انتقال قدرت از انتخاب مردم تا رای اعتماد مجلس
در روزهایی به سر می بریم که رئیس جمهوری رفته و رئیس جمهور جدیدی آمده است اما تا زمان رای اعتماد به وزیران پیشنهادی، کشور به چه صورت و با چه مکانیسمی اداره می شود؟
رعیت نواز- برخلاف برخی کشورها که مسئولان منتخب به سرعت مشغول کار می شوند، در کشور ما و برخی دیگر از کشورها دوره انتقالی طولانی است و حدود دو ماه از زمان انتخاب تا شروع کار کابینه به طول می انجامد. در این میان این سوال به وجود می آید که از زمان تحلیف که رئیس جمهور منتخب دفتر کار رئیس جمهور سابق را تحویل می گیرد، کشور چطور اداره می شود در حالی که رئیس جمهور جدید امروز فهرست اعضای کابینه خود را به مجلس ارائه می کند تا رای اعتماد به آن ها بررسی شود. می خواهیم با هم روند انتقال قدرت و دلیل این دوره انتقال را بررسی کنیم. در این میان درباره موارد حقوقی آن با دکتر محمد بهادری جهرمی معاون پژوهشگاه قوه قضاییه و محقق پژوهشکده شورای نگهبان گفت و گویی کردیم که در ادامه خواهید خواند.
انتقال قدرت در جهان
برخلاف انتقال آرام قدرت در کشورمان، در برخی از کشورها انتقال قدرت با تنش ها و چالش هایی همراه است، برای نمونه می توان به انتقال قدرت در آمریکا اشاره کرد. انتقالی که منجر به حمله معترضان به کنگره و مجلس نمایندگان این کشور شد و ترامپ هم به نشانه اعتراض در این مراسم شرکت نکرد هرچند که مراسم بدون ترامپ هم برگزار شد.
حداقل 60 روز از انتخاب تا رای اعتماد
از تاریخ اعلام نتایج نهایی انتخابات و معرفی فرد پیروز تا زمان احتمالی رای اعتماد مجلس به اعضای کابینه حداقل 60 روز زمان می برد. 29 خرداد امسال دکتر رئیسی با آرای مردم به عنوان رئیس جمهور منتخب برگزیده شد. 12 مرداد بر اساس قانون اساسی تنفیذ حکم رئیسجمهور ایران توسط رهبر انقلاب انجام شد. 14 مرداد هم مراسم سوگند و تحلیف رئیسی در مجلس صورت گرفت. از این تاریخ رئیس جمهور دو هفته فرصت دارد تا اعضای کابینه را به مجلس معرفی کند تا بعد از بررسی در مجلس و رای اعتماد، دولت جدید تشکیل شود.
انتقال قدرت و دولت
در کشورهای مردم سالار، تغییر دولت ها امری معمول است و تلاش می شود که موضوع انتقال قدرت تا زمان استقرار دولت جدید آرام آرام صورت گیرد تا دولت جدید آمادگی بیشتری برای شروع کار داشته باشد. حتما جدا از هر نوع داوری درباره عملکرد دولت ها، می توان تجربیات مثبت و منفی زیادی در آن ها دید، از سوی دیگر هر دولتی گنجینهای از دادههای آماری در حوزههای مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، نظامی و ... دارد که می تواند به دولت جدید در پیشبرد اهدافش کمک کند. به همین دلیل است که بعد از معرفی دکتر رئیسی به عنوان پیروز انتخابات، خبرهایی از ملاقات اعضای هیئت دولت با رئیسجمهور منتخب به گوش رسید. برابر گزارشهای موجود، وزیران در این ملاقات حضوری، گزارشی از روند فعالیتهای وزارتخانههای متبوع خود را در اختیار رئیسجمهور منتخب و تیم کارشناسی او قرار دادند. این فرایند در دورههای گذشته هم بوده و به طور معمول در روزهای منتهی به پایان کار دولت مستقر و زمان استقرار دولت جدید این دیدارها انجام میشود.
