به مناسبت نخستین سالروزدرگذشت
تعداد بازدید : 64
سیرتا پیاز چپ ایران به روایت «انورخامهای»
رودسری – یکی از مهم ترین منابع مطالعات تاریخی، بررسی سفرنامهها و خاطرات خودنوشت افرادی است که شاهد وقایع تاریخی و رویدادهای تأثیرگذار گذشته بودهاند. هرچند این نوشتهها، در بیشتر مواقع، آلوده به اغراض نویسنده است و بخشهایی را که او نمیپسندد، از منظر خواننده مخفی میکند، اما نگاهی جامع به نوشتههای متعدد مربوط به یک رویداد یا جریان، میتواند ما را در مسیر به دست آوردن درک درست از وقایع قرار دهد. خاطرات سیاسی «انور خامهای»، یکی از طولانیترین نوشتارهاییاست که در این زمینه وجود دارد. او که یک سال پیش، در چنین روزی، 29 آبان سال 1397، در 102 سالگی دار فانی را وداع گفت، به دلیل عمر طولانی و درگیری مداوم با شخصیتها و رویدادهای مربوط به جریان چپ در ایران، آگاهی بالایی در این عرصه داشت. خامهای تا هنگام درگذشت، تنها عضو بازمانده گروه معروف 53 نفر محسوب میشد؛ گروهی مارکسیست که توسط تقی ارانی در سالهای نیمه دوم دهه 1310 بنیان گذاری شد و بسیاری از شخصیتهای چپگرای شناخته شده، مانند بزرگ علوی، ایرج اسکندری و ... در آن عضویت داشتند. این گروه در سال 1316 توسط پلیس سیاسی رضاشاه شناسایی شد و اعضایش دستگیر شدند و تا شهریور 1320 و اشغال ایران توسط متفقین، گرفتار زندان بودند. خامهای در این دوره با افرادی مانند پیشهوری، در زندان قصر هم بند بود و گزارشهای او از زندانهای دوره رضاشاه در خاطراتش، گزارشهایی منحصر به فرد و درخور تأمل است. او پس از آزادی از زندان، فعالیتهای سیاسی را رها نکرد و از بنیان گذاران حزب توده بود. خامهای تا اواخر دهه 1320، عضویت خود را در حزب، حفظ کرد و بعد، به همراه افرادی مانند خلیل ملکی و جلال آلاحمد، از حزب توده خارج شد و جریان چپ مستقل را در ایران بنیان گذاشت. او مسافرتهایی به اروپا داشت و توانست تحصیلات خود را تا مقطع دکترا ادامه دهد و در تمام این مدت، ارتباط خود را با جریان چپ حفظ کند. به همین دلیل، خاطرات انور خامهای مشحون از اطلاعاتی است که او بیواسطه به دست آورد. رویکرد وی در تدوین کتاب، نقلی – تحلیلی است؛ از یک سو، ماجرای پیدایش جریان چپ و وقوع رویدادها را به خوبی و با حوصله نقل میکند و از سوی دیگر، با دقتی وسواس گونه، به همراه ادله و اسناد در دسترس، به نقد این جریان و چالشهای آن میپردازد. خاطرات سیاسی انور خامهای، برای تمام کسانی که به دنبال یک روایت بیواسطه از درون جریان چپ ایران هستند، یک فرصت مغتنم و استثنایی است.