و بالاخره 80 دقیقه برای معمار انقلاب...

همه چیز در روال طبیعی

اواسط سال 94، مصطفی رزاق کریمی مستندساز باسابقه سینمای ایران، اولین خبرها از ساخت این مستند را به خبرگزاری تسنیم داد؛ مستندی که در آن زمان معلوم نبود «بانوی انقلاب» یا «بانو قدس ایران» نامیده شود. او بیش از چهار هزار صفحه از یادداشت های موجود درباره همسر امام (ره) را خوانده بود و ساخت مستند را هم مدتی بعد، با تأیید «عروج فیلم» تهیه کننده اثر، آغاز کرد. انتخاب مستندساز خوشنامی مانند مصطفی رزاق کریمی که سوابق قابل توجهی هم داشت، برای ساخت این مستند، اقدام مثبتی بود. از او پیشتر مستند پرسروصدای «خاطراتی برای تمام فصول» را به یاد داشتیم که به سرگذشت آن دسته از جانبازان شیمیایی می پرداخت که در زمان جنگ تحمیلی، برای درمان به اروپا فرستاده می شدند. خودش درباره روش کار برای تولید مستند «بانو قدس ایران» گفته بود: «با این که تولید چنین مستندی با فیلم های محدود به جامانده بسیار سخت است اما ترجیح می دهم با استفاده نکردن از بازسازی در فیلم، حریم خانواده و همسر امام حفظ شود.» در همان زمان مدیرعامل وقت مؤسسه فرهنگی «عروج فیلم»، زمان احتمالی پایان تولید مستند را دی ماه 94 اعلام کرده بود. تا این جا همه چیز طبیعی بود، حضور یک مستندساز پرسابقه و کاربلد در رأس گروه سازنده اثر و زمان طبیعی پیش بینی شده برای ساخت فیلم.

سکوت طولانی خبری و جشنواره 96

با شروع مراحل ساخت فیلم، سکوت خبری طولانی در این باره حاکم شد و مصطفی رزاق کریمی که عادت به جنجال نداشت، حرفی از مراحل ساخت این مستند نمی زد. ماجرا می رفت که به فراموشی منجر شود، تا این که نام فیلم، به عنوان یکی از آثار راه یافته به جشنواره سینما حقیقت، مهم ترین جشنواره فیلم های مستند کشور، اعلام شد و مستند «بانو قدس ایران» به عنوان اثر افتتاحیه جشنواره هم انتخاب شد.

یک حذف عجیب و غریب

با وجودی که قرار بود «بانو قدس ایران» افتتاح کننده ضیافت مستندسازان ایرانی باشد، اما یک باره و در روز افتتاحیه، تهیه کننده فیلمش را از جشنواره بیرون کشید! دبیر جشنواره هم برخلاف آیین نامه جشنواره، اجازه این کار را صادر کرد و دو روز بعد، جایگاه «عروج فیلم» را دلیل این اتفاق عجیب دانست. «طبق آیین نامه جشنواره، فیلمی که توسط هیئت انتخاب به جشنواره راه می یابد اجازه خروج از جشنواره را ندارد ولی با توجه به جایگاهی که مجموعه همکاران ما در موسسه عروج فیلم داشته اند و احترامی که برای آن ها قائل بودیم دیروز از ما درخواست کردند که به دلایلی که ما نمی دانیم این فیلم در جشنواره نمایش داده نشود تا بعدا تصمیم دیگری درباره فیلم گرفته شود.» این در حالی بود که خود شخص دبیر جشنواره هم از این اتفاق ناراضی بود و ابراز کرد: «اتفاقا این اثر، مستند بسیار خوبی بود و مورد توجه همه کسانی قرار گرفت که آن را دیدند و برای ما کنار گذاشتن آن بسیار دشوار بود.»