از تحلیف تا رای اعتماد
همان طور که پیش از این خواندید، رئیس جمهور بعد از مراسم تحلیف، دو هفته برای معرفی کابینه به مجلس زمان دارد. مجلس هم طی مدت یک هفته باید وزیران و برنامههایشان را ارزیابی کند. البته رئیس جمهور جدید در مراسم تحلیف اعلام کرد که در اولین فرصت فهرست کابینه را به مجلس اعلام خواهد کرد که گفته می شود امروز یعنی 17 مرداد این اتفاق خواهد افتاد. بعد از اعلام وصول، کمیسیون های تخصصی، یک هفته کار بررسی و ارزیابی برنامه و سوابق کاری وزیران پیشنهادی را در دستور کار خواهند داشت و بعد از آن شاهد جلسات رای اعتماد به نماینده ها خواهیم بود و هر کس نصفبه اضافه یک رای مثبت از نمایندگان حاضر در مجلس بگیرد به عنوان وزیر انتخاب خواهد شد.
شروع کار با وزیران فعلی
دولت جدید دکتر رئیسی تا گرفتن رای اعتماد برای کابینه اش از مجلس، کشور را چطور اداره می کند؟
برای بررسی روند قانونی انتقال قدرت دولت ها در کشورمان، به سراغ دکتر محمد بهادری جهرمی معاون پژوهشگاه قوه قضاییه و محقق پژوهشکده شورای نگهبان رفتیم و با او درباره این روند گفت و گو کردیم که نتیجه آن را در ادامه می خوانید.
دوره 4ساله از روز تنفیذ
جهرمی در خصوص دوره ریاست جمهوری در قانون اساسی اظهار کرد: «دوره ریاست جمهوری به تصریح قانون اساسی چهار ساله است و به همین دلیل باید زمان شروع و پایانش مشخص باشد تا قانون اساسی نقض نشود بنابراین در قانون انتخابات ریاست جمهوری مصوب سال 1364 در ماده یک تصریح شده است که آغاز دوره چهار ساله از تاریخ تنفیذ توسط رهبری شروع می شود.»
وزیران دولت سابق زیر نظر رئیس جمهور جدید
معاون پژوهشگاه قوه قضاییه درباره نحوه شروع کار رئیس جمهور جدید تا گرفتن رای اعتماد اعضای کابینه از مجلس هم افزود: «در حقوق اداری مطلبی داریم به اسم اصل استمرار و ثبات ارائه خدمات اداری که این اصل اقتضا می کند به هیچ دلیلی ولو استعفا، فوت، تغییر و ... ارائه عمومی نباید متوقف شود. از آن جا که طبق قانون اساسی دوره ریاست جمهوری قابل تمدید نیست و رئیس جمهور جدید باید از روز تنفیذ، کار خود را شروع کند و گرفتن رای اعتماد برای کابینه زمان بر است، در این دوره یعنی از روز تنفیذ تا رای اعتماد مجلس به کابینه در قانون اساسی تصریح شده و در نظریه تفسیری شورای نگهبان هم آمده وزیران دولت سابق تا تعیین وزیران جدید زیر نظر رئیس جمهور جدید به کارشان ادامه می دهند.»
وزیران سابق قابل عزل هستند؟
او در پاسخ به این سوال که چرا رئیس جمهور جدید وزیران سابق را عزل نکرده تا افراد منتخب خود را به عنوان سرپرست تعیین کند هم می گوید: «طبق اصل 136 قانون اساسی رئیس جمهور می تواند وزیران را عزل کند و ربطی به این ندارد که رئیس جمهور قبلی آن ها را نصب کرده اما اصل بر این است که وزارتخانه وزیر داشته باشد نه سرپرست مگر در موارد استثنایی. هرچند از لحاظ حقوقی منعی ندارد اما به نظر می رسد از لحاظ مدیریتی منطقی نباشد.»
عرف و آیین نامه برای انتقال قدرت
دکتر بهادری در پایان در خصوص آیین نامه و قانون موجود برای انتقال قدرت در کشورمان هم گفت: «در کشور ما به دلیل این که احزاب نقش ندارند، تاکنون به صورت عرف سیستم اداری و سیاسی این انتقال صورت گرفته و هیچ قانون و آیین نامه خاصی وجود ندارد اما تا کنون و در ادوار مختلف، این انتقال قدرت با همکاری دولت ها صورت گرفته و اتفاقی که این عرف را نقض کند به وجود نیامده یا لااقل من سراغی از آن ندارم.»