استیویا؛ جایگزین محصولات آب بر چغندرقند و نیشکر

در بند 2 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی رهبر معظم انقلاب اسلامی "پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده‌سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه" را یادآور شده و بر نقش آفرینی اقتصاد دانش بنیان در صنعت و کشاورزی بر محور اقتصاد مقاومتی تاکید کرده اند.

محدودیت‌های اقلیمی نظیر محدود شدن منابع آبی و تولید سنتی موجب شده که تولید محصولات کشاورزی سنتی فاقد توجیه اقتصادی بوده و کشاورزی  الزاما بایستی به عرصه‌های جدید تولید روی آورد از جمله محصولاتی که در رده بندی تولیدات کشاورزی "محصول صنعتی" محسوب می‌شود چغندر قند و فرآورده اصلی آن یعنی شکر است ،اما تولید این محصول به دلیل "پرآب" بودن در شرایط بحران منابع آبی کشور به هیچ وجه توجیه اقتصادی نداشته لذا کشت جایگزین آن در بسیاری از کشورهایی که وضعیت منابع آبی آنها شبیه ایران بوده ،آغاز شده و این گیاه " استیویا" نام دارد.

استیویا(Stevia Reba ) گیاهی است که به نام‌های سبزی شیرین و گیاه عسلی نیز شهرت دارد. این گیاه صدها سال  پیش به علت توانایی شیرین سازی به عنوان ماده شیرین کننده مورد استفاده قرار گرفته و به عنوان گیاه جایگزین  چغندرقند و  نیشکر در صنایع قند و شکر معرفی شده است.

استیویا یک ساله کشت می‌شود. بذر گیاه در شرایط گلخانه‌ای کشت و نشاها پس از 6 تا 7 هفته به مزرعه انتقال داده می‌شود، ارتفاع آن در شرایط مطلوب به 100 سانتی متر می‌رسد و زمان گلدهی 50 تا 70 روز پس از تاریخ کشت مزرعه‌ای است.

در شرایط آب و هوایی  ایران در هر گرم برگ استیویا معادل 105 میلی گرم قند غیرهیدروکربنی وجود دارد و اصلاح ژنتیکی این گیاه میزان قند آن را به  دو برابر رسانده است.

گیاه استیویا 300 بار شیرین تر از شکر است و موجب پوسیدگی و شکاف‌های میکروسکپی در دندان نخواهد شد و برای بیماران دیابتی نیز مناسب است.

بیش از 20 سال است که در کشورهایی همچون چین ،مالزی ،  سنگاپور ،کره جنوبی و تایلند  تولید  انبوه آن  آغاز شده و برگ استیویا در صنایع غذایی و شیرینی سازی جایگزین قند  هیدروکربنی شده است.

بهترین جایگزین چغندرقند

در مناطقی از جهان مثل ایران که  تامین قند از منابع  گیاهی نظیر چغندر قند و نیشکر  استحصال می‌شود استیویا می‌تواند بهترین جایگزین معرفی شده و صنایع  قند با تغییرات اندکی در سیستم مکانیکی استحصال قند ،گیاه  استیویا را جایگزین چغندر قند می‌کنند.

مهندس  برخوردار که کشت آزمایشی و  انبوه استیویا در استان‌های شمالی را آغاز کرده در این باره می‌گوید:  گیاه استیویا را می‌توان ناجی آب در عرصه‌های کشت چغندر قند و نیشکر دانست و در واقع این گیاه بهترین جایگزین چغندر قند محسوب شده و ناجی کارخانجات قند و شکر نیز خواهد بود.

وی توضیح داد:  نیاز آبی استیویا بسیار کمتر از 50 درصد نیاز آبی  چغندرقند  است ضمن اینکه "ماده موثره شیرین "  آن بیش از 10 برابر  عیار قند  است و   در منابع علمی میزان شیرینی استیویا را 300 برابر قند عنوان می‌کنند.

"برخوردار"  نیمه شمالی  و مرکزی  کشور شامل استان‌های شمالی ،استان‌های خراسان ،آذربایجان شرقی و غربی  ،قم و مرکزی را  بهترین عرصه کشت استیویا دانست و ادامه داد:  با توجه به وضعیت منابع آبی  استان‌های نیمه شمالی کشور به ویژه استان‌هایی که چغندرکاری داشته و کشت و تولید چغندرقند با مشکل کم آبی مواجه است ،این گیاه  بهترین جایگزین  چغندرقند خواهد بود.

کارشناس ارشد تولیدات گیاهی ادامه داد: استیویا مشکلات مربوط به تامین بذر چغندر قند و ماده اولیه کارخانجات قند و شکر را حل خواهد کرد و چنانچه در الگوی کشت پاییزه قرار بگیرد باعث خواهد شد که  خوراک کارخانجات (ماده اولیه) در تمامی سال تامین شود و صنایع قند و شکر با تمامی ظرفیت خود در طول سال به کار ادامه دهند.

تجارت یک میلیارد دلاری

در حالی که تنها 10  سال از ورود استیویا به سبد محصولات  فائو می‌گذرد، تجارت این گیاه به سرعت افزایش یافته و رقم گردش مالی آن در سازمان خواربارجهانی در سال 2012 اندکی بیشتر از یک میلیارد دلار گزارش شده است.

مهندس ثمینی کارشناس بورس محصولات کشاورزی براین باور است که گرایش به استیویا ناشی از نیاز جامعه مصرف کننده به قند طبیعی و ارگانیک است لذا کشت این محصول به شدت در حال توسعه است و تجارت آن نیز در صنایع غذایی اروپا و آمریکا و کشورهای مرکزی آسیا روند رو به رشدی دارد و گمانه زنی‌ها درباره استیویا نشان می‌دهد که این گیاه به زودی عرصه‌های چغندرقند و نیشکر را اشغال خواهد کرد  و این پیش بینی‌ها کاملا حساب شده است زیرا شرایط آبی در بسیاری از کشورها از جمله ایران اقتضا می‌کند که جایگزینی برای چغندرقند انتخاب شود تا  صنایع قند و شکر توانایی ادامه کار داشته باشند ضمن اینکه محصولات تولید شده از استیویا به گونه‌ای است که برای تمام سال "مواد اولیه " کارخانه را تامین خواهد کرد .

استیویا کلید قطع وابستگی به واردات شکر

دکتر نقوی استاد اقتصاد و مدرس معادلات اقتصادی  بین‌المللی با اشاره به وضعیت آبی دشت‌های کشاورزی کشور می‌گوید:  سطح آب سفره‌های زیرزمینی بسیار بیشتر از آنچه گفته می‌شود ،افت دارد علاوه بر این منابع سطحی آب نیز شرایط نابسامانی دارد و حداکثر درصدی  که می‌توان از این منابع استفاده کرد ،کمتر از 20 درصد است یعنی نمی‌توان به تمامی منابع آبی به عنوان ذخیره کشاورزی  نگاه کرد بنابراین تنها راه منطقی برای ادامه تولید به ویژه محصولات استراتژیک نظیر گندم، ذرت و شکر رویکرد استفاده از محصولات کم آب بر است که استیویا می‌تواند از جمله این محصولات در حوزه تولید فرآورده های  قند و شکر باشد و درصورت توسعه آن علاوه بر قطع وابستگی به واردات شکر شرایطی را فراهم خواهد کرد که کشاورزان تولید محصول پرآبی نظیر چغندرقند را رها کرده و به کشت جایگزین آن بپردازند که محصولی کم آب بر به شمار می‌رود و به سرعت در دنیا در حال توسعه است.