نگین گردشگری درحلقه مشکلات
آیا حرکت اشتغالی دولت چرخ گردشگری را می چرخاند؟
محمد حقگو-با طرح جدید اشتغال زایی دولت، ظرفیت ها و اندازه فعلی حوزه گردشگری مجدداً مورد توجه قرار گرفته است. شورای عالی کار دو روز قبل، از طرحی به نام «حرکت» رونمایی کرد که ذیل یکی از محورهای آن، وزارت کار و سازمان گردشگری موظف شده اند، توسعه اشتغال در صنعت گردشگری و همچنین برنامه مدیریت افزایش گردشگران خارجی را به اجرا درآورند. آن گونه که پیداست، وزیر کار روی ایجاد حدود 120 هزار شغل برای سال 95 در این حوزه حساب باز کرده است. با این حال، هم اینک نگاهی به وضعیت کشور در صنعت گردشگری نشان می دهد که ایران از جنبه های مختلف این صنعت، از بسیاری از کشورهای دیگر عقب تر است، اما همین موضوع، فرصت رشد بیش از پیش را پیش روی این صنعت قرار می دهد. در ادامه به بررسی وضعیت صنعت توریسم ایران در بین کشورهای جهان می پردازیم.
گردشگری ایران، رقابت پذیری پایین، علیرغم پتانسیل های بالا
هم اینک آمار و ارقام بیانگر این است که صنعت گردشگری در ایران از ظرفیتهای بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبههای باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبههای طبیعی را در جهان داشته و یکی از امنترین کشورهای منطقه و جهان از لحاظ امنیت برای گردشگران خارجی است.
با این حال، مروری بر شاخص های صنعت توریسم، حاکی از آن است که ایران جایگاه مناسبی در بین کشورهای جهان ندارد. در این راستا، مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، هر دو سال یک بار گزارشی را با موضوع رقابت پذیری صنعت توریسم و سفر منتشر می کند که در آن کشورهای جهان از منظر شاخص های متعدد در زمینه توریسم و سفر رتبه بندی می شوند. بر این اساس، ایران اگر چه در سال های گذشته، روند رو به بهبودی را در این شاخص طی کرده و از رتبه 114 در سال 2011 به رتبه 98 در سال 2013 و 97 در سال 2015 رسیده است، اما کماکان وضعیت این شاخص برای کشور، منعکس کننده قابلیت های بالای گردشگری ایران نیست. شاید در ابتدا این گونه به نظر برسد که ضعف های زیرساختی در زمینه جاده و هواپیما، برخی چارچوب های فرهنگ اسلامی و نیز بسته بودن ارتباطات اقتصادی کشور، مانع رقابت پذیری صنعت توریسم ایران شده اند، اما واقعیت نشان دهنده ابعاد بیشتری از ضعف های کشور در این حوزه است. این را از روی شاخص های فرعی مرتبط با رقابت پذیری صنعت توریسم کشور می توان متوجه شد. بر این اساس و طبق بررسی صورت گرفته در اتاق بازرگانی تهران، در سال 2015، رقابت پذیری گردشگری ایران از جنبه هایی از قبیل بهداشت و سلامت، منابع انسانی و بازار کار، زیرساخت های خدمات گردشگری، محیط کسب و کار و حتی اولویت دهی به سفر و توریسم نیز مورد تهدید قرار گرفته است. البته ایران از یک نظر رتبه یک جهانی در این شاخص ها را داراست و آن قیمت رقابتی یا همان چیزی که تحت عنوان ارزانی اقامت و گردش در ایران نامیده می شود، است که دلیل آن کاهش ارزش پول ملی بوده است.
ایرانیان و گرایش به واردات در صنعت توریسم!
