رضاپور -  از ابتدای امسال 724 طرح خود اشتغالی و مشاغل خانگی بین مددجویان اجرا شد. سلم آبادی مدیرکل کمیته امداد خراسان جنوبی گفت: از مجموع 724 طرح اجرا شده ، 484 طرح مربوط به طرح های خود اشتغالی و 240 طرح مربوط به مشاغل خانگی بوده است.وی افزود: با هدف توانمندسازی مددجویان تحت حمایت   در بهبود فعالیت‌های اقتصادی خانواده‌ها 76 میلیارد ریال از منابع امدادی و بانکی پرداخت شده است.

 

یکی از ویژگی هایی که در جامعه اسلامی به آن توجه و در مبانی دینی بر آن تاکید و تصریح  شده دستگیری و توجه به نیازمندان، یتیمان، سالمندان و کسانی است که به هر دلیلی نیاز به حمایت دارند. 

در چند سال اخیر این توجه ها و حمایت‌ها جنبه دولتی به خود گرفته است، سازمان هایی ایجاد شده و به نوعی مسئولیت را  از دوش مردم به گردن دولت انداخته ایم، در صورتی که توجه و حمایت از نیازمندان در گذشته بیشتر بود. مردم خودشان خودجوش و نانوشته این کار را انجام می دادند. برای مثال نوروز که می آمد، خود مردم به فقیران لباس نو، ماهی، گوشت و… می دادند یا اگر برنج و گندم را خرمن می کردند، کیسه اول برای نیازمندان بود، با این تعابیر که مالشان پاک می شود، اما اکنون که مشارکت های مردمی کم شده است، جشن عاطفه‌ها طراحی شده تا بتوانیم با جلب نظر مردم از افراد نیازمند حمایت کنیم.

به همین دلیل هم کمیته امداد و سازمان بهزیستی مراسمی را برگزار می کنند تا بتوانند این مشارکت ها را افزایش دهند.

شاید یکی از دلایل کمرنگ شدن کمک های مردمی، گرفتاری آنان است که باعث شده این مشارکت‌ها و ارتباطات کمتر شود و خود به خود وقتی ارتباطات کمتر شود، شناخت ها هم کمتر می شود. بنابراین امروزه در عمل این نوع رفتارهای حمایتی را کمتر شاهدیم. همچنین بخشی از آن هم در واقع به دلیل بی اعتمادی مردم به دستگاه دولتی است. دولت در بسیاری از امور مداخله نابه جا داشت و متاسفانه نتوانست الگوی خوبی هم باشد. گرچه حاکمیت در ترویج مسئولیت اجتماعی می‌تواند نقش مفیدی داشته باشد، اما متاسفانه در بعضی جاها اشتباه بود. بنابراین حمایت اجتماعی که همواره به صورت مردمی اداره می شد، شکل حاکمیتی به خود گرفته است. با دولتی شدن نظام حمایت اجتماعی، نقش مردم کمرنگ تر می شود. به همین دلیل است که ایفای نقش دولت در قبال مردم می تواند برای ترویج بی اعتنایی مردم به یکدیگر و وقایع و حوادث پیرامونی موثر باشد. همچنین وقتی دولت‌ها در ایفای مسئولیت‌های اجتماعی شان آن گونه که باید عمل نمی کنند و از پذیرفتن مسئولیت‌ها شانه خالی می‌کنند، چگونه می‌توان از مردم مسئولیت‌پذیری اجتماعی را انتظار داشت؟تا جایی که چندی پیش اعلام شد در صورتی که مردم به یارانه خود نیاز ندارند، آن را به نیازمندان بدهند. چون مردم اعتماد ندارند  ترجیح می‌دهند که اگر مشمول یارانه بگیران نمی‌شوند، خودشان  یارانه‌شان را به نیازمندان بدهند. بنابراین گرچه بی اعتمادی مطلق نیست، اما کاهش اعتماد اجتماعی، بین فردی و تعمیم یافته در واقع می تواند یکی از مولفه‌هایی باشد که بر کاهش مسئولیت اجتماعی تاثیر می‌گذارد. ما باید با شفاف‌سازی در راستای افزایش اعتماد مردمی گام برداریم. وقتی مردم در جریان واقعیت‌های جامعه قرار بگیرند، این که مسئولان چه کارهایی کرده اند، چه کارهایی نکرده اند و چه کارهایی می خواهند، انجام بدهند، خود به خود اعتمادشان جلب می شود.

