پروانه شیری- خراسان شمالی استانی با ظرفیت های غنی در زمینه تولیدات کشاورزی، دام پروری، معدنی و صنایع دستی است اما بسیاری از تولیدات این استان به شکل فراوری نشده و به عبارتی خام فروشی، به بازار عرضه می شود. اگرچه ایجاد ارزش افزوده برای این محصولات در دستورکار قرار گرفته است، اما شواهد حاکی است توفیق چندانی در این زمینه حاصل نشده و به گفته کارشناسان کمبود منابع مالی و نبود زیرساخت های لازم برای ایجاد واحدهای گوناگون فراوری در حوزه های مختلف از جمله علل افزایش خام فروشی در استان است.
نبود استراتژی تولید
یکی از فعالان عرصه معدن که تولیدات خود را برای فراوری به یکی از استان ها در غرب کشور ارسال می کند، در این باره می گوید: یکی از دلایل خام فروشی، نبود استراتژی تولید و آمایش سرزمین است و با وجود این که اکتشافات معدنی زیادی در استان داریم، اما مسافت استخراج مواد تا فراوری آن ها بسیار زیاد و غیراقتصادی است. به همین دلیل ناگزیر به خام فروشی می شویم، در حالی که با انجام فراوری، ارزش افزوده تولیدات نیز در استان حفظ می شود.
از بین رفتن توجیه اقتصادی
در حالی که تولیدکنندگان، فراوری نشدن محصولات معدنی و کشاورزی را عامل خروج سرمایه ها از استان می دانند، «عابدی» یک فعال در عرصه معدن نظر متفاوتی دارد. او می گوید: فراوری برخی از مواد و محصولات معدنی، توجیه اقتصادی ندارد، بنابراین خام فروشی می تواند صرفه بیشتری داشته باشد، زیرا فاصله زیاد معدن تا واحد فراوری به اندازه ای است که هزینه های حمل و نقل توجیه اقتصادی فراوری را از بین می برد.
وی می افزاید: با وجود این هنوز هم ابزار و امکانات لازم برای فراوری تمام مواد معدنی و جلوگیری از خام فروشی در استان وجود ندارد.
وی اضافه می کند: نه تنها معدن بلکه در دیگر بخش ها نیز تولیدات بدون فراوری و به همراه ارزش افزوده از استان خارج می شود و این مسئله تأثیر مستقیم در کاهش اشتغال زایی دارد.
بازاریابی انجام نشده است
یکی از کارشناسان فعال در عرصه کشاورزی که سالانه تولیدات زیادی را به دلیل نبود بازار مناسب و افت قیمت در زمان برداشت، ناگزیر با قیمت بسیار پایین به واسطه ها عرضه می کند، می گوید: با این که محوریت اقتصاد استان کشاورزی است، اما هنوز صنایع تبدیلی و تکمیلی مناسبی در استان نداریم و تولیدات توسط واسطه ها به دیگر استان ها حمل می شود.
«محمدزاده» که به گفته خود سالانه 300 تن سیب زمینی را با قیمت های پایین می فروشد، می افزاید:
زمان برداشت محصول، قیمت هر کیلو سیب زمینی به زیر 500 تومان هم کاهش می یابد اما پس از فراوری قیمت همان میزان سیب زمینی در قالب چیپس بسیار افزایش می یابد، در حالی که اگر صنعت تولید چیپس در استان ایجاد شود، به طورحتم علاوه بر حفظ ارزش افزوده، اشتغال زایی زیادی نیز برای استان ایجاد خواهد کرد.
وی کمبود منابع مالی و اعطا نشدن تسهیلات بانکی را عامل فراهم نشدن زیرساخت های فراوری در این بخش مطرح می کند و ادامه می دهد: متأسفانه برای فروش و عرضه محصولات فراوری شده، بازاریابی لازم انجام نشده است و هنوز هم مشتریان متقاضی محصولات خام و فراوری نشده هستند.
