مدیر مرکز اسلامی هامبورگ درنشستی مطرح کرد
تعداد بازدید : 52
نقد دیدگاه های«هانس کنگ»درباره اخلاق جهانی
جواد نوائیان رودسری-تالار شیخ توسی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، پنجشنبه گذشته، میزبان نشست تخصصی «اخلاق جهانی» بود. به گزارش خراسان، در این نشست، آیتا... دکتر رضا رمضانی گیلانی، عضو مجلس خبرگان رهبری و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ، طی سخنانی، به شرح دیدگاههای «هانس کُنگ»، الهیدان برجسته آلمانی، درباره «اخلاق جهانی» پرداخت. نماینده مقام معظم رهبری در آلمان، سپس این دیدگاهها را با استفاده از آموزههای اسلامی نقد کرد و در پایان، به پرسشهای حاضران پاسخ داد. آیتا... رمضانی، درباره نحوه آشناییاش با «هانس کُنگ» و دیدگاههای او، گفت: هنگامی که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مشغول تحقیق بودم، طرحی پژوهشی تصویب شد که بر مبنای آن، می بایست آرا و نظریات اخلاقی علامه طباطبایی، با استفاده از آثار ایشان، مورد بررسی قرار گیرد. کار پنج ساله بنده روی این پروژه، باعث شد نسبت به دیدگاههای غربی در این عرصه نیز، کنجکاو شوم. به همین دلیل، پس از رفتن به اروپا و مشورت با تعدادی از دوستان، به این نتیجه رسیدم که برای بررسی این موضوع، باید سراغ نظریه «اخلاق جهانی» بروم و درباره آرای «هانس کُنگ» که ارائه دهنده این نظریه است، کار کنم. رئیس مرکز اسلامی هامبورگ، با اشاره به دیدار دو ساعته خود با «هانس کُنگ» در «توبینگن» آلمان، وی را الهیدانی برجسته خواند که به موضوع اخلاق جهانی پرداخته است. آیتا... رمضانی افزود: کار بر روی این موضوع و مقایسه کارهای «کُنگ» با مرحوم علامه طباطبایی، دستمایه تدوین رسالهای شد که هنوز کار آن به پایان نرسیدهاست.
«هانس کُنگ» چه میگوید؟
مدیر مرکز اسلامی هامبورگ، در ادامه سخنانش، «کُنگ» را یک کشیش کاتولیک و دوست و منتقد پاپ قبلی معرفی کرد و گفت: در مسیحیت کاتولیک، برای پاپ و شورای مرکزی کاردینالها، نوعی عصمت قائلند. «کُنگ» در مخالفت و نقد این دیدگاه، کتابی با عنوان «نقد خطاناپذیری پاپ» تألیف کرد. او در کتابش تأکید کرد که در تعالیم مسیحیت کاتولیک، مسئلهای به عنوان عصمت پاپ، وجود ندارد. نگارش این کتاب، باعث اخراج «کُنگ» از کلیسا شد؛ اما این اتفاق فعالیتهای پژوهشی و ارائه نظریات جدید، توسط او را، متوقف نکرد. «کُنگ» بعدها، نظریه «اخلاق جهانی» را ارائه داد که مهم ترین کار اوست و در سازمان ملل متحد نیز، مطرح شد و مورد حمایت قرار گرفت.