همچنین اگر بازخورد مشارکت های مردمی را به شهروندان اطلاع بدهیم و بگوییم که اگر شما آن مقدار پولی را که برای حمایت از نیازمندان داده اید، در این حوزه‌ها هزینه شده است، فضای اعتماد بیشتر می شود.

نکته بعدی آن که سلامت در توزیع منابع هم بسیار مهم است. چون اگر مردم بدانند که کمک هایشان توسط دستگاه‌ها بدون هیچ سوء استفاده ای به نیازمندان ارسال می شود، اعتمادشان کم نخواهد شد. بنابراین ما باید واقعیت‌ها را به صورت مستمر به مردم اطلاع رسانی کنیم و بازخوردها را درست و به موقع انجام دهیم.

 محرومیت منطقه ،خشکسالی های پی در پی ، وضعیت اقتصادی حاکم بر مناطق مختلف روستایی وعشایری استان خراسان جنوبی ، نبود صنایع وکارخانه های بزرگ، عوامل اجتماعی و خانوادگی و دلایل دیگر،  باعث شده که جمعیت زیادی در استان شامل افراد کم بضاعت وبی بضاعت زیر پوشش نهاد های حمایتی قرار بگیرند. امری که نشان از فاصله استان به ویژه  در مناطق روستایی از برنامه کاهش فقر و اهداف برنامه توسعه کشور دارد به گونه‌ای که با وجود تلاش‌های انجام شده توسط دولت‌ها و نهادهای حمایتی و سرمایه‌گذاری و توانمندسازی‌ها، نتیجه‌ لازم به دست نیامده است و همیشه درصدی از جمعیت استان پشت نوبت دریافت خدمات هستند.

به گزارش «خراسان جنوبی  » آمار رسمی حاکی‌ از زیر پوشش بودن 66 هزار و 522 نفر از جمعیت 730 هزار نفری استان  توسط کمیته امداد‌ امام خمینی(ره) است که 9درصد جمعیت خراسان جنوبی  را شامل می شود و با احتساب جمعیت 97 هزار نفری که از خدمات مستمر و غیر مستمر بهزیستی برخوردارند، در مجموع 22.5درصد  جمعیت استان به صورت رسمی‌ حمایت می‌شوند اما بسیاری از خانوارهای روستایی و شهری با بضاعت ناچیز هیچ گونه حمایتی از سوی نهادهاو دولت دریافت نمی‌کنند و به نظر می رسد سیاست های موجود متناسب با رفع نیاز مندی مردم استان نیست . موضوعی که معاون حمایت و سلامت کمیته امداد خراسان جنوبی  به عنوان گسترده ترین نهاد حمایتی استان  آن را تایید می کند و از کم توجهی به بخش اقتصاد  و ایجاد اشتغال در این سال ها سخن می گوید که تشدیدکننده خشکسالی منطقه شده است .

به اعتقاد « علی اکبر نخعی » ماندگاری افراد در نهادهای حمایت اجتماعی چند دلیل دارد که  فعال نبودن نظام مددکاری ، فقر شدید حاکم بر جامعه، نامناسب بودن فرایند مددکاری ، نداشتن دقت کامل در تنظیم ورودی و خروجی ها، سالمند بودن و حرکت به سوی سالمندی  ، متناقض بودن سیستم های تصمیم گیری و تغییر در سیاست ها  و رویکردهای اجتماعی از مهم ترین آن هاست . 

دلایل نیاز مندی 

وی به مهاجرت نیروی جوان و مولد از مناطق روستایی بعد از وقوع خشکسالی های پی در پی اشاره می کند که سبب شده بیشتر ساکنان روستا ها را  افراد پیر و سالمند تشکیل دهند ؛ گروهی که بازده اقتصادی و توان کار  ندارند و 31 هزار و 742 نفر از جامعه هدف این نهاد  یعنی نیمی از جمعیت زیر پوشش کمیته امداد خراسان جنوبی را تشکیل می دهند. جمعیتی که توان کار  ندارند و برای همیشه نیازمند باقی می مانند زیرا در عمل نمی شود برای آن ها فکر اقتصادی داشت تا به خود کفایی برسند و از چرخه حمایت خارج شوند . 

این مسئول و کارشناس مسائل اجتماعی همچنین به مشکل دیگری در بحث توانمندسازی جمعیت زیر پوشش این نهاد اشاره می کند وآن هم  این است که 97 درصد از سرپرستان خانوارهای زیر پوشش یا کم سواد هستند یا بی سواد  به گو نه ای که برای این جامعه نمی شود توانمند سازی را توجیه کرد و  انتظار داشت به راحتی خودکفا شوند.

