خوانندگان محترم! در صفحه 12 روزنامه خراسان، پاسخگوی پرسش های حقوقی شما هستیم. شما می توانید پرسش های خود را در تمام زمینه های حقوقی، از طریق پیامک به شماره 2000999 ارسال کنید. لطفاً در ابتدای متن پیامک حتما کلمه «حقوقی» را قید فرمایید.
پرسش: با گذشت 15 سال از درگذشت والدینم و فوت یک خواهر و یک برادر، هنوز انحصار وراثت ارث پدری را انجام نداده ایم و فرزندان خواهر فوت شدهام، مانع این کار می شوند. چاره چیست؟
پاسخ: همکاری نکردن سایر وارثان، مانع درخواست صدور گواهی انحصار وراثت یا درخواست تقسیم ترکه نیست. ابتدا گواهی انحصار وراثت را از شورای حل اختلاف دریافت کنید. سپس با تقدیم دادخواست جداگانه برای اموال هر یک از والدینتان، از دادگاه درخواست کنید اموال باقی مانده از آن ها (ماترک) را تقسیم کند (درخواست فروش مال مشاع). اگر ماترک پدر و مادر بدون رضایت سایرین نزد یکی از وارثان است، میتوانید دادخواست «خلع ید» (یعنی رفع تصرف) و «الزام به پرداخت اجرت المثل ایام تصرف»(یعنی اجارهبهای مدتی که اموال را در اختیار داشته است) به دادگاه تقدیم کنید. هر یک از وارثان میتواند به شورای حل اختلاف محل «آخرین اقامتگاه متوفی» مراجعه و درخواست صدور گواهی انحصار وراثت کند. برای دریافت گواهی انحصار وراثت، باید اسامی وارثان در فرم مخصوص درج و همراه سایر مدارک، از جمله گواهی فوت متوفی، تصویر شناسنامه و کارت ملی ورثه، استشهادیه شهود (که گواهی کنند ورثه متوفی منحصر به اسامی مندرج در فرم است) به شورا ارائه شود. در مورد استشهادیه ضروری است امضای شهود در یکی از دفاتر اسناد رسمی گواهی شود. شورا دستور چاپ یک نوبت آگهی در یکی از روزنامه های کشور را صادر میکند تا ظرف یک ماه، اگر فردی اعتراض یا ادعایی درباره درخواست شما یا اموال متوفی داشته باشد، به شورا مراجعه کند. پس از این مدت، گواهی انحصار وراثت صادر میشود. در گواهی انحصار وراثت، اسامی وارثان، نسبت هر یک با متوفی و سهم الارث هرکدام، یعنی نسبتی که از ماترک ارث میبرد (مثلا یک چهارم یا دو سوم) قید میشود. با ارائه گواهی انحصار وراثت، هر یک از ورثه میتواند از دادگاه عمومی حقوقی درخواست کند که اموال و دارایی باقی مانده از متوفی را به نسبت تعیین شده در گواهی انحصار وراثت، بین وارثان تقسیم کند. در مورد اموالی که مستقیماً قابل تقسیم نیست، مثل املاکی که به دلیل مغایرت با مقررات شهری قابل تقسیم به قطعات کوچکتر نیست، دادگاه دستور فروش ملک را از طریق مزایده صادر میکند. علاوه بر این، هر یک از وارثان میتواند با مراجعه به اداره ثبت اسناد و ارائه گواهی انحصار وراثت، درخواست کند که برای او سند مالکیت مشاعی، به نسبت قدرالسهماش صادر شود.
پرسش: از کسی طلبکارم و دادگاه هم حکم به ضبط اموال وی داده است، اما من اموال بدهکار را نمیشناسم. آیا راهی قانونی برای شناسایی اموال فرد محکوم شده وجود دارد؟
پاسخ: برای شناسایی اموال محکومعلیه (یعنی فردی که حکم علیه وی صادر شده است) می توانید پس از صدور حکم و در مرحله اجرا، از دادگاه درخواست کنید که از مراجع مختلف (مانند بانک مرکزی یا اداره ثبت اسناد) استعلام کند. ماده دو قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب 1394 مقرر میکند که «مرجع اجرا کننده رأی، اعم از قسمت اجرای دادگاه صادرکننده اجرائیه یا مجری نیابت، مکلف است به تقاضای محکوم له از طرق پیش بینی شده در این قانون و نیز به هر نحو دیگر که قانوناً ممکن باشد، نسبت به شناسایی اموال محکومعلیه و توقیف آن به میزان محکومبه اقدام کند. تبصره - در موردی که محکومبه عین معین بوده و محکومله شناسایی و تحویل آن را تقاضا کرده باشد نیز مرجع اجرا کننده رأی مکلف به شناسایی و توقیف آن مال است.» بانک مرکزی، بانکها و موسسات مالی، ادارات ثبت، شهرداریها و تمامی مراجعی که به هر نحو اطلاعاتی درباره اشخاص دارند، باید به استعلاماتی که برای شناسایی اموال محکومعلیه انجام میشود، پاسخ دهند. «مرجع اجرا کننده رأی باید به درخواست محکوم له به بانک مرکزی دستور دهد که فهرست کلیه حسابهای محکوم علیه در بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری را برای توقیف به مرجع مذکور تسلیم کند.» (ماده 19 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی)
پرسش: منزلم سند وکالت بلاعزل دارد. آیا میتوانم با صلح عمری آن را به همسرم واگذار کنم تا بعد از مرگم، فرزندانم نتوانند آن را بفروشند؟ آیا وکالتی بودن ملک، محدودیتی ایجاد نمیکند؟
پاسخ: اگر شما مالک منزلتان هستید، میتوانید ملک خود را با تنظیم قرارداد صلح عمری به همسرتان منتقل کنید. هرگاه وکیل در چارچوب اختیارات خود به وکالت از موکل اقداماتی انجام دهد یا تعهداتی را بپذیرد، این اقدامات و تعهدات برای موکل الزامآور است. در این مورد باید متن وکالتنامه خود را بررسی کنید که آیا اختیار انتقال منزل از طریق صلح را دارید. صرف این موضوع که هنوز سند رسمی مالکیت به نام شما تنظیم نشده است، به مالکیت شما و در نتیجه به اختیار شما در انتقال منزل به همسرتان خللی وارد نمیکند. در مواردی که قصد خرید و فروش یا صلح دارید، علاوه بر تنظیم وکالت نامه رسمی بلاعزل، حتماً مبایعه نامه نیز تنظیم کنید. چراکه ممکن است وکالت نامه به طریقی (مثل فوت موکل یعنی فروشنده) بی اثر شود. در این حالت اگر مبایعه نامه تنظیم نشده باشد، ممکن است حقوق خریدار تضییع شود. عرف غالب در معاملات املاک این گونه است که خریدار و فروشنده، ابتدا قرارداد بیع تنظیم میکنند. به محض تنظیم این قرارداد، خریدار مالک ملک و فروشنده مستحق بهای ملک میشود و در صورت خودداری دو طرف از انجام تعهدات، از جمله تحویل ملک یا تنظیم سند رسمی یا پرداخت بهای ملک، میتوان متخلف را از طریق دادگاه ملزم به ایفای تعهد خود کرد. بند یک ماده 362 قانون مدنی بیان میکند: «به مجرد وقوع بیع، مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن میشود.» علاوه بر این قرارداد، فروشنده به خریدار به صورت بلاعزل وکالت میدهد که از طرف او، سند رسمی را به نام خود تنظیم کند. در این صورت، حتی اگر موکل (فروشنده) فوت کند و وکالت مرتفع و بی اثر شود، ملک مورد معامله همچنان متعلق به خریدار است. وارثان فروشنده به عنوان قائم مقام او ملزم به تنظیم سند رسمی به نام خریدار خواهند بود. در صورت امتناع وارثان از تنظیم سند رسمی انتقال، میتوان علیه آنها دعوای «الزام به تنظیم سند رسمی» اقامه کرد.