ترانه های خندوانه حاشیه ساز شد
مصطفی قاسمیان - برنامه «خندوانه» دوشنبه شب، دوباره خبرساز شد و آنچه که بیش از همه دیده شد، کنایه های سیاسی و ورزشی استندآپ کمدی سیده زینب موسوی بود اما در کنار این گوشه و کنایه های گزنده، دوموضوع دیگر هم وجود داشت که از دید بسیاری از مخاطبان پنهان ماند و آن هم، ترانه هایی بود که «هژیر مهرافروز» در ابتدا و انتهای برنامه اجرا کرد. اول ترانه ای که با استفاده از شعر مشهور مولانا با مطلع «ای قوم به حج رفته کجایید کجایید» ساخته شده بود و بعد ترانه پایانی که نوعی دلجویی از طرفداران زبان و ادب فارسی بود. اجرای این ترانه هاکه در هیاهوی کنایه های سیاسی، کمتر دیده شد، جالب توجه بود. امروز سعی کردیم ابعاد ماجرا را بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
ای قوم به حج رفته
سال هاست که انتقاد هایی در فضای غیررسمی به انجام مناسک حج و مخارج آن، می شود. حتماً شنیده اید که هر سال در نزدیکی های موسم حج، شبکه های اجتماعی پر می شود از پیام هایی که مردم را به کمک به خیریه ها، نیازمندان و... دعوت می کنند و آن ها را از حج برحذر می دارند. موافقان مراسم حج هم پاسخ هایی می دهند و بحث های داغی شکل می گیرد. موضوع به خصوص بعد از هتک حرمت دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده در سال 94، بیش از قبل داغ شد. بعد هم که اتفاقات دیگری باعث لغو اعزام زائران شد و حج ایرانی ها، یک سال تعطیل بود. حالا و در آستانه برقراری احتمالی اعزام حجاج به خانه خدا، بحث ها دوباره بالا گرفته است. برخی موافق اند و برخی مخالف اما فارغ از درستی یا نادرستی این بحث، بررسی رویکرد تلویزیون در این موضوع، نتایج جالبی به دست می دهد.
تلویزیون مخالف برقراری دوباره حج است؟
در میان بحث هایی که اشاره شد، در سال های گذشته و پیش از تعطیلی یک ساله حج، تلویزیون به طور کامل بحث های این چنینی را بایکوت می کرد. معمولاً این صحبت ها جایی در فضای صداوسیما نداشتند و کسانی که مخالف ماجرا بودند، تنها می توانستند در فضای شبکه های اجتماعی موضوع را دنبال کنند. اگرچه این رویکرد با توجه به اهمیت تبدیل صداوسیما به دانشگاه، قابل نقد است، اما به هر حال طبیعی است؛ تلویزیون کمتر پیش می آید در فضایی آزادانه، نقد ها را درباره مسائل دینی بررسی کند و معمولاً برنامه هایی مانند «استوا» که در فضایی آزاداندیشانه، بحث ها را مطرح می کردند، دوام چندانی نداشتند. حالا ظاهراً اوضاع متفاوت شده است. در ماه های گذشته، گزارش های خبری تلویزیون درباره ماجرای برقراری دوباره مراسم حج، معمولاً انتقادی بوده و در تقابل با این اتفاق قرار داشته است. حالا هم که شروع «خندوانه» دوشنبه شب و استفاده از شعر مولانا با مطلع «ای قوم به حج رفته کجایید کجایید»، تلویزیون را بیش از پیش در چشم مخاطب، در موضع مخالف قرارداده است. اتفاقی قابل توجه که در تلویزیون سابقه نداشت.
رویه غیرمعمول در شب های «خنداننده شو»
مخاطبانی که پیگیر مسابقه خنداننده های جویای نام، در «خنداننده شو» بوده اند، احتمالاً رویه «خندوانه» را در شب های مسابقه متوجه شده اند. آن دسته برنامه های «خندوانه» که به برگزاری مسابقه «خنداننده شو» می پردازد، مهمان خاصی ندارد و به جز استندآپ کمدی ها و حاشیه های پیرامون آن (مانند مصاحبه های اول و آخر هر استندآپ) بخش دیگری ندارد اما برنامه دوشنبه شب متفاوت بود. این بار هژیر مهرافروز روی آنتن آمد و دو قطعه موسیقی، یکی ابتدا و یکی انتهای برنامه اجرا کرد. موسیقی که حاشیه ساز هم شد.