وی می گوید: در این زمینه به شدت دچار مشکل هستیم زیرا  این افراد در هر شغلی نمی توانند ورود کنند و فعالیت داشته باشند و به همین دلیل هم فقر به سراغشان می آید زیرا نمی توانند وضعیت اقتصادی خانوار خود را  مدیریت کنند.  

وی همچنین  از زیر پوشش بودن 14 هزارو 796 زن سرپرست خانوار در خراسان جنوبی  خبر می دهد که برای ازدواج مجدد و هر نوع حمایت دیگر از کمیته امداد خدمات دریافت می کنند .

این مسئول می گوید: فقط 3 درصد افراد زیر پوشش هستند که بنا به شرایط خاص نیازمند هستند و به حمایت احتیاج دارند و ماندگاری این افراد در مجموعه حمایتی کمیته امداد  شاید کمتر از سه سال زمان ببرد.  

نیاز سنجی 

به گفته «نخعی» در پرونده هر مددجو فرایند مددکاری متناسب با نیاز وی ترسیم شده که با کار علمی و نیاز سنجی دقیق توسط مددکاران، توانمند سازی فرد با توجه به  قابلیت هایش طی زمان مشخص برنامه ریزی می شود که بر این اساس برای 37 درصد افراد برنامه استعداد سنجی انجام شده و برای ایجاد اشتغال وخودکفایی آن ها برنامه داریم.

وی به تغییر رویکرد کمیته امداد در پرداخت تسهیلات اشتغال از دو سال قبل اشاره می کند که فقط به مددجویان اختصاص داده می شود  و دیگر به گونه ای نیست که نیازمندان غیر مددجو هم وام و تسهیلات دریافت کنند . 

نخعی معتقد است برای رفع نیازمندی در استان باید همه همت کنند. هم مردم و خیران و هم مسئولانی که در راس هستند و سیستم های  حمایتی باید به سمتی بروند که خدمات بلا عوض را کاهش دهند و در مقابل خدمات را جایگزین کنند.  

وی با بیان این که در کمیته امداد امام خمینی (ره) آموزش های مداومی برای مددکاران فراهم و ضمن توجیه آنان راه های توانمندسازی و خروج افراد از حمایت با ایجاد اشتغال برنامه ریزی شده است، تصریح می کند :از ابتدای امسال تاکنون 28/4 درصد خانواده های تحت پوشش امداد نسبت به مدت مشابه کاهش یافته و در مصرف بودجه 5 درصد صرفه جویی شده است .

به گفته وی ،  سال گذشته  34 هزارو 757 خانوار از خدمات این نهاد بهره مند بودند که در  شهریورماه سال جاری با توانمندی   397 خانواده  این تعداد به 33 هزارو 277 خانواده رسیده است .

به نظر این مسئول در موسسات اجتماعی باید مددکاری فعال را جایگزین مددکاری غیر فعال کرد، زمانی که افراد خودشان به مراکز مددکاری مراجعه و درخواست کمک می کنند اولین چیزی که در آنان از میان خواهد رفت عزت نفس است. از میان رفتن عزت نفس مساوی خواهد بود با آن که فرد از لحاظ روانی خود را دائم وابسته به دیگران ببیند و بقای خود را در کنار موسسه حمایتی بداند و خروج از آن را مساوی با از دست دادن همه  آمال و آرزو های خود قلمداد کند.

 در مددکاری فعال  باید به دنبال آن بود که افراد دچار مشکل شده را شناسایی و متناسب با نوع مشکل به آنان خدماتی  ارائه کنیم. این موضوع باعث می شود فرد ضمن آن که نیازش برطرف می شود به راحتی از مرکز جدا شود و به شکل مستقل به زندگی خود ادامه دهد.

معاون حمایت و سلامت کمیته امداد خراسان جنوبی به چند عامل تشدید کننده فقر در خراسان جنوبی اشاره می کند  که سبب افزایش آمار مددجویان می شود. از جمله آن ها وجود فقر پیچیده و چند لایه در خانواده ها به علت بیماری و...، نبود زیر ساخت های اقتصادی، هم جواری با مناطق بلاخیز و پرآسیب، تعداد کم کارخانه ها، صنایع کوچک و بزرگ و موسسات اقتصادی بزرگ و متوسط و وجود قناعت منفی در قشرهای جامعه یعنی (قانع شدن به حداقل ها و تلاش نکردن) است .