در سال های اخیر، شاهد رشد روزافزون تبلیغات سفرها و تورهای خارجی نسبت به تورهای داخلی در صنعت توریسم بوده ایم. هم اینک آمارها، نیز موید این روند صعودی هستند. بر این اساس، آمار و ارقام نشان دهنده این است که در سال های گذشته، ایران، بیشتر از این که ارائه دهنده خدمات گردشگری باشد (بخوانید جذب کننده گردشگر)، دریافت کننده خدمات گردشگری (صادرکننده گردشگر) بوده است. همین امر سبب شده تا علیرغم مثبت شدن تراز گردشگری کشور از نظر تعداد گردشگران ورودی نسبت به خروجی در سال های اخیر، تراز ارزشی خدمات گردشگری کشور کماکان به میزانی با ثبات منفی باقی بماند. نمودار زیر با نمایش روند تراز تجاری خدمات گردشگری در سال های گذشته، ابعاد این جنبه از آسیب پذیری اقتصاد کشور و خروج ارز از آن را نشان می دهد.
گردشگری کشور محصور در فقر سیاستی و ضعف زیرساختی
بر اساس آن چه اشاره شد، می توان عنوان نمود که گردشگری کشور بیش از آنچه مرهون منابع طبیعی و فرهنگی باشد، معلول سیاستهای گردشگری و همچنین زیرساختها است. دکتر شفیعی استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این زمینه به دنیای اقتصاد گفته است شاید اکنون برخی، عقب ماندگی این صنعت را در تاثیر تحریمها ردیابی کنند. اما بررسی دوره پس از جنگ تحمیلی تاکنون موید این مطلب است که در سال هایی که تحریم ها فشار زیادی را به کشور وارد نکرده اند نیز، این مشکلات کماکان پابرجا بوده اند.
بدین ترتیب، طبق پژوهشی که در دانشگاه تهران صورت گرفته است، می توان مسائل گردشگری را در 4 سطح دولتی، خصوصی، ملی و بین المللی مشاهده کرد.
در بخش دولتی، طراحی نکردن برنامه راهبردی و جامع برای گردشگری، بیثباتی مدیران، سیاسی شدن صنعت گردشگری در کشور، ضعف ساختاری و منابع انسانی سازمان میراث فرهنگی و ناهماهنگی بین بخش خصوصی و دولتی صنعت از جمله مسائل این صنعت است.
همچنین عدم توانمندسازی بخش خصوصی در این صنعت، نبود نگاه تخصصی در اداره آن، بیتوجهی به استانداردهای جهانی صنعت گردشگری، کمبود نیروی انسانی متخصص و نبود نظارت کافی بر بخش خصوصی مسائلی است که در سطح بخش خصوصی برای صنعت گردشگری کشور چالش ایجاد میکند.
به علاوه در سطح ملی، جدی نگرفتن صنعت گردشگری در کشور، نبود فرهنگ مورد نیاز در این عرصه، ناهماهنگی میان سازمانهای درگیر در صنعت، فراهم نبودن زیرساختهای مورد نیاز صنعت، نبود قانون جامع گردشگری، ضعف نظام آموزشی و پژوهشی گردشگری، نگاه صرف فرهنگی و نبود نگاه اقتصادی به گردشگری و زیاد بودن هزینه گردشگری (در سطح ملی و نه بینالمللی) در کشور از جمله مسائل عمده محسوب میشود.در نهایت، ترسیم تصویر نامناسب از کشور در سطح بینالمللی، نبود بازاریابی بینالمللی صنعت گردشگری و ضعف ارتباطات بینالمللی کشور، از جمله مسائل این صنعت در بعد بین المللی می باشند.
حال باید دید در سالی که به نام اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل نامیده شده است، نهادهای مسئول از جمله سازمان میراث فرهنگی، وزارت کار و امور اجتماعی و نیز مرکز توسعه رقابت پذیری صنعت گردشگری که برای ارتقای رقابت پذیری این صنعت توسط مرکز توسعه رقابت پذیری کسب و کار ایران راه اندازی شده است، چگونه با اقدام خود، سیاست های اقتصادی و اشتغالزایی تعریف شده در این بخش را پیاده سازی خواهند کرد.