وی با بیان این که محصولات پس از خروج از کشور، به محصولات نهایی تبدیل می شود و ارزش افزوده ای را برای کشور واردکننده ایجاد می کند، می گوید: با این شرایط خام فروشی توجیه و صرفه اقتصادی ندارد، زیرا خام فروشی مواد و محصولات، آثار منفی بر اقتصاد کشور دارد که بیشترین آثار آن بر تولید و اشتغال است.
اگرچه خام فروشی مواد و محصولات مختلف آثار منفی بر اقتصاد استان دارد، با این حال کارشناسان معتقدند که خام فروشی نیز برای کشور ارزآوری دارد، اما خام فروشی صرف هم بهطور مسلم به اشتغال زایی لطمه می زند.
عوامل خام فروشی
رئیس انجمن خبرگان کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به خام فروشی صرف 90 درصدی محصولات کشاورزی استان می گوید: نبود و کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی، از جمله عوامل خام فروشی است که متأسفانه تاکنون اقدامی اساسی در این بخش انجام نشده است.
«کاظمی» حذف اشتغال و کارآفرینی را از معایب نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان ذکر می کند و می افزاید: با خروج هر محصولی از استان، متعاقب آن ارزش افزوده، اشتغال زایی و حتی انگیزه تولید در داخل از استان خارج می شود، در حالی که در بخش کشاورزی، جا برای کار و توسعه اقتصادی زیاد است.
وی خاطرنشان می کند: انگور، سیب زمینی، گوجه فرنگی، کلزا، دام زنده و فراورده های لبنی از جمله عمده محصولات تولیدی استان است که متأسفانه به دلیل نبود یا کمبود صنایع تبدیلی به استان های مجاور ارسال و به محصول نهایی تبدیل می شود و فرصت های شغلی نیز در این استان ها شکل می گیرد.
وی اظهارمی دارد: در حالی که بسته بندی گوشت به امکانات و زیرساخت های زیادی نیاز ندارد، اما همچنان دام زنده از استان خارج و پس از بسته بندی با قیمت های چند برابری به استان فروخته می شود.
وی با بیان این که سود بخش کشاورزی در فراوری محصول است، می گوید: با این که خراسان شمالی استانی با محوریت کشاورزی است، اما صنایع تبدیلی مناسبی وجود ندارد یا به دلیل این که از نظر قیمت مزیتی برای تولیدکنندگان ندارد به خام فروشی چه در داخل و چه در خارج از استان اهمیتی نمی دهند.
وی اظهار می دارد: این در حالی است که در دیگر کشورها، برای جلوگیری از خام فروشی، کشاورزان نیز در ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی سهیم می شوند تا واسطه ها حذف شوند و سود موجود در این بخش به جیب کشاورزان برود، به همین دلیل عمده مالکان کارخانه های قند کشورهای اروپایی، کشاورزان هستند.
وی خاطرنشان می کند: اگر زمینه ای فراهم شود که کشاورزان در قالب تعاونی یا تشکل های به هم پیوسته بتوانند صنعتی را ایجاد کنند، سودشان چند برابر می شود.
ضرر به استان
رئیس اداره صنعت و معدن سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی نیز با بیان این که در استان 207 معدن با 27 نوع معدن متمرکز وجود دارد، می گوید: حدود یک میلیارد و 35 میلیون تن ذخیره کشف شده که از این میزان، 10 میلیون و 712 هزار تن استخراج اسمی است و هم اکنون استخراج اسمی این تعداد واحد، 5 میلیون و 216 هزار و 800 تن است که برای 2 هزار و 128 نفر با 110 میلیارد تومان سرمایه ثابت، اشتغال مستقیم ایجاد کرده است.
«قلی پور» می افزاید: از این تعداد واحد تولیدی که پروانه بهره برداری دریافت کرده اند، 113 واحد فعال و 94 واحد غیرفعال است.
وی اظهارمی دارد: از این میزان تولیدات معدنی موجود در استان، هیچ گونه فراوری نداریم و تنها کارخانه های فراوری استان اکسید در کارخانه آلومینای جاجرم، سیمان بجنورد و یک سنگبری در جاجرم است که نیازمند فراوری پودر سنگ به شکل متمرکز هستیم.
وی با بیان این که 8 معدن باریت در راز و جرگلان داریم، خاطرنشان می کند: هم اکنون نیاز مبرم به استقرار و فراوری پودر سنگ داریم که اگر زمینه ای در استان فراهم شود، به طورحتم از خام فروشی جلوگیری می شود.
وی با اشاره به وجود 32 واحد سنگ های تزیینی در استان می گوید: با وجود این تعداد واحد سنگ های تزیینی در استان، تنها یک واحد فراوری در جاجرم داریم و در مرکز استان هیچ گونه صنایع فراوری وجود ندارد که به این طریق تولیدکنندگان ناگزیر به خام فروشی می شوند.
وی خام فروشی به خارج استان را از نظر اقتصادی به ضرر استان می داند و می گوید: با این شرایط هر گونه سنگ خوبی که داریم در دیگر استان ها فراوری و با هزینه های خیلی بیشتر به استان فروخته می شود.
وی که آماری از میزان خام فروشی و خروج ارزش افزوده محصولات معدنی از استان ندارد، می گوید: هم اکنون سنگ های تزیینی استان برای فراوری به مشهد و اصفهان و باریت به استان گلستان ارسال و از آن جا به کشور ترکمنستان صادر می شود که ارزش افزوده را نیز به همراه خود از استان خارج می کند.
وی اضافه کرد: برای جلوگیری از خام فروشی محصولات معدنی پس از نیازسنجی و ارائه پیشنهادهایی به سرمایه گذاران اعلام کرده ایم که اولویت سرمایه گذاری در بخش معدن، فراوری پودرسنگ در منطقه مانه و سملقان و بجنورد است.«قلی پور» به پیشنهاد اعتبار به استانداری و سازمان برنامه و بودجه برای برق کشی و راه سازی در یکی از معادن نیز اشاره می کند و می گوید: اگر اعتباری به این بخش اختصاص یابد، فراوری سنگ های تولیدی در همان مکان استخراج، انجام می شود.
به گفته وی، در راستای اولویت های دولت در بخش معدن، برای جذب سرمایه گذار، تقاضای تخصیص اعتبار در این بخش را کرده ایم.
از دست رفتن ارزش افزوده
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی نیز با اشاره به قابلیت های استان در تولید بخش های مختلف می گوید: با توجه به این که پشم و کرک مرغوب در استان تولید می شود، اما هنوز صنایع تبدیلی مناسب در این بخش وجود ندارد و ناگزیر نخ های پشمی و ابریشمی را از دیگر استان ها وارد می کنیم که ارزش افزوده آن را از دست می دهیم.
«نیکدل» می افزاید: با این که تولید بهترین نوع فراورده های دامی را در استان داریم، اما هنوز بافندگان برای تهیه مواد اولیه ناگزیر به پرداخت هزینه های بالا برای خرید نخ و دیگر ملزومات بافندگی هستند.وی اظهارمی دارد: باید فراوری تولیدات در داخل استان در اولویت برنامه ها قرار گیرد تا به این طریق علاوه بر کاهش هزینه های تولید، اشتغال زایی نیز در استان ایجاد شود.وی ادامه می دهد: در حالی که ظرفیت های تولیدی بسیار بالایی در استان داریم، اما در این بخش کار زیادی نشده است و همچنان برای فراوری محصولات متکی به دیگر استان ها هستیم.
مهم ترین نکات پرونده
* در حالی که بسته بندی گوشت به امکانات و زیرساخت های زیادی نیاز ندارد، اما همچنان دام زنده از استان خارج و پس از بسته بندی با قیمت های چند برابر به استان فروخته می شود
* با این که تولید بهترین انواع فراورده های دامی را در استان داریم، اما هنوز بافندگان برای تهیه مواد اولیه ناگزیر به پرداخت هزینه های بالا برای خرید نخ و دیگر ملزومات بافندگی هستند
* هم اکنون نیاز مبرم به استقرار و فراوری پودر سنگ داریم که اگر زمینه آن در استان فراهم شود، به طورحتم از خام فروشی جلوگیری می شود