ریاض برای نفوذ در عراق پسا داعش تلاش می کند
تعداد بازدید : 96
راهبردهای عربستان درعراق برای کاهش نفوذ ایران
شرایط عراق در دو مقطع زمانی برای بازیگران منطقهای مهم و حیاتی بوده است. مقطع اول بعد از حمله آمریکا و متحدانش به عراق در سال 2003 بود که ایران به مدد ظرفیتهای فرهنگی و مذهبی و اکثریت جامعه شیعی عراق و پارهای از شرایط و ابتکارات، توانست به دست بالایی در ساختار سیاسی عراق نوین برسد. مقطع زمانی تعیینکننده دوم پس از دفع خطر داعش از عراق است.طی سالهای گذشته، افزایش تأثیرگذاری تهران بر بغداد برای رقبای ایران در منطقه مطلوب نبود. بنابراین با توجه به این نظریه «فرد هالیدی» که توازن در خاورمیانه تا حد زیادی مرهون توازن میان سه بازیگر ایران، عراق و عربستان است، ریاض تمام تلاش خود را برای ایجاد موازنه در عراق بهکار گرفت.این بازیگر با ناامیدی از قدرتیابی گروههای وابسته به خود در ساختار سیاسی عراق، ناامنسازی عراق را در دستور کار قرار داد؛ اما حمایت از گروههای تروریستی و افراطگرا مانند داعش بهدلیل محاسبات اشتباه و پیشبینیپذیرنبودن این بازیگر نامتعارف نتوانست اهداف از پیش تعیینشده را برای عربستان محقق کند.
عربستان که در مقطع دوم نیز بیم آن را دارد که دوباره زمان و فضا را از دست بدهد بهنظر میرسد از انفعال خارج شده و بهجای تعارض با دولت عراق ضمن برجستهسازی و تأکید بر هویت عربی این کشور، به این کشور نزدیک شده است تا طی هفتهها و ماه های جاری، میزبان شخصیتهای برجستهای همچون عبادی و صدر باشد. پیشبینیها حاکی از آن است که احتمالاً ترافیک دیدارهای سیاسی میان دو کشور بهطور بیسابقه ای سنگین شود و مهرههایی مانند عمار حکیم، علاوی و برخی دیگر از سیاستمداران عراقی نیز راهی ریاض شوند.
واقعیت آن است که پس از داعش، شرایط سیاسی و روانی مشابه سال 2003 در عراق درحال بازتولید است و از این نظر عربستان در تلاش است این بار از تجربه تلخ آن سالها بهره ببرد تا دوباره قافیه را به ایران نبازد.
بدینمنظور برای ریاض مطلوب و منطقی نیست با فرمول گذشته تنها به اهل سنت عراق که وزن قابل توجهی هم در تحولات کنونی ندارند دلخوش باشد. این کشور نیاز دارد سرمایهگذاری خود را بر طیفها و جریانهای شیعی تأثیرگذار گسترش دهد.
دیپلماسی رشوه، کمک ده میلیون دلاری و وعدههای بازسازی عراق بعد از سقوط داعش در دسترسترین سیاستی است که درعین سرراستی کارآمد هم است و برای یک بازیگر بحرانزده مانند عراق میتواند برانگیزاننده و اثربخشی فوری داشته باشد.
ریاض یقین دارد که ایران در عراق پساداعش از استراتژی همکاری و ائتلاف گروههای شیعی و حفظ و ارتقای جایگاه شیعیان در ساختار حکومت عراق بهره میبرد. هر اندازه این انسجام بیشتر باشد امکان اختلال در این سیستم کمتر است، بنابراین برای اختلال در این نظم باید در این مجموعه شکاف ایجاد کرد. شناسایی جریانهای زاویهدار شیعی با ایران و اختلاف سلایقی که درپی جنگ با داعش میان این جریانها ایجاد شده، مهمترین ظرفیت و داشته ریاض است.ریاض تلاش می کند از طریق تعامل نزدیک با جریانهای شیعی مستعد از وزن آرمانگرایی آن ها بکاهد و بر وزن عملگرایی آن ها بیفزاید. دراینراستا، تأکید بر مؤلفههای هویت عربی این گروهها و دمیدن روح ملیگرایی به کالبد جریانهای شیعی که به تازگی هم مصادیق آن در گفتههای عمار حکیم یا صدر مشاهده میشود، میتواند زمینههای اختلاف را نزد جریانهای شیعی بارزتر و شکافها را عمیق تر کند.
واضح است راهبرد حمایت ریاض از چهرههای سیاسی شاخص شیعی به منظور ایجاد و شکلدهی به جریانهای ملیگرا با شعار جذب جوانان در ساخت قدرت همانند اقدام عمار حکیم در تأسیس حزب حکمت الوطنی انتخابات پارلمانی 2018 را هدف قرار داده است؛ امری که سبب خواهد شد در انتخابات مجلس آینده عراق جریانهای ریشهداری مانند مجلس اعلا یا حزب الدعوه که به ایران نزدیک اند ناکام یا موفقیت حداقلی داشته باشند.تعویق روند امنیتسازی در عراق مشخصاً زمان بیشتری دراختیار ریاض قرار میدهد. ایجاد ثبات مشروط اهرم مطمئنی برای عربستان است. این امر که بازتولید ناآرامی را ساده، سریع و کمهزینه میکند منافع ایران را در عراق بهشدت تحت تأثیر قرار می دهد.
مشخصاً تضعیف و انحلال حشد الشعبی میتواند برای عربستان راهگشا باشد. این گروه نظامی که نقش بسیار مهمی در دفع خطر داعش داشته است بهعنوان یک ظرفیت مهم و دستاورد مبارزه با داعش برای جامعه عراق قلمداد میشود و میتواند در دوره پساداعش در تثبیت امنیت و بازسازی این کشور واجد اهمیت باشد و ازاینرو، تهدید بالقوه برای عربستان و سیاستهای آن در عراق محسوب میشود.
واضح است جامعه موزائیکی عراق با وجود قومیتها و قبایل متنوع دست عربستان را برای پیگیری سیاستهای قومی و ضعف دولت مرکزی باز میگذارد. حمایت از همه پرسی استقلال کردستان، تشویق به تمکین نکردن قبایل و عشایر در استانهای سنینشین از حکومت عراق و بهخصوص در نواحی مرزی با این کشور ازجمله رویکردهای مؤثر است.
با مجموع این راهبردها، یک عراق آشوبزده، پریشان در غیاب دولت مرکزی مقتدر و دارای اختلاف در لایههای مختلف جامعه شیعی نمیتواند ارزش افزوده منطقهای و امنیتی برای ایران داشته باشد.
بهنظر میرسد درصورت تشدید واگرایی جریانهای شیعی نیاز به دخالت مراجع عالی قدر عراق احساس میشود. مرجعیت شیعی عراق بهواسطه پایگاه اجتماعی قوی و قدرت بسیج تعیینکننده، میتواند نقش تعیینکننده ای در انسجام داخلی گروههای شیعی و عبور از این پیچ خطرناک داشته باشد.
ایران نیز بهعنوان یک کشور دوست و البته ذینفع در تحولات عراق نیاز دارد درک عمیقی از زمین بازی جدید و سیاستهای بازیگران در سطوح مختلف داخلی، منطقهای و بینالمللی داشته باشد. تمایل ریاض برای شکلدهی به الگوی تعارض شیعیان عراق با ایران نیازمند تلاش های دقیق و عقلانی است. دراینراستا، حفظ ارتباط، طرد نکردن و احترام به دغدغههای همه گروههای سیاسی حتی جریانهای مخالف و زاویهدار با تهران بهخصوص با الحنانه (محل اقامت صدر در نجف) امری ضروری و حیاتی است.
منبع: حسین کبریائیزاده/موسسه ابرار معاصر
خبر مرتبط
برنامه دولت ترامپ برای مهار منطقه ای ایران از عراق شروع شد
یک هفته پس از اعلام استراتژی جدید ترامپ علیه ایران و احاله سرنوشت برجام در آمریکا به کنگره این کشور، اصلیترین حامیان این تصمیم، پیروزی اولیه خود در تایید نشدن برجام از سوی رئیسجمهور آمریکا را با حضور دو مقام ارشد آمریکایی جشن گرفتند. در نشست بنیاد دفاع از دموکراسیها ـ که اصلیترین اندیشکده طراح تحریمهای آمریکا علیه ایران طی سالیان گذشته بوده است ـ مایک پمپئو، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و ژنرال هربرت مک مستر مشاور امنیت ملی به تفصیل درباره برنامههای آمریکا علیه ایران سخن گفتهاند. به گزارش «تابناک»؛ شدت ابراز عشق و علاقه متقابل مسئولان تندروی اندیشکده موسوم به «دفاع از دموکراسیها» (FDD) و دو مقام ارشد دولت ترامپ به حدی است که دانیل لاریسون نویسنده ارشد امریکن کنسرواتیو نوشته است: «بله، دولت ترامپ سیاستگذاری درباره ایران را به این اندیشکده سپرده است.» به گفته مکمستر در استراتژی جدید آمریکا علیه ایران به چند مسئله توجه شده است. نخست این که آمریکا از همه ابزارهایی که دارد در قالبی نظاممند و یکپارچه علیه ایران استفاده خواهد کرد. دوم آن که آمریکا تلاش خواهد کرد که از اتحادهای سنتی و مشارکتهای منطقهای خود برای مقابله با ایران استفاده کند. متحدان آمریکا قرار است در همکاری با مؤسساتی مانند FDD به محدود کردن توان ایران و به ویژه سپاه پاسداران بپردازند و در نهایت این که باید همه راه های رسیدن ایران به سلاح هستهای مسدود شود. دولت ترامپ همچنین قصد دارد در صورت نیاز به مجوزها و اختیارات جدید برای مقابله با ایران، این مجوزها و اختیارات را کسب کند. بخش مهمی از برنامههای منطقهای آمریکا علیه ایران، به عراق و سوریه مربوط میشود. مکمستر در پاسخ به سؤال مارک دوبوویتز، مدیر FDD در خصوص نحوه عمل آمریکا در عراق و سوریه اظهار کرد: کار کردن در عراق سختتر از حرف زدن درباره آن است. آن چه ما در عراق به دنبال آن هستیم، عراقی باثبات است که با ایران همراه نباشد. مکمستر پس از توضیح نظرات دولت آمریکا درباره وضعیت در شمال عراق، خسارات وارده به سوریه در نتیجه جنگ داخلی در این کشور را حدود 200 میلیارد دلار برآورد و درباره سیاست آمریکا در قبال سوریه اظهار کرد: آمریکا باید به گونهای عمل کند که طراحیهای ایران در سوریه به نتیجه نرسد و هر که در مسیر رسیدن ما به اهدافمان مانع شود، مسئولیت آن را نیز بپذیرد.