«خندوانه» ناظر پخش ندارد؟
دو هفته پیش و با اجرا های پرحاشیه مرحله دوم «خنداننده شو»، بحث هایی درباره خط قرمز های «خندوانه» و ناظر پخش شبکه نسیم به وجود آمد. پیمان قاسم خانی که از سانسور شوخی های جنسی شرکت کننده های «خنداننده شو» ناراضی بود، در اینستاگرامش نوشت: «یه عزیزان دلواپسی توی تلویزیون هستن که بهشون میگن ناظر پخش. خیلی هم شغل حساس و خطیری دارن. این دوستان کارشون اینه که با دقتی مثال زدنی به زحمات دیگران نگاه می کنن و به خاطرش حقوق می گیرن. ناظرین پخش چیزایی رو توی تصاویر می بینن و توی دیالوگ ها می شنون که هیچ انسان عادی قادر به دیدن و شنیدن اونا نیست... در مسابقات خنداننده شو که به رأی بیننده نیاز داره، با حذف نیمی از شوخی های شرکت کنندگان، این امکان پیش میاد که کل نتایج تغییر کنه که به نظر ناعادلانه میاد ولی اصلاً اشکالی نداره. مهم اینه که ما با خندیدن اضافه به گناه نیفتیم.» در ادامه سایت خبری کافه سینما به نقل از یکی از کاربران که ظاهراً ناظر پخش تلویزیون بود، درباره «خندوانه» نوشت: «برنامه خندوانه ناظر پخش ندارد. عوامل بدون حضور ناظر پخش، برنامه را تولید و ضبط می کنند و مانند تمامی برنامه های ضبطی به دست مدیران و سپس ارزیاب پخش (بازبین پخش) برای اصلاح و احتمالاً سانسور و... می رسد. البته اگر شما فرد حرفه ای و رسانه ای باشید کاملاً از این موضوع باخبرید و اطلاع از روال دارید که ناظر پخش فقط در برنامه های زنده حضور دارد. برنامه «خندوانه» و «دورهمی» و برنامه هایی از این دست قبل از رسیدن به دست بازبین توسط مدیران سازمان و شبکه مورد تفقد قرار می گیرد.»
تلویزیون نشان داده درباره ورود مسائل سیاسی به برنامه های غیرسیاسی، موضع نامشخصی دارد. گاهی انتقادات مهران مدیری به دولت در «دورهمی»، پخش می شود ولی گفت وگوی عادل فردوسی پور به مناسبت شب یلدا با دکتر محمدجواد ظریف، مجال پیدا نمی کند روی آنتن برود. در همین حال کنایه های سیاسی به نامزد منتقد دولت در انتخابات هم در استندآپ های مرحله دوم بدون تغییر پخش می شود! معلوم نیست که این رویه نامشخص، به خاطر حضور ناظر پخش (یا بازبین پخش) متفاوت در شبکه های مختلف است یا به مسائل دیگری بستگی دارد. شاید ساعت پخش برنامه در خط قرمز های آن دخیل است؛ مانند زمزمه هایی که درباره مجوز های خارج از عرف، در ساعت های نیمه شب مانند «خندوانه» و «دورهمی» وجود دارد! هرچه هست، تلویزیون تکلیفش را با خودش مشخص نکرده است.
حاشیه های دیگر؛ ماجرای رستم و سهراب
برنامه دوشنبه شب «خندوانه» به جز مخالفت تلویحی با مراسم حج، حاشیه های دیگری هم داشت. در فضای مجازی انتقاد هایی به استندآپ کمدی سیده زینب موسوی شد. برخی معتقد بودند اگرچه باید میدان طنز را برای خلاقیت و استفاده از ظرفیت متون کهن، باز گذاشت اما به هر حال باید طنز نوشته شده، با شأن «شاهنامه» متناسب باشد؛ نکته ای که از چشم داوران هم دور نماند و حسن معجونی، با تردید به اجرای زینب موسوی، نام «پارودی» داد. در این میان برخی هم به شوخی با منطق داستان «رستم و سهراب» انتقاد داشتند و می گفتند که نباید خروجی شوخی ها، مخاطب را به این باور برساند که انگار این داستان منطق درستی ندارد.
چهره های پرحاشیه و کم حاشیه
«خندوانه» دوشنبه شب میزبان دو چهره ای بود که می توان آنان را کم حاشیه ترین و پرحاشیه ترین شرکت کننده های «خنداننده شو» نامید. میثم درویشان پور در همه اجرا های خود، با تلاش زیاد، از حاشیه ها دوری می کرد و استندآپ های او کمترین کنایه های گزنده را داشت. از سوی دیگر سیده زینب موسوی که حضورش در شبکه های اجتماعی هم به شهرتش کمک کرده، در هر سه اجرا، کنایه های بعضاً تند و جنجالی به شخصیت های فرهنگی، ورزشی و سیاسی زده. استندآپ کمدی دوشنبه شب او، از طرفی هم به علیرضا منصوریان کنایه زد و هم از ابوبکر البغدادی و تحریم ها و برنامه هسته ای نام برد. او حتی به اسفندیار رحیم مشایی و ماجرای درخت هم اشاره کرد! باید دید سیده زینب موسوی و استندآپ کمدی های گزنده اش در مرحله بعدی مهمان خانه های ما خواهند بود یا از قاب تلویزیون، استعداد ذاتی میثم درویشان پور را در خنداندن مخاطب خواهیم دید.
دلجویی با ترانه دوم
هژیر مهرافروز در اواخر برنامه هم دوباره روی صحنه آمد و ترانه ای دیگر اجرا کرد. ترانه ای که به نظر می رسید پاسخ «خندوانه» به استندآپ کمدی سیده زینب موسوی درباره رستم و سهراب بود؛ به خصوص بیت «بتازان رخش را از بیشه هایت، بزایان رستمی از ریشه هایت» که بیش از همه شبیه به نوعی دلجویی از طرفداران فردوسی بود که شاید با استندآپ قبلی، دلگیر شده باشند. احتمالاً رامبد جوان و همکارانش، با طرح این ترانه در اواخر برنامه، می خواستند کمی از ضرب شوخی های زینب موسوی بگیرند؛ موضوعی که احسان کرمی هم مورد توجه قرارداد و سعی کرد کمی فضا را پس از شوخی های او، تلطیف کند.