نقش منفی‌های دوست داشتنی
خوب به خاطر دارم که یکی از کارگردانان سینمای ایران اظهار کرد:« اگر بازیگران نقش‌های منفی نبودند ، هرگز نقش اول‌ها نمی‌توانستندعرض‌اندام کنند» . بی شک این سخن حقیقتی غیر قابل انکار است چرا که برخی بازیگران با هنرمندی تمام و با وجود این که در کارنامه شان شماری از نقش‌های مثبت و خاکستری را در گونه‌های متفاوت سینمایی دارند تماشاگرنه تنهااز حضورشان در نقش منفی دلخور نشده بلکه آنها را دوست داشته و باورکرده است وبازیگران نیز برای ایفای این نقش منفی‌ها از جشنواره‌های مختلف جایزه هم گرفته‌اند. جالب این که برخی از این بازیگران و نقش‌های منفی نیز دوست داشتنی‌اند ونزد مخاطب خاص و عام سینما و تماشاگران و منتقدان حس همدلی بر می‌انگیزند. نمونه‌هایی که در این نوشتار سراغ شان رفته‌ایم تنها چند مورد معدود از نقش و شخصیت‌های منفی سینمای ایران پس از انقلاب هستند که خود را از قالب‌های کلیشه‌ای و معمول نقش‌های منفی رها کرده‌اند و باتاثیرگذاری در روند داستان نمونه‌های موفقی درجلب نظر مخاطب و همراهی اش با نقش‌های منفی به شمار می‌روند.
نیکو خردمند ( پرده آخر)
بیشترنقش‌های کارنامه بازیگری زنده یاد نیکو خردمند شخصیت‌هایی مثبت یا خاکستری است اما در «پرده آخر» اثرتحسین برانگیز«واروژ کریم مسیحی»یکی ازمتفاوت‌ترین نقش‌های منفی اش (تاج الملوک) راایفا کرد.شخصیتی جاه طلب وسنگدل که تصمیم می‌گیردبه کمک برادرش کامران میرزا(داریوش ارجمند) با به جنون رساندن فروغ الزمان (فریماه فرجامی) همسربرادرش ، خانه پدری را حفظ کند. وی به خاطرترس ازآوارگی دررفتار بااطرافیانش ذره‌ای احساس ترحم ندارد حتی در اوج اجرای نمایشی برای به جنون رساندن فروغ الزمان هیچ عاطفه و احساسی بروز نمی‌دهد و تا حد توان نفرت عمیقش را از «فروغ الزمان» زن متجددی که گمان می‌کند همه زندگی اش را ازوی گرفته است بروز می‌دهد . ملوک الزمان وقتی نقشه خود را شکست خورده می‌بیند، افسار گسیخته و در میان بهت کامران میرزا قصد جان فروغ الزمان را می‌کند. تاج الملوک آماده ایجاد یک تراژدی اساسی است اما کریم مسیحی ترجیح می‌دهد منفی بودن تاج الملوک هم چون کل داستان «پرده آخر» در حد یک نمایش باقی بماند. نیکو خردمند برای ایفای نقش«ملوک الزمان» در فیلم «پرده آخر» برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن در نهمین جشنواره فیلم فجر شد.
خسرو شکیبایی (سارا)
پس از بازی در فیلم «هامون» داریوش مهرجویی بود که نام زنده یادخسرو شکیبایی سر زبان‌ها افتاد.وی علاوه برنقش‌های مثبت در فیلم‌هایی چون «ابلیس»،«عاشقانه»،« کاغذ بی خط»،« روانی »،«حکم» و... ایفاگر نقش‌های منفی بوده است. بی شک ماندگارترین نقش منفی او در فیلم مهرجویی خلق شده است. در «بانو» با حضوری کوتاه، تاثیر خیانت و جفای شوهر را بر زندگی مریم بانو به خوبی رقم زداما چون بانو چندین سال توقیف بود و حضور کمرنگی در آن داشت نقش منفی اش به چشم نیامد. در حقیقت شکیبایی درخشان‌ترین و دوست داشتنی‌ترین نقش منفی اش را در فیلم «سارا» ی مهرجویی به تماشا گذاشت و برای ایفای آن نامزد دریافت جایزه مردمی بهترین بازیگر نقش دوم مرد از سومین جشن سینمای ایران شد. وی در «سارا« نقش شیادی کلاش(گشتاسب) را ایفا می‌کند که می‌خواهد از نقطه ضعف ساراهمسر رئیسش (نیکی کریمی)بهره ببرد و به نوایی برسد، گشتاسب به سارا کمک مالی کرده است، متهم به جعل اسناد شده است و موقعیت شغلی او در بانک دچار مخاطره می‌شود و از سارا می‌خواهد از طریق اعمال نفوذ حسام (امین تارخ)که حالا رئیس بانک شده است در شغلش ابقاشود.
آتیلا پسیانی (دو زن)
آتیلا پسیانی نیز با این که در کارنامه خود ایفاگر نقش‌های مثبت در فیلم‌هایی چون«خاکستر سبز»حاتمی کیا،« مسافران» بیضایی، «آتش‌بس » میلانی و...بوده اما در فیلم‌های بسیاری چون «روز شیطان» ،«آب و آتش» و«شام آخر» توانمندی اش را درایفای نقش‌های منفی به رخ کشید. بی تردید تنها نقش منفی باور پذیر و دوست داشتنی آتیلا پسیانی برای مخاطب درهمکاری اش با تهمینه میلانی درفیلم «دو زن » خلق می‌شود که با ایفای آن به شمایلی تازه درسینمای ایران تبدیل شد. وی در این اثرنقش شوهری پارانوییک و بدطینت (احمد) را ایفا می‌کند که مدام همسرش فرشته(نیکی کریمی) را به خاطر بد دلی ها، تردید‌ها و تعصبات بی جایش می‌آزارد . فرشته که برای ادامه درس در دانشگاه و کمک به خانواده، تن به ازدواجی ناخواسته با احمد داده است به خاطرسوءتفاهم‌های او آزار فراوان می‌بیند. احمد با آگاه شدن ازعلاقه حسن(محمد رضا فروتن) به فرشته دست به هر کاری می‌زند تا همسرش ازفرمانبرداری او خارج نشود. آتیلا پسیانی با این نقش بدطینتی جامعه مردسالار را در قبال همسران شان به بهترین نحو به نمایش گذاشت .شخصیتی که یک لحظه انفجار و برون ریزی روانی دارد و گاه به خشونت فیزیکی اقدام می‌کند.
جمیله شیخی (لیلا)
نام زنده یاد جمیله شیخی برای بسیاری از مردم با نام سریال‌هایی چون پاییز صحرا و پدر سالار گره خورده است. آثاری که با بازی درخشان ایشان در نقش‌های منفی ماندگار و خاطره انگیز است. جمیله شیخی در سینما هم تجربه ایفای نقش منفی را در فیلم‌هایی چون«پاییزان» و«پرنده کوچک خوشبختی» دارد. اما در کارنامه اش یک نقش منفی دلنشین باور پذیرو دوست داشتنی دارد که درنخستین همکاری اش با داریوش مهرجویی در فیلم ماندگار «لیلا» رقم خورد، نقشی که مورد توجه منتقدان قرار گرفت و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش دوم زن جشنواره فجررا برای جمیله شیخی به ارمغان آورد. جمیله شیخی(مادر جون)پس از این که پسرش رضا(علی مصفا) نمی‌تواند از همسرش لیلا(لیلا حاتمی) نوه‌ای برایش به دنیا آورد لیلا را تحت فشار می‌گذارد. بچه‌دار نشدن لیلا برای رضا اهمیتی ندارد، اما مادرجون با وجود این احساس رضایت و خوشبختی رضا از زندگی بدون فرزند، لیلا را تحت فشارهای شدید قرارمی‌دهد و با التماس و گریه از او می‌خواهد که اجازه دهد برای رضا همسری بگیرند تا فرزندی برای او بیاورد و سپس همسر دوم رضا از زندگی آنها خارج شود. لیلا، رضا را راضی می‌کند. اما شب عروسی، لیلا به خانه مادرش پناه می‌برد و حاضر نمی‌شود به زندگی رضا برگردد.
جمشید هاشم پور ( واکنش پنجم)
جمشید هاشم پوردرفیلم‌هایی چون «مادر» ،«هیوا»،«هیس دختر‌ها فریاد نمی‌زنند»،«سفر به فردا» ،«مزرعه پدری » و... ایفا گر نقش‌های مثبت بوده اما با مروری بر کارنامه اش می‌توان با حجمی انبوه ازنقش‌های منفی مواجه شد. فیلم‌هایی از جمله: «تاراج»،« بالاش»،« یوزپلنگ»،« تیغ و ابریشم»، «افعی» و.... با وجود ایفای نقش منفی درفیلم‌های مختلف یکی از نقش‌های منفی ماندگار ودوست داشتنی هاشم پوردر«واکنش پنجم» تهمینه میلانی رقم می‌خورد. حاج صفدر (جمشید هاشم پور) که کمتر فردی خنده او را دیده و فرمان هایش را با تکان دادن سر صادرمی کند ،سرپرستی نوه‌های بازمانده از پسرش راازعروس عزادارش فرشته (نیکی کریمی) می‌خواهد ولی فرشته حاضر به پذیرفتن آن نیست .حاج صفدر از موضع قدرت همیشگی اش وارد می‌شود و حتی نزدیک‌ترین افراد خانواده اش را هم به وحشت می‌اندازد. مهم‌ترین ویژگی شخصیت حاج صفدردر «واکنش پنجم» قدرت غروراوست که جزجمشید هاشم پور با آن جبروت منحصر به فردش هیچ بازیگری نمی‌توانست آن را تا بدین حد باور پذیر و دوست داشتنی بازی کند. بازی تحسین برانگیز هاشم پوردر نقش حاج صفدر «واکنش پنجم »تحسین منتقدان جشن خانه سینما را بر انگیخت.
حمید فرخ نژاد (عروس آتش)
حمید فرخ نژاد نقش‌های متفاوت و گونه‌های مختلف سینمایی از ملودرام و سیاسی گرفته تا تاریخی و دفاع مقدس را درکارنامه‌اش دارد. وی دربیشتر فیلم هایش درخشیده و توانایی هایش را به قضاوت تماشاگران ومنتقدان گذاشته است. فرخ نژاددر فیلم‌های «ارتفاع پست» و «به رنگ ارغوان» حاتمی کیاو «چهارشنبه سوری»اصغر فرهادی نقش بدمن داشت ولی سال۷۸ بود که با بازی در نقش منفی ولی دوست داشتنی ،باور پذیر و ماندگار فیلم «عروس آتش» خسرو سینایی درخشید. بازی در این فیلم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از هجدهمین جشنواره فجربرایش به همراه آورد و مورد توجه منتقدان قرار گرفت. وی در فیلم«عروس آتش» ایفا گر نقش «فرحان » است.یک جنوبی خشن و بزن بهادر عشیره که لحن تحکم آمیز و خشن او هولناک است . وی به ازدواج از پیش تعیین شده با دختر عمویش احلام(غزل صارمی) که به شهر رفته و اکنون پزشک شده است اصرار دارد. زمانی که «احلام »راز دل می‌گشاید که او را نمی‌خواهد و به دیگری دلبسته است «فرحان» وجهی تلخ و تاسف آور از اصرار بر سنت‌ها و باورهای غلط و خشونت افراطی یک مرد را به نمایش می‌گذارد وهمه راه‌ها را برای دلسوزی مخاطب برای سرنوشتی که در انتهای فیلم نصیبش می‌شود می‌بندد.
سیاوش تهمورث (اجاره نشین ها)
بیشتر تماشاگران سینما سیاوش تهمورث را با نقش‌های منفی به یاد می‌آورند. وی در فیلم «رستگاری در هشت و بیست دقیقه» الوند یکی از پوچ‌ترین شکل‌های ممکن نقش منفی را ارائه کرد و در فیلم «تسویه حساب» میلانی با یک نقش کوتاه همه جنبه‌های کار حرفه‌ای اش را در هم آمیخت تا نقشش درعین واقعی بودن کمی هم کمدی جلوه کند. ولی بی تردید تنها نقش منفی دوست داشتنی ،باور پذیر و ماندگار سیاوش تهمورث در نخستین تجربه همکاری اش با مهرجویی در فیلم خاطره انگیز و ماندگار «اجاره نشین ها» رقم خورد. شاید هیچ کس همچون او نمی‌توانست نقش «غلام ترکه‌ای » فیلم «اجاره نشین ها» را این گونه حسی و باورپذیر بازی کند. دسیسه چینی که دررقابت برای به دست آوردن یک ساختمان در آستانه تخریب یک دلال باهوش می شود و تمام هوشش را برای عملی کردن افکار شیادانه اش به کار می‌گیرد. تهمورث خیلی استادانه در نقش این آدم بد جا گرفته و شخصیت را فراتر از نوشته‌های دیالوگ‌های فیلم نامه ارائه می‌کند.
محمدرضا فروتن
(قرمز)
محمد رضافروتن کارنامه‌ای پرشماراز بازی‌های خوب و قابل توجه داردو دربیشتر فیلم هایش ایفاگر نقش‌های مثبت یا خاکستری بوده است. اگر چه نقش منفی‌های‌اندکی در کارنامه اش به چشم می‌خورد ولی در فیلم‌هایی چون «دو زن»،«عیار14» «پستچی سه بار در نمی‌زند»، «ملاقات با طوطی »و« آااا دت نمی‌کنیم» نقش‌هایی متمایل به منفی ایفا کرده است.فروتن پس از«دو زن» میلانی باور پذیرترین و دوست داشتنی‌ترین نقش منفی اش را در فیلم«قرمز» جیرانی رقم می‌زند.نقشی که به خاطر ایفای آن سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول هفدهمین جشنواره فجر بر شانه اش می‌نشیند و نظر مساعد منتقدان و تماشاگران راهم جلب می‌کند. فروتن در«قرمز» نقش مردی متعصب وروان پریش(ناصر ملک) را ایفا می‌کند که بیماری سوءظن دارد. پس از ازدواج با هستی مشرقی(هدیه تهرانی) زنی جذاب و بیوه ،عشق به او و ترس خیانت یا از دست دادنش، بیماری وی را تشدید می‌کند. برگ برنده فروتن در «قرمز» قرار دادن مرز پررنگ رفتاری بین ناصر عاشق و ناصرروانی است. بازی دوگانه فروتن در نقش ناصر ملک آن قدردقیق است که مخاطب تا پیش از حبس کردن هستی در زیر زمین میان دوراهی دلسوزی برای ناصر یا نفرت از او می‌ماند.