آیتا... رمضانی، درباره چیستی نظریه «اخلاق جهانی»، به مبانی فکری «هانس کُنگ» در این عرصه اشاره کرد و افزود: «کُنگ» در کتابی که درباره «اخلاق جهانی» نوشته است، تأکید میکند که ما باید برای تصحیح وضع کنونی، در پی صلح جهانی باشیم و این صلح، بدون صلح میان ادیان ممکن نیست. «کُنگ» از نوعی «پلورالیسم» دینی سخن میگوید که شباهتی به پلورالیسم دینی «جان هیک» ندارد. به این معنا که از منظر «کُنگ»، همه ادیان جهان دارای حقانیت نیستند، بلکه بر اساس مفهوم «اخلاق جهانی»، باید به همه آنها احترام گذاشت. «کُنگ» در کتابی با عنوان «ساحتهای معنوی»، به بحث «معنویت بخشی» در ادیان اشاره و از آن، به عنوان راهکاری برای رسیدن به صلح جهانی یاد میکند. او تأکید دارد که ما، باید درپی مشترکات اخلاقی تمام ادیان باشیم و این مشترکات اخلاقی را، «قانون طلایی اخلاق» مینامد. از نظر «کُنگ»، «قانون طلایی اخلاق»، شامل مجموعه فضایل اخلاقی است که در میان تمام ادیان و مذاهب، معتبر است. او اعتقاد دارد، این قوانین طلایی، میتواند ملتها را با یکدیگر آشتی بدهد. «کُنگ» تعدادی از این قوانین طلایی را هم ارائه کردهاست؛ به عنوان نمونه، موضوع «رفتار انسانی با نوع بشر» یا «آنچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند.» دکتر رمضانی اظهار کرد: «هانس کُنگ» معتقد است در بحث «اخلاق جهانی»، نباید در پی ترجیح دادن یک دین بر دین دیگر باشیم و نباید به اختلافات میان ادیان، ورود پیدا کنیم. او میگوید، دین، عامل نزاع است و برای اثبات آن، از وقایع تاریخی، مانند جنگهای صلیبی، مثال میآورد و تأکید میکند، هیچ دینی نمیتواند عامل این امر، یعنی «اخلاق جهانی» باشد؛ نه ادیان ابراهیمی و نه ادیان غیرابراهیمی؛ موضوعی که بسیار قابل نقد است و باید مورد بحث و بررسی دقیق قرار بگیرد.
نقدی بر نظرات «کُنگ»
آیتا... رمضانی، بخشهایی از نظریه «اخلاق جهانی» را قابل نقد دانست و با اشاره به نظر «هانس کُنگ» درباره ناتوانی ادیان برای ایجاد «اخلاق جهانی» و «صلح پایدار» در سراسر دنیا، گفت: در بررسی دین و نقش آن در جامعه، با دو موضوع متفاوت روبهرو هستیم. یک زمان قرار است درباره دین و برنامهای که برای هدایت و رستگاری بشر ارائه داده است، صحبت کنیم، یعنی از دین «بما هُوَ دین»؛ اما یک زمان هم هست که میخواهیم از استفادههای ابزاری بشر و به ویژه زورمندان از دین سخن بگوییم. طبعاً این دو با هم فرق دارند. اعتقاد ما بر این است که اصولاً، دین «بما هُوَ دین»، عامل نزاع نیست. مرحوم علامه جعفری، در نوشتههایشان به خوبی این امر را تبیین کردهاند. در واقع، آنچه به عنوان نزاع میان ادیان مطرح میشود، نزاع میان افرادی است که میخواهند از دین به عنوان ابزار استفاده کنند؛ اما دین حقیقی، آمده است تا به انسان، هویت، رشد و تعالی واقعی بدهد. با این حال، «کُنگ» اعتقادی به این موضوع ندارد و حاضر نیست میان دو موضوعی که به آنها اشاره کردم، فرق بگذارد.دکتر رمضانی، ادامه داد: نقد دیگری که میتوان به نظریات آقای «کُنگ» وارد کرد، کلی بودن مفاهیمی است که ارائه میکند. او از «رفتار انسانی» سخن میگوید؛ بر «برادری و برابری» در جامعه و نیز، «نفی خشونت» تأکید میکند. این تعابیر بسیار کلی است و هر شخصی میتواند به فراخور دیدگاهها و نظراتش، تعریفی برای این تعابیر ارائه کند. به همین دلیل، اشاره و تأکید «کُنگ» بر «رفتار انسانی» یا «برادری و برابری»، بیشتر جنبه موعظه، پند و اندرز دارد تا یک نظریه قابل استفاده. وقتی از انسان و کرامت او صحبت میکنیم، ابتدا باید تعریفمان را از «انسان» ارائه کنیم.
کدام تعریف درباره «انسان» وجود دارد که مورد قبول تمام بشریت است؟ منظور از «انسان» چیست؟ انسان عقلی، حسی یا شهودی؟ ریشه خشونتی که در صدد نفی آن هستیم، کجاست؟ آیا صِرف نفی خشونت، میتواند به توقف آن منجر شود؟ آیا زورمندان دنیا، حاضرند از این دