الهه آرانیان- در جلسه اول بهمن ماه امسال شورای شهر مشهد مصوبهای در خصوص تاسیس خانه ادبیات مشهد به تصویب رسید. مصوبهای که خبر خوش آن خرید بخش مسکونی خانه سید محمود فرخ شاعر نامدار خراسانی و احیای انجمن ادبیات مشهد بود. این خبر را از این رو میتوان خوش دانست که ممکن است احیای این انجمن ادبی باعث جمع شدن اهل ادب و ظهور شاعران بزرگی شود. همان طور که پیش از این شاعران و ادیبان بزرگی چون ملک الشعرابهار، استاد شفیعی کدکنی و رهی معیری از دل همین انجمنها به پیشانی ادبیات ایران رسیدند. گذشته از این که شواهدی مانند کتابهای تذکره در قرن های نهم و دهم دلالت بر تشکیل انجمنهای ادبی و محافل شعر دارد و وجود این انجمنها از دیرباز در ایران منجر به شعرپروری و محفلی برای تبادل نظر اهل ادب شده است. در ادامه سه انجمن ادبی مهم کشور را که شاعران بزرگی از آن وارد دنیای ادبیات شدند معرفی خواهیم کرد.
مشتاقان ادب
«مشتاق» و «نشاط» اصفهان
در اواخر دوره افشاریان بسیاری از اهالی ادب در ایران از پیچیدگیهای ملال آور سبک هندی روگردان شدند و تصمیم به بازگشت به سنتهای ادبی گذشته گرفتند. از این رو اصفهان تبدیل به کانون نهضت تازه ادبی شد و دو انجمن شاخص ادبی به نام های «مشتاق» و «نشاط» شکل گرفت. علی مشتاق اصفهانی، سید محمد شعله اصفهانی، میرزا نصیر اصفهانی و میرزا عبدالوهاب نشاط از پیشگامان سبک بازگشت در اصفهان و همگی از ذوق و قریحه لطیف شاعرانه در سرودن غزل به سبک سنت های پیشین برخوردار بودند. این شاعران به پیروی طرز و شیوه استادان پنج شش قرن قبل پرداختند و زمینه ظهور شاعران بزرگ تر از خود را فراهم کردند. با روی کار آمدن حکومت قاجار، فتحعلی شاه نشاط اصفهانی را به تهران فراخواند و انجمن نشاط از رونق افتاد اما انجمن مشتاق تا چندی بعد از این به کار خود ادامه داد.
بهارِ انجمن های ادبی
انجمن ادبی «ایران»، «خاقان» و «حکیم نظامی»
با انتخاب تهران به عنوان پایتخت در دوره قاجار، این شهر به محل اصلی تجمع اهل ادب تبدیل شد. از آن جا که فتحعلی شاه قاجار قصد داشت درباری مانند سلطان محمود غزنوی و سنجر سلجوقی بسازد، محمودوار صله میداد و شاعران و نویسندگان را به سرودن شعر تشویق میکرد. از این رو انجمن «خاقان»شکل گرفت. بعد از این، ملک الشعرا بهار با جمعی از شاعران و ادیبان جوان، انجمن ادبی دانشکده را تشکیل داد که سعید نفیسی و رشید یاسمی عضو این انجمن بودند. انجمن ادبی ایران و انجمن حکیم نظامی یکی دیگر از این انجمنها بود که به همت وحید دستگردی تشکیل شد و محفلی برای تصحیح نسخههای اشعار نظامی و دیوان کمال الدین و جمال الدین اصفهانی بود. رهی معیری و امیری فیروزکوهی نیز از شاعرانی هستند که از این انجمنها برخاستند.
که فرّختر آید زمان تا زمان
انجمن ادبی «فرخ» و «قهرمان»
شاخصترین انجمن ادبی در مشهد با نام محمود فرخ گره خورده است که خانهاش محلی برای دوستداران شعر و ادب فارسی از 1325 تا 1376بود. انجمن فرخ، احیاگر سبک خراسانی بود و بزرگانی مانند علی باقرزاده، عماد خراسانی، علی اکبر فیاض، شفیعی کدکنی و اخوان ثالث به آن رفتوآمد داشتند و خبر خوشِ احیای آن را که اول بهمن امسال در جلسه شورای شهر مشهد به تصویب رسید و بخشی از هویت مشهد است، باید به فال نیک گرفت. از دیگر انجمنهای ادبی جریانساز در مشهد میتوان به انجمن «قهرمان» اشاره کرد که حدود نیم قرن در منزل استاد قهرمان برگزار میشد. این انجمن میزبان شاعران سنت گرا و نوگرا بود.رضا افضلی، شاعر دربارۀ این انجمن گفته است: «در کنار پیش کسوتان انجمن قهرمان، شاعران دیگری هم بودند که اصول نقد شعر سنتی را فرا گرفته بودند و تجربه های خود را به جوان ها منتقل می کردند».