (از فرودگاه های اهواز، آبادان، ماهشهر و دزفول) شد.در سال ۱۳۸۷ خوزستان وارد یک خشکسالی بسیار شدید و گسترش بیابان های خود شد؛ از طرفی این خشکسالی در کشورهای همسایه مثل عراق هم به نوعی بروز کرده و موجب شده بود بحران گرد و غبار بسیار پیچیده تر شود. با گذر زمان ۳ عامل (تعداد وقوع، زمان ماندگاری و غلظت) مهم و خطرناک پدیده گرد و غبار در حال افزایش بود و این موضوع بسیار خطرناک به نظر می رسید، ولی باز هم هیچ یک از سازمان های مرتبط با این بحران، گامی اساسی برای حل این مشکل برنداشتند و به این ترتیب شرایط به گونه ای پیش رفت که بیش از ۱۷ استان کشور در سال ۱۳۸۸ میزبان این میهمان ناخوانده شد و گرد و غبار از یک «پدیده استانی» به یک «معضل ملی» تبدیل شد. گرد و غبار ملی «پدیده گرد و غبار با ادامه گسترش خود، ۱۷ استان کشور را دربر گرفت و حتی به پایتخت کشور هم رسید.» این جمله ای است که «شاپور رستمی» مدیرکل حوادث غیرمترقبه استانداری خوزستان گفته و افزوده است: با توجه به مطالعاتی که در چند سال اخیر در این زمینه انجام دادیم در صورتی که جلوی این پدیده گرفته نشود، تا چند سال آینده نه تنها کل کشور بلکه کشورهای همسایه که تاکنون با این پدیده درگیر نبوده اند نیز باید مضرات آن را تحمل کنند. وی می افزاید: خوشبختانه اکنون عزمی جدی در بین مسئولان کشور برای برخورد با پدیده گرد و غبار به وجود آمده است و امیدواریم به زودی با ادامه رایزنی ها با کشورهای منشاء گرد و غبار به ویژه عراق و عربستان این مشکل حل شود و یا حداقل کاهش یابد. همچنین در صورتی که مصوبات هیئت دولت در استان خوزستان در زمینه مقابله با گرد و غبار اجرایی شود شاهد کنترل این پدیده در داخل مرزها خواهیم بود.«رستمی» می افزاید: به هر حال این معضل هم اکنون توسط مسئولان کشور به خصوص سازمان محیط زیست و وزارت امور خارجه در حال پی گیری است ولی اگر در سال ۱۳۸۰ که این پدیده در سه شهر خوزستان به وقوع می پیوست با کمی همت و تلاش مسئولان مرتبط با بحران های زیست محیطی جلوی آن گرفته می شد، اکنون این معضل به یک بحران اساسی زیست محیطی در کشور تبدیل نمی شد. نامه ای از شهروندی اندیمشکی «عباس سیدی» شهروند اندیمشکی طی نامه ای به رئیس جمهور نوشت:آقای رئیس جمهور! مردم خوزستان تاوان کلام بی مهری را پس می دهند؟ در این نامه آمده است: بیش از ۵ سال است که گرد و غبار زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده و آلودگی آلاینده های موجود، سلامتی مردم این سامان را به خطر انداخته است. در ادامه این نامه آمده است: به راستی حیات مردم در خوزستان چقدر ارزش دارد؟ و سلامتی خوزستانی ها دارای چه بهایی است؟ آیا گرد و غبار که به عقیده کارشناسان بهداشتی مضرات زیادی دارد و تاثیر مستقیمی بر ناراحتی های تنفسی، ریوی و قلبی برجا می گذارد و سلامت جامعه را به مخاطره می افکند، نمی تواند تعطیلی ارگان ها و مراکز دولتی را به همراه داشته باشد؟ در بخش دیگر این نامه می خوانیم: باید با تاسف گفت که جامعه خوزستان از این که پدیده آلودگی گرد و غبار به تهران رسیده است خوشحال اند چون که اعتقاد دارند مسئولان برای شهروندان ساکن تهران به طور جدی چاره اندیشی خواهند کرد و از این گذر آنان نیز بی نصیب نخواهند ماند. امیدواریم که دولت با برداشتن تبعیض از شهروندان درجه بندی شده «مهر و عدالت» را سراسری کند و در این زمینه به اقناع منطقی خوزستانی های همیشه صبور همت بگمارد.به هر حال شاید بهتر باشد برای باز کردن زوایای تاریک مشکلات مردم در هنگام بروز گرد و غبار به میان آنان برویم و حقایق را از زبان خودشان بشنویم. آلودگی شیمیایی، میکروبی در ساحل «اروندرود» با تنی چند از شهروندان به گفت وگو می نشینم. یکی از این افراد که به کار صیادی مشغول است گرد و خاک را مایه کسادی کسب و کار می داند و می گوید: برای «زدن به دریا» باید هوا صاف باشد تا ما بتوانیم تا مسافت ۳ کیلومتری به دریا بزنیم. اما این گرد و خاک موجب شده که روزهای متوالی در کنار ساحل به «گپ زنی» با همکاران مشغول شویم؛ با این وضعیت صنعت صیادی در فصل صیادی دچار رکود شده است. در بوشهر و بندرعباس هم وضع همین و شاید بدتر از این است. او ادامه می دهد: سال گذشته در فصل صید با انبوهی از ماهی های مرده در سطح دریا مواجه شدیم که پیرمردان می گفتند این حادثه بی سابقه است و تنها وقتی کشتی های نفتکش بار خود را تخلیه یا کم می کردند این وضعیت دیده می شد؛ اما امسال به دلیل آلودگی هوا و گرد و غبار سنگین سطح دریا و منطقه دچار آلودگی شده و ماهی های مرده به صورت متورم و در تعداد زیاد در سطح دریا مشاهده می شود.یکی دیگر از شهروندان خرمشهری می گوید: در چند سالی که گرد و غبار در تابستان شروع می شود بعضی از بیماری های زمان جنگ در بین مردم شایع شده است. وی توضیح می دهد: در سال گذشته روی گونه های دختر ۲ ساله ام و چند کودک دیگر دانه های ریز و قرمز و دردناک پیدا شد؛  وقتی به دکتر مراجعه کردیم پزشکان یک زبان می گفتند «چیزی نیست» (اما ما می دانستیم که «چیزی هست») و فقط نوعی حساسیت است و پس از چند روز از بین می رود. البته آن دانه ها پس از چند روز سیاه شد و مثل پولک از بدن بچه ها جدا می شد و جای آن یک نقطه سفید بر جای می ماند. یکی از اقوام ما که از کویت آمده بود، می گفت: در آن جا این بیماری شایع است و علت آن آلودگی های میکروبی در گرد و غبار و آب دریاست.شهروند دیگر آبادانی می گوید: چند روز پیش معاون وزیر بهداشت طی سخنرانی در دانشکده نفت آبادان گفت: در میان ۱۳۵ کشور جهان که از نظر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی بررسی شده است، ایران رتبه ۱۱۰ را از آن خود کرده و در سال های اخیر این وضعیت بدتر هم شده و تمرکز این بیماری در ایران در استان های جنوبی است و یکی از دلایل عمده آن پس از رژیم غذایی، آلودگی های هواست. شهروند دیگر آبادانی که به شغل رانندگی در خط آبادان و خرمشهر مشغول است می گوید: ما که هر روز حدود ۱۰ ساعت در شهر تردد می کنیم به بیماری های عجیب تنفسی مبتلا شده ایم و فکر کنید هوایی که تنفس می کنیم هم داغ است، هم آلوده و هم گرد و غبار دارد و اگر یک تهرانی چند روز به خرمشهر و آبادان بیاید سوغاتی که از این شهر می برد یک «ریه و سینه خراب» است. یکی از پرسنل بیمارستانی در اهواز که نمی خواهد نامش آورده شود نیز می گوید: هر ساله با بروز پدیده