وی همچنین معتقد است تفکر مددکارانه بین مردم و مسئولان وجود ندارد و به جای آن که افراد را ترغیب به استقلال و یافتن شغل مناسب  کنند آن ها  را به سازمان های حمایتی معرفی می کنند و انتظار دریافت کمک بلاعوض و بی دردسر را در افراد به وجود می آورند. 

اثربخشی خدمات 

مدیرکل بهزیستی خراسان جنوبی هم می گوید: این آفت بزرگی است که هر معلولی که برای رفع نیازهای خود به هر سازمانی مراجعه می‌کند را به بهزیستی ارجاع می‌دهند. بهزیستی خدماتی در سه حوزه پیشگیری از معلولیت ها و آسیب های اجتماعی ، توانمندسازی و بازتوانی به جامعه هدف خود می دهد و بر اساس آخرین آمار 97هزارو 288نفر در استان از بهزیستی خدمات مستمر و غیر مستمر دریافت می کنند و از این تعداد بهزیستی به 4هزارو 586 نفر در حوزه توان بخشی و 2هزارو 185نفر در حوزه اجتماعی مستمری ماهانه پرداخت می کند.

«علی عرب نژاد» با بیان این که هر سال باید 10درصد از جمعیت زیر پوشش این دستگاه حمایتی توانمند و از چرخه حمایت خارج شوند، می افزاید: در حوزه توانمند سازی آن چه اهمیت دارد خدمات و مشاوره های شغلی به مددجویان است  که در مسیر خود کفایی  قرار گیرد. وی با این حال فرهنگ سازی در حوزه های پیشگیری در بخش پیشگیری از معلولیت ها از طریق انجام مشاوره های ژنتیک قبل از بارداری ، یا مشاوره های ازدواج و ارجاع پرونده های طلاق به مراکز مشاوره بهزیستی قبل از ورود به سیستم قضایی و.... را در کاهش میزان جمعیت زیر پوشش بهزیستی موثر می داند.

وی جمعیت پشت نوبت دریافت خدمات مستمر بهزیستی را یک هزارو 200نفر اعلام می کند و با بیان این که ورود مددجویان به سیستم دریافت مستمری مشروط به تحقق 10 درصدی خودکفایی و خروج افراد زیرپوشش است، خاطرنشان می کند: کمبود بودجه و نیروی انسانی، نبود مجوز های لازم  و تنگناهای موجود و این که سهمیه زیادی برای استان تعریف نشده از عواملی است که همیشه تعدادی مددجو پشت نوبت دریافت خدمات هستند . وی تجدید نظر در برنامه ها و ارزیابی میزان اثر بخشی خدمات را لازم و ضروری می داند.    

مددکاری سازمان یافته 

در این میان دکتر« امان ا... قرایی مقدم»، جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز معتقد است که بر اساس قانون مددکاری اجتماعی باید به جای دادن ماهی ، ماهی گیری را به افراد آموزش بدهیم. باید وسیله کار برای تولید در اختیار نیازمندان بگذاریم تا خودشان کار کنند و از تولیدات آن ها حمایت کنیم و با ایجاد بازارچه های محلی و... برای فروش محصولاتشان برنامه ریزی کنیم . نیاز است که فرهنگ کار را احیا کنیم و اجازه دهیم افراد خودشان تولید کنند . وی با اشاره به این که سالمندی از دلایل بروز نیازمندی در جامعه  است و جامعه به سمت سالمندی در حرکت است، می گوید: جامعه دچار پیری جمعیت شده و با توجه به این که نیاز های سالمندان متفاوت است باید برای آن دسته که می توانند کار کنند زمینه ای فراهم شود.  به نظر وی لازم است فرمانداری های هر شهر مانند گذشته متکفل مخارج نگهداری  از کار افتاده ها و سالمندان باشند؛ فرمانداران باید احساس مسئولیت کنند و از بودجه های فرمانداری به این بخش اختصاص دهند در غیر این صورت مسئله روز به روز پیچیده تر خواهد شد .  وی کمرنگ شدن احساس مسئولیت در قبال دیگران در افراد را هم  مورد توجه قرار می دهد و می گوید: وقتی جامعه به سمت صنعتی و ماشینی شدن می رود روابط معنوی کم رنگ و جامعه مصلحت گرا می شود و افراد فقط خود را محور می دانند. به همین دلیل در چنین جامعه ای کسی به فکر کسی نیست و افراد همان قدر که کاری را انجام می دهند و بابت خدمتی که  ارائه می دهند ارزش دارند. بنابراین باید مددکاری سازمان یافته با ویژ گی های جامعه صنعتی جایگزین شود.