خوانندگان محترم! در صفحه 7 روزنامه خراسان، پاسخگوی پرسش های حقوقی شما هستیم. شما می توانید پرسش های خود را در تمام زمینه های حقوقی، از طریق پیامک به شماره 2000999 ارسال کنید. لطفاً در ابتدای متن پیامک حتما کلمه «حقوقی» را قید فرمایید.
پرسش: «هبه غیر معوض» چیست؟ آیا میتوان از آن برای تقسیم ارث، پیش از فوت، استفاده کرد؟
پاسخ: هر شخصی میتواند در زمان حیات، در قالبهای حقوقی مختلف از قبیل صلح،هبه (یعنی بخشش) و ... تمام یا بخشی از دارایی خود را به وسیله سند عادی یا رسمی، به اشخاص دیگر، از جمله تعدادی از فرزندانش انتقال دهد تا دیگران از آن اموال ارث نبرند. در این صورت، انتقال، صحیح و قانونی است، زیرا مالکیت مال به دیگری منتقل میشود و آن اموال، پس از انتقال، جزو ماترک(ارثیه) قرار نمیگیرد. هبه در ماده 795 قانون مدنی تعریف شده است: «هبه عقدی است که به موجب آن، یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک [واگذار] میکند. تملیککننده را واهِب، طرف دیگر را مُتَّهِب [بر وزن مطّلع]، مالی را که مورد هبه است، عین موهوبه می گویند.» به انصراف از هبه نیز، در اصطلاح «رجوع از هبه» گفته میشود. هبه ممکن است معوض باشد یا غیرمعوض. هبه مُعَوَّض، به معنای هبه متقابل است؛ به عبارت دیگر، طرفین هر کدام مالی را به طرف دیگر میبخشد. هبه غیرمعوض حالتی است که بخشنده (واهب) هبه را بلاعوض انجام میدهد. هبه، اصولاً قابل رجوع است. یعنی کسی که مالی را به دیگری بخشیده است، میتواند به اراده خود، از بخشش انجامشده صرفنظر کند و مال مورد هبه را باز پس گیرد؛ مگر در موارد خاصی که قانونگذار هبه را غیر قابل رجوع دانسته است. در این موارد نمیتوان از هبه رجوع کرد: 1- مال بخشیده شده از بین رفته باشد. 2- مال مورد هبه، دیگر در ملکیت دریافتکننده نبوده و به دیگری واگذار شده باشد. 3- واهب یا مُتَهّب فوت کرده باشد. 3- پدر و مادر به فرزندان یا فرزندان به پدر و مادر مالی را بخشیده باشند. بنابراین، اگر شخصی مالی را به دیگری ببخشد، تا زمانی که در قید حیات باشد، با در نظر داشتن شرایط مذکور، میتواند از بخشش خود رجوع کند. در صورت باقی ماندن بر هبه، پس از فوت هر یک از طرفین، هبه دیگر قابل رجوع نخواهد بود و مال بخشیدهشده در ملکیت دریافتکننده باقی خواهد ماند. طرفین و ورثه آنها نیز، به عنوان قائم مقام طرفین، باید به این مالکیت احترام بگذارند. به دلیل مقررات خاص هبه و محدودیتهایی که در «عقد هبه» وجود دارد، برای تعیین تکلیف اموال، پس از فوت، معمولاً از عقد صلح با شرط عمری یا «صلح عمری» استفاده میشود.