گرد و غبار، دانه های ریز، قرمز و دردناکی بر بدن اطفال به خصوص زیر ۴ سال پدیدار می شود که درمان آن مدت ها به درازا می کشد و در بعضی موارد آثار آن بر بدن کودک باقی می ماند. بیماری های ویروسی، قلبی و عروقی ن به نظر می رسد پدیده گرد و غبار علاوه بر اثرات منفی زیست محیطی، بهداشت و سلامتی شهروندان مناطق آلوده به گرد و غبار را نیز به خطر انداخته و موجب شده که بیماری های ویروسی، تنفسی، قلبی و عروقی در این مناطق تشدید شود. رئیس بیمارستان امام خمینی استان کهکیلویه و بویراحمد از بستری شدن ۷۰۰ نفر از شهروندان در بیمارستان خبر داده و گفته است: گرد و غبار زندگی عادی مردم را مختل کرد و عوارض تنفسی و بیماری های زیادی را به همراه داشت. وی افزود: تعداد ۷۰۰ نفر از مردم شهرستان کهکیلویه که بیشتر آنان افراد سالخورده و کودکان هستند بر اثر مشکلات تنفسی در این بیمارستان تحت درمان پزشکان قرار گرفتند. معاون فنی دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر نیز گفت: پدیده گرد و غبار معلق در هوا در هفته های اخیر به شدت وارد استان شده و بروز سکته را در بیماران قلبی و عروقی محتمل کرده است. «خواجه ئیان» افزود: همچنین بیمارانی که مشکلات تنفسی، ریوی و آسم دارند بیماری آن ها در زمان پدیده گرد و غبار تشدید می شود و باید بیشتر مراقب باشند. ضمن این که عوارض این پدیده در درازمدت برای بیماران قلبی، عروقی و تنفسی خطرناک است. وی افزود: بیشتر مراکز اورژانس و درمانگاه ها در حال حاضر در حالت آماده باش به سر می برند و آماده پذیرش بیماران تنفسی و ریوی ناشی از این پدیده خطرناک هستند. مشاور شهردار تهران نیز در گفت وگو با خبرنگاران در ماه جاری از افزایش بیماری های ویروسی در میان شهروندان خبر داد و افزود: براساس شواهد و گزارش های رسیده از درمانگاه های وابسته به شهرداری، ظرف چند روز گذشته بیماری های ویروسی در میان شهروندان تهرانی افزایش یافته است و این ذرات ناقل ویروس و عامل انتشار ویروس های مختلف هستند. به گفته «حیدرزاده» ویروس عراقی (موجود در گرد و غبار) با شیوع سردرد در میان شهروندان، از جمله مواردی است که در پی ورود گرد و غبار به هوای تهران شیوع یافته است.خبرگزاری ایسنا به نقل از دکتر «منتظر خراسانی» مسئول اتاق بحران مرکز مدیریت حوادث غیرمترقبه و فوریت های پزشکی نوشت: ماموران اورژانس در روز سه شنبه نهم تیر ماه امسال هزار و ۳۱ مورد ماموریت را که ۱۲۵ مورد آن مربوط به بیماری های قلبی و ۶۳ مورد نیز مربوط به بیماری های تنفسی بود انجام دادند که این آمار با توجه به افزایش گرد و غبار در استان تهران در روز سه شنبه ۱۶ تیرماه به هزار و ۱۸۹ ماموریت رسید که براساس آن ۱۷۸ ماموریت مربوط به بیماری های قلبی و ۱۵۷ مورد نیز به عارضه های تنفسی اختصاص داشت. «عبدالعلی کوتی» رئیس بیمارستان شهید چمران سوسنگرد هم گفت: آلودگی هوا در سوسنگرد ۱۰ نفر را روانه بیمارستان کرد. وی افزود: این افراد به دلیل بیماری های قلبی و تنفسی ناشی از گرد و غبار غلیظ به بیمارستان مراجعه کرده اند. به هر حال «جلوی ضرر را از هر جا بگیریم، منفعت است». هنوز برای جلوگیری از یک بحران خطرناک ملی فرصت هست به شرط آن که مسئولان، به درستی مسئله را شناسایی کنند و درصدد مقابله با آن برآیند و همچون بسیاری موارد دیگر به این معضل به صورت مقطعی و گذرا نگاه نکنند. زیرا در این صورت این بار گرد و غبار، کابوس وحشتناک خوابشان خواهد شد.