سکوت به جای پاسخ گویی

در این میان با انتشار خبر عجیب کناره گیری این مستند، بیش از همه از مؤسسه «عروج فیلم» تهیه کننده مستند، انتظار می رفت که برای شفاف سازی و ادای توضیحات، اقدام کند. اما مسئولان این مؤسسه سیاست سکوت را در پیش گرفتند و دبیر جشنواره مجبور شد تا دو روز بعد از اعلام خبر کناره گیری، در این باره توضیح دهد. جالب آن که مسئولان «عروج فیلم»، حتی به دبیر جشنواره هم علت این کناره گیری را اعلام نکرده بودند! سکوتی که از تهیه کننده اثر، به هیچ عنوان انتظار نمی رفت.

بازگشت بی خبر و پایان حاشیه ها

در حالی که رسانه ها از کناره گیری اثر از بخش مسابقه مطمئن بودند، یک باره در روز پنج شنبه 23 آذر و بدون هیچ اطلاع رسانی قبلی، مستند «بانو قدس ایران» روی پرده رفت و اتفاقاً با استقبال مخاطبان جشنواره هم مواجه شد. در سئانس پایانی هم که هر روز، به اکران مجدد پرمخاطب ترین مستند روز جشنواره، اختصاص یافت، این مستند یک بار دیگر اکران شد تا مشخص شود عملاً مشکلی متوجه فیلم نیست. مصطفی رزاق کریمی هم درباره این فیلم گفت: «من شاید اولین فیلم سازی هستم که وارد بیت امام (ره) شدم و این، کارِ مرا بسیار سخت کرد. روزی که در اتاقی که امام پذیرای مهمانانش بودند وارد شدم بسیار سخت بود. در واقع این در، از روزی که امام (ره) فوت کردند تا آن روز باز نشده بود و به دستور حاج حسن باز شد.» رزاق کریمی همچنین درباره شائبه سانسور مستندش هم گفت: «من خودم را سانسور نکردم و کسی هم مرا سانسور نکرد.»

و اما عروج فیلم...

با وجودی که حواشی این فیلم مستند تقریباً خاتمه پیدا کرده، اما از یک نکته نمی توان گذشت. به هر حال مؤسسه فرهنگی «عروج فیلم» وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره) در این 29 سالی که از تأسیسش گذشته، تقریباً هیچ خروجی قابل ملاحظه ای در حوزه سینما درباره زندگی معمار کبیر انقلاب اسلامی نداشته است. دفتر این مؤسسه تا اواخر دهه هشتاد، یکی از مجهزترین استودیوهای صداگذاری سینمای ایران بود و به تدوین و صداگذاری فیلم های زیادی در طول تاریخ سینمای ایران کمک کرده بود؛ فیلم هایی که غالب شان ارتباط خاصی با زندگی حضرت امام (ره) ندارند، اما درباره زندگی امام (ره)، این مؤسسه تقریباً هیچ اثر سینمایی تولید نکرده، در حالی که می توانسته در مقام سازنده اثر، منشأ تولید آثار مهمی در تاریخ سینمای ایران باشد. شاید به همین دلیل هم هست که در تاریخ سینمای ایران، تنها یک فیلم سینمایی با موضوع زندگی امام خمینی (ره) ساخته شده است و آن هم با وجود بهره گیری از عوامل حرفه ای سینما مانند بهروز افخمی در مقام کارگردان، عبدالرضا اکبری، هدیه تهرانی، آتیلا پسیانی و سحر دولتشاهی به عنوان گروه بازیگران، سعید ملکان به عنوان چهره پرداز و... سرنوشتی نامشخص دارد. باید پرسید مؤسسه «عروج فیلم» به عنوان زیرمجموعه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره)، تا به حال در زمینه زندگی معمار انقلاب، چه پروژه چشمگیری ساخته و چه کرده است؟ آیا ساخت تنها یک مستند 80 دقیقه ای، در 29 سال، کارنامه قابل دفاعی است؟ مستندی که آن هم تا مرز تبدیل شدن به یک «فرزند صبح» دیگر، پیش رفت. با وجود اکران این مستند، اما وقتی به کارنامه «عروج فیلم» نگاه می کنیم، هنوز هم بیم آن می رود که مستند «بانو قدس ایران» که از کیفیت بالایی برخوردار است و در جشنواره حقیقت در پنج رشته هم نامزد دریافت جایزه شده است، به سرنوشت فیلم بهروز افخمی دچار شود.