بررسی خطر از دست رفتن بازارهای صادراتی زعفران خراسان(1)
تعداد بازدید : 158
تهدید زعفران جدی است!
نویسنده : سینا واحدی info@khorasannews.com
کشور ما با تولید سالانه 300 تن زعفران در سال زراعی 95-94 سهم بیش از 95درصد از تولید جهانی محصول زعفران را در دست دارد که این تولید در 83 هزار هکتار و در مزارعی که اغلب کوچک هستند صورت می پذیرد، 95 درصد زعفران ایران در روستاهای 12 شهرستان استان های خراسان رضوی و جنوبی تولید می شود. از هر 170 هزار عدد گل زعفران فقط یک کیلوگرم زعفران خشک به دست می آید. در ایران تولید زعفران از هر هکتار چهارکیلوگرم بوده و عمده ارزش زعفران هزینه دستمزد پرداختی آن است. خراسان رضوی77 درصد، خراسان جنوبی 18 درصد و استان های یزد، خراسان شمالی، فارس، اصفهان و کرمان 4 درصد و دیگر استان ها هم یک درصد زعفران ایران را تولید می کنند. طی چند سال گذشته کشور افغانستان با حمایت آمریکا و فرانسه شروع به کشت زعفران کرده است و به علت افزایش شدید قیمت زعفران برنامه ریزی برای توسعه کشت آن در کشورهای مختلف از جمله مراکش، مجارستان، آفریقای جنوبی و سوریه انجام شده است. این موضوع اهمیت لزوم فعالیت های جدی تر در نفوذ به بازارهای نهایی زعفران را بیشترمی کند.
صادرات فله
در سال 95 حدود 278 میلیون دلار انواع زعفران از ایران به نقاط مختلف جهان صادر شده است. کمترین میزان صادرات زعفران در طول شش سال گذشته مربوط به سال 94 است. در سال های اخیر بیشترین ارزش صادراتی زعفران مربوط به بسته های بیش از 30 گرم بوده است. پس از آن زعفران خرد نشده و ساییده نشده در بسته بندی های 30-10 گرم بیشترین میزان صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. این موضوع نشانگر آن است که عمده میزان صادرات زعفران کشور ما بدون بسته بندی های مرسوم تبلیغاتی و به صورت خام برای شرکت های عرضه کننده خارجی استفاده می شود.
تولید زعفران افغانستان در ۱۲ سال 100 برابر شد
وزیر زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان به تازگی گفته است: تولید زعفران در سال 95 به شش تُن رسیده است در حالی که این رقم در سال گذشته در حدود سه تن بوده است. وزیر زراعت افغانستان در این باره توضیح داده است: امسال محدوده کشت این گیاه را نیز وسعت داده ایم. به گفته اسدا... ضمیر، زعفران درچند سال گذشته، تنها در ولایت هرات کاشته می شد اما اکنون به دیگر ولایت های افغانستان نیز گسترش یافته است. در سال 94، زعفران در ۲۸ ولایت افغانستان کاشته میشد و امسال در تمام افغانستان کاشته میشود.افغانستان با تولید شش تن زعفران، حدود ۱۵ میلیون دلار وارد چرخه اقتصادی خود کرده است. تنها در بخش تولید این گیاه بیش از سه هزار نفر صاحب شغل شده اند.
قراردادهای زعفرانی افغانستان!
وزیر زراعت افغانستان برای افزایش مقصد های صادراتی زعفران بیان کرده است: حکومت افغانستان تلاش دارد که قراردادهای تازهای را با تعدادی از کشورها، برای صدور زعفران به امضا برساند. وزارت زراعت افغانستان در حال امضای یک قرارداد تازه با چین برای صادرات زعفران به این کشور است. در تلاشیم تا یک برنامه منظم بازاریابی را در منطقه و جهان برای زعفران افغانستان عملی کنیم و با کشورهای بیشتری قرارداد ببندیم. پیش از این، زعفران افغانستان تنها به کشورهای امارات متحده عربی، هندوستان و برخی از کشورهای اروپایی صادر میشد.