به همین زودی هفت روز از فاجعه سقوط هواپیمای مسافربری كاسپین در قزوین گذشت؛ حادثه‌ای كه تنها پس از 16 دقیقه پرواز رخ داد و سرنشینان هواپیما را به مسافرانی ابدی تبدیل كرد. هنوز روز به نیمه نرسیده بود كه حادثه خودش را از آسمان به زمین انداخت،آن قدر محكم كه همه چیز تكه تكه و خاك شد. گویی خاك خودش را از آسمان بازپس گرفت تنها در یك لحظه... به گزارش ایسنا، لحظاتی پس از وقوع حادثه گروه‌های امدادی در محل كه یك مزرعه گندم بود، حاضر شدند اما وجود تكه‌های كوچك از بقایای هواپیما در گودالی به عمق حدود شش متر نشان از كشته شدن تمام سرنشینان هواپیمای مسافربری داشت و به گفته حاضران در منطقه شدت برخورد هواپیمای توپولوف به اندازه‌ای بود كه قطعات آن تا 600 متر نیز پرتاب شد. مرگ تمامی اعضای تیم ملی جودو نوجوانان ایران در حادثه، خبر دیگری بود كه به سرعت دقایقی پس از سقوط هواپیمای كاسپین منتشر شد كه بر اساس آن تمامی اعضای تیم ملی جودو نوجوانان ایران كه برای حضور در اردوی تداركاتی پیش از حضور در مسابقات جهانی مجارستان عازم ارمنستان بودند، جان خود را از دست دادند. هواپیما در سلامت كامل پرواز كرد اولین اظهارنظر مسئولان فرودگاه، خبر از سلامت كامل هواپیمای توپولوف هنگام پرواز داشت به طوری كه رضا قدیمی مدیركل فرودگاه امام خمینی (ره) اعلام كرد كه هواپیما در سلامت كامل پرواز كرد و همه بررسی‌های لازم و فنی قبل از پرواز، انجام گرفت و هیچ مشكلی از طرف فرودگاه نبوده است. بحث جمع‌آوری اجساد مسافران و قطعات هواپیمای كاسپین ادامه یافت و سازمان‌های امدادی با جمع‌آوری آن‌ها، محل حادثه را ترك كردند تا منطقه از سوی نیروی انتظامی محافظت شود. بهزادپور رئیس سازمان آتش‌نشانی قزوین در این باره با اشاره به این كه تیم‌های امدادی تا ظهر پنج‌شنبه (25 تیر) اقدام به جمع‌آوری اسناد و مدارك باقی‌مانده اجساد كردند،‌ اظهار كرد كه بحث جمع‌آوری قطعات هواپیمای حادثه‌دیده هم از روز پنج‌شنبه آغاز و تكه‌های هواپیما به سازمان هواپیمایی تحویل داده شد. وی نیز تاكید كرد كه تنها قطعات بزرگ جمع‌آوری شده توسط تیم‌های امدادی دم و یك تكه از موتور هواپیما بود كه در شعاع 500 تا 600 متری محل حادثه كشف شد و بقیه قطعات كشف شده به شكل تكه‌های كوچك بوده است. در ادامه، جست وجو برای یافتن جعبه سیاه هواپیما ادامه داشت تا این كه معاون وزیر راه از پیدا شدن سومین جعبه سیاه هواپیمای توپولوف 154 شركت هواپیمایی كاسپین یك روز پس از وقوع حادثه خبر داد. مجیدی با بیان این كه سومین جعبه پیدا شده سالم و قابل استفاده است، اظهار كرد كه دو جعبه سیاه دیگر آسیب دیده است. به گفته معاون وزیر راه، نتیجه قطعی علت سقوط پس از مشخص شدن نتایج 11 كارگروه معین می‌شود و اكنون برای اعلام علت قطعی سقوط زود است. مرحله سم پاشی منطقه سقوط هواپیما آغاز نشده است یك روز پس از وقوع حادثه، سرهنگ جعفری نسب فرمانده انتظامی استان قزوین با اشاره به این ‌كه ماموران نیروی انتظامی تا پایان كار تیم‌های كارشناسی، در محل حادثه حضور خواهند داشت، از آغاز سم‌پاشی منطقه مورد نظر خبر داد، اما با توجه به گذشت نزدیك به هفت روز از زمان حادثه، تاكنون این موضوع عملیاتی نشده است. در این رابطه سرهنگ خاكباز ‌ معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان قزوین اظهار كرد كه موضوع سم‌پاشی منطقه به عنوان آخرین مرحله كار در محل حادثه مطرح است كه در این رابطه تاكنون اقدامی صورت نگرفته است و نیروی انتظامی نیز مطلع نیست كه در چه زمانی و توسط كدام سازمان بناست، سم پاشی منطقه انجام شود. آهنی رئیس ستاد حوادث استان قزوین نیز با اشاره به این كه ‌قبل از شروع سم پاشی، باید مراحل دیگری در منطقه حادثه انجام شود، از بیان توضیحات بیشتر در این باره خودداری كرد. درخواست خسارات از سوی مالكان زمین حادثه در حال رسیدگی است چهار روز از سقوط هواپیمای كاسپین گذشت وفرصتی ایجاد شد كه مسئولان به جنبه‌های دیگر این حادثه نیز بپردازند، رئیس كل دادگستری استان قزوین نیز اعلام كرد كه اگر شكایتی از اولیای دم كشته‌شدگان حادثه‌ سقوط هواپیما واصل شود، پرونده در دادسرای قزوین تشكیل می‌شود. وی در عین حال تصریح كرد كه تاكنون پرونده‌ای در دادسرای قزوین تشكیل نشده، چون شكایتی از اولیای دم این حادثه واصل نشده است. همچنین خاكباز معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان قزوین با اشاره به این كه چند تن از مالكان زمینی كه هواپیمای مسافربری در آن سقوط كرده است، دچار خسارت‌هایی شده‌اند، عنوان كرد كه دو سه تن از مالكان درخواست‌هایی را مبنی بر گرفتن خسارت‌های وارد شده داشته‌اند، كه این موضوع پی گیری و پرونده تشكیل شده، به مراجع قضایی ارجاع داده شده است. تاكنون اقدام خرابكارانه تایید نشده است آخرین خبرها از تشخیص هویت قربانیان حادثه هوایی 24 تیر ماه در قزوین حكایت از آن دارد كه تمام اجساد سرنشینان هواپیمای كاسپین شناسایی و تاكنون نیز 155 جسد به خانواده هایشان تحویل داده شده است. سازمان پزشكی قانونی در این رابطه اعلام كرد :بین اجساد شناسایی شده 9 تبعه از كشورهای گرجستان و ارمنستان نیز وجود داشته كه تاكنون جسد پنج تن به خانواد‌ه‌هایشان تحویل داده شده است. در كنار این قضایا یكی از نشریه های محلی استان قزوین با انتشار خبری كوتاه این حادثه را براساس شنیده‌ها، اقدامی‌ خرابكارانه از سوی یك گروه تروریستی عنوان كرد كه البته این موضوع از سوی مسئولان تكذیب شد، به طوری كه سرهنگ خاكباز معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان قزوین در این باره اظهار كرد: پلیس در این رابطه هیچ خبری دریافت نكرده و این موضوع مطرح نشده است كه تایید یا تكذیب شود. همچنین سردار صابری معاون سیاسی و امنیتی استانداری قزوین نیز در گفت‌وگو با یكی از خبرگزاری‌های داخلی در اظهارنظری عنوان كرد: تاكنون بحث بمب‌گذاری یا انفجار در هواپیمای توپولوف پیش از سقوط توسط كارشناسان سازمان هواپیمایی تایید نشده و تا هنگامی كه این موضوع اثبات نشده بر عهده گرفتن مسئولیت این حادثه توسط گروه‌های تروریستی بی‌معنی و كذب است.