خورشید خانم؛ نخستین بانوی کارآفرین ایران

«ضعیفه تهرانی، زر دوزیِ دوره ملبوس(لباس) صاحب منصب نظامی را به قاعده(مانند) روم(اروپا) دوخته و در کمال خوبی به عمل آورد که در این هفته، به نظر اولیای دولت علیّه رساند. به طوری است که مطلقاً با کار اسلامبولی امتیاز داده نمی‌شود. اولیای دولت علیّه حکومت فرمودند که شاگرد بسیار نگاهدارند و تا مدت پنج سال احدی در عمل او شراکت ننمایند.» این جملات، متن خبری کوتاه است که در روزنامه «وقایع اتفاقیه»، مورخ جمعه، 11 ربیع‌الثانی سال 1267 هـ.ق (1229 شمسی) به چاپ رسید. اوایل دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه بود و امیرکبیر، صدراعظم کاردان و وطن‌دوست، اداره کشور را در دست داشت. مهم ترین مشکل ایران در آن روزگار، تهی بودن خزانه و ضعف جدی بنیه اقتصادی کشور بود. امیر با فراست و هوشیاری ذاتی خود می‌دانست که علاج این درد، جز با تقویت اقتصاد ملی و کمک به رونق تولیدات داخلی، ممکن و میسر نیست. به همین دلیل، با جدیت فراوان به حمایت از تولیدکنندگانی پرداخت که می‌توانستند مصنوعات وارداتی را با کیفیت بالا و قیمت پایین، تولید و عرضه کنند. میرزاتقی‌خان در راستای دستیابی به این هدف مهم، حتی از جزئی‌ترین اقدامات هم صرف نظر نمی‌کرد. نقل کرده‌اند که روزی، هنگام عبور از خیابان، بانویی هنرمند به نام «خورشیدخانم»، جلوی او را گرفت و زردوزی لباس نظامی تولید خودش را که مورد نیاز ارتش بود، به امیرکبیر عرضه کرد. تا آن موقع، زردوزی مورد نیاز لباس سپاهیان ایران، از خارج وارد می‌شد. امیر نگاهی به کار زردوزی خورشیدخانم انداخت و از او پرسید آیا می‌تواند به تعداد مورد نیاز سپاه ایران، از این زردوزی‌ها تولید کند و بانوی هنرمند ایرانی، با قید این شرط که کارگاهی در اختیار داشته باشد و کارگرانی، اعلام آمادگی کرد. امیرکبیر دستور داد تا برای وی کارگاهی ایجاد کنند و علاوه بر آن، مقرر کرد که انحصار تولید زردوزی سپاهیان ایران، تا پنج سال در اختیار خورشیدخانم باشد. با این اقدام هرچند کوچک و جزئی، بخشی از نیازهای داخلی تأمین شد و افزون بر آن، تعدادی از بانوان ایرانی به کار مشغول شدند. با درایت امیرکبیر، خورشیدخانم مبدل به نخستین بانوی کارآفرین ایران شد. میرزاتقی‌خان با این اقدام، نشان داد که برای رونق و آبادانی کشور، مرد و زن می‌توانند با توجه به استعدادها و ظرفیت‌هایشان، تلاش کنند و راه کوشش و خدمت به ایران، بر روی هیچ کس بسته نیست.