طرح 5 ساله زعفران
حکومت افغانستان طی سال های اخیر طرح پنج ساله زعفران را تصویب کرد. مسئولان وزارت زراعت افغانستان میگویند که این طرح در سه مرحله کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت عملی خواهد شد. با عملی کردن این طرح، تا پنج سال آینده، تولید زعفران از 5/3 تن به ۱۴تن افزایش مییابد و درآمد آن در آینده از 5/4میلیون دلار به ۲۰۰میلیون دلار افزایش خواهد یافت. براساس برنامه ملی توسعه زعفران قرار است که سطح زیر کشت زعفران در پنج سال آینده به ۴۰۰۰ هکتار و سقف تولید آن به ۱۴ تن و در ۱۲ سال آینده، به ۷۰ تا ۱۰۰ تن برسد.مسئولان وزارت زراعت افغانستان میگویند که برای زعفران افغانستان بارکُد مشخصی در نظر گرفته شده است که از این پس، زعفران افغانستان به نام افغانستان به کشورهای خارج صادر خواهد شد. به گفته لطف ا... راشد، سخنگوی وزارت زراعت افغانستان، این کار باعث میشود که دیگر کشورها نتوانند در زعفران افغانستان تقلب کنند. با تصویب این طرح که به دلیل جلوگیری از تقلب زعفران افغانستان انجام شده، باید روی بستههای تولیدی زعفران این کشور بارکُد نصب شود.
قاچاق پیاز زعفران
ماجرای قاچاق پیاز زعفران به افغانستان طی چند سال گذشته همواره یکی از نگرانی های عمده کشاورزان و تولید کنندگان خراسانی بوده است. این موضوع هرچند در ابتدا با تکذیب مسئولان وقت مواجه شد اما طولی نکشید که بعضی از مسئولان آن را مورد تایید قرار دادند، تا جایی که غلامحسین شافعی، رئیس شورای ملی زعفران ایران اذعان کرد: این موضوع واقعیت دارد که در سالهای اخیر پیاز زعفران به افغانستان قاچاق میشده است.
آمار غیر رسمی اعلامی زعفران کاران نشانگر این است که در سال 81 بیش از 28 تن پیاز زعفران به صورت غیرقانونی وارد افغانستان و در 15 شهر استان هرات کشت شد.در این زمینه دولت افغانستان قصد دارد، برای تشویق کشاورزان این کشور به منظور کشت زعفران به جای خشخاش، تسهیلات مناسبی را در اختیار آن ها قرار دهد. این اتفاق در حالی روی می دهد که یک موسسه تحقیقاتی آمریکا اعلام کرده است، زعفران افغانستان از لحاظ کیفیت رنگ و طعم، مقام نخست جهان را داراست.
زعفران افغانستان وارد بازار مصرف ایران شد
یک سال بعد کشت همین پیازهای خارج شده از اراضی قاین، تربت حیدریه، کاشمر، گناباد، فردوس و خیلی شهر های دیگر تنها در یک استان کوچک افغانستان 824 کیلوگرم زعفران خالص به ارمغان آورد که بخشی از آن روانه بازار صادراتی از جمله کشور خودمان نیز شد.
شکوفایی زعفران در افغانستان
براساس آخرین آمار وزارت زراعت کشاورزی افغانستان در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۲۴۰ تن پیاز زعفران بین کشاورزان توزیع شده بود که امسال این مقدار به ۵۰۰ تن رسیده است. برآورد میشود میزان تولید زعفران به بیش از هشت تن درسال ۲۰۱۷ برسد. بر پایه آمار موجود طی 15 سال، مساحت زیر کشت زعفران ۱۰۵۰ هکتار بود که محصول آن حدود 7/3تن شده است. این رقم در سال ۱۳۹۵ با رشد ۲۵۰درصدی و افزوده شدن ۱۵۲۰ هکتار زمین جدید به 5/6 تن رسیده است.طی ۱۶ سال گذشته، فقط سه سال اخیر دوره شکوفایی و استقبال مردم از کشت و تجارت زعفران بوده است. به گفته منابع مسئول در سال ۱۳۹۳ سطح زیر کشت زعفران ۷۳۰ هکتار زمین بود ولی در سال ۱۳۹۵، این میزان به بیش از ۲۸۱۱ هکتار زمین رسیده و افغانستان نزدیک به هفت تن زعفران تولید و برداشت کردهاست که میزان رشد نسبت به سال ۱۳۹۴، ۷۱درصد بودهاست.مسئولان امر درباره تولید زعفران گفته اند هم اکنون، افغانستان در تولید و تامین پیاز زعفران خودکفا شده و دیگر از خارج کشور وارد نمی شود. حکومت افغانستان در کنار باز کردن دروازههای همکاری با کشورهای علاقه مند برای همکاری در بخش زعفران افغانستان، با دانشگاههای داخلی نیز قرارداد همکاری امضا کرده است تا روند کشت، برداشت و تجارت زعفران مدرن و بر اساس موازین علمی صورت گیرد.
تلاش سازمان ملل برای کشت زعفران در افغانستان
میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی در این باره گفته است: طلای سرخ سالانه 300 میلیون دلار برای کشورمان ارز آوری دارد از این رو نباید گذاشت بازار آن به دست رقبا بیفتد. تلاش سازمان ملل برای جایگزینی کشت زعفران به جای خشخاش در افغانستان در قالب یک برنامه چهار ساله، برای تولید 60 تن زعفران بوده است و این زنگ خطری برای طلای سرخ ایران به شمار می آید. بخشی از پیاز ها از ایران قاچاق و بخشی نیز توسط هلند و ایتالیا به افغانستان اهدا شده است. به هرحال از چند سال گذشته قاچاق پیاز زعفران به افغانستان آغاز شده است و این موضوع می تواند آینده اقتصادی زعفران کشور را با چالش روبه رو کند.
92درصد تولید دنیا، اما 10 درصد بازار دنیا
میری با بیان این که زعفران محصول استراتژیک صادراتی ماست، می گوید:در فاصله یک ماه مانده به برداشت زعفران به عنوان محصولی فوق استراتژیک برای استان و کشور که امرار معاش بیش از 130 هزار خانوار از طریق آن انجام میشود و در بخشهای تولید، فراوری، صادرات و بستهبندی اشتغالزایی زیادی را به دنبال داشته و با در اختیار داشتن 92 درصد تولید زعفران جهان، محصولی انحصاری برای ایران است؛ از مسئولان درخواست داریم تا تدبیری برای خرید و فروش زعفران اندیشیده و این محصول را به حال خود رها نکنند.رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی میافزاید: لازم است تسهیلاتی با سود تک رقمی در اختیار تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران قرار گیرد تا تولیدکنندگان مجبور نباشند زعفران خود را به قیمتی بسیار پایین به دلالان بفروشند و صادرکنندگان هم بتوانند با خریداری زعفران و ذخیره آن، به تنظیم بازار این محصول و جلوگیری از عرضاندام دلالان کمک کنند تا بتوانیم فروش و عرضه این محصول مهم را در اختیار داشته باشیم در غیر این صورت ما نمیتوانیم با دست خالی با تاجری که سه نسل در کار عرضه زعفران در جهان است، رقابت کنیم.
برند نداریم!
دکتر معصوم زاده عضو هیئت علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی در رابطه با نبود برند در صادرات زعفران میگوید: یکی از مسائل و مشکلات اساسی این صنعت، نبود مدیریت علمی و منسجم و اتخاذ تصمیم گیری های مقطعی و نامناسب است. این مشکلات زمانی به اتمام می رسند که تمام نهادها و مراکز مرتبط با زعفران در سایه یک مدیریت منسجم و واحد جمع شده و سکان هدایت آن به دست مدیرانی دارای سابقه و دانش مدیریت علمی و آشنا به روش های بازاریابی سپرده شود. با وجود تولید و صادرات گسترده محصول زعفران ایران، می توان گفت هیچ برند قدرتمند و معتبری در بازار جهانی از زعفران ایرانی مشاهده نمی شود و به عبارت دیگر نبود برندهای قدرتمند زعفران ایران در بازارهای جهانی باعث شده تقریبا هیچ نامی از کشور در این زمینه وجود نداشته باشد. بازار در واقع صحنه رویارویی و مبارزه برندهای تجاری است، وجود ظرفیت ها و توانمندی های بالای کشور در تولید زعفران می تواند برندهای قدرتمندی خلق کند و برند ایران را که در شرایط فعلی ، جایگاه مناسبی ندارد، در منطقه و جهان ارتقا دهد.
لزوم برنامه ریزی منسجم
در چنین شرایطی به نظر می رسد حفظ موقعیت و میدانداری ایران در کشت زعفران، فقط با سیاست گذاری درست و مدیریت علمی بازار جهانی زعفران امکان پذیر خواهد بود، چرا که در صورت برنامهریزی و استراتژی نامناسب در کشور برای زعفران، به طور قطع افغانستان در آینده ای نه چندان دور یکی از رقبای جدی ایران در تامین زعفران دنیا خواهد بود. کاری که در حوزه زعفران باید انجام شود برندسازی با نام و نشان تجاری خود ایران برای این محصول صادراتی است. ضرورت توجه به صنایع جانبی زعفران مانند صنعت بسته بندی علاوه بر موضوع مهم از دست ندادن بازارهای رقابتی باید مورد توجه قرار گیرد.استاندارد سازی زعفران در کنار کیفیت، لازمه صادرات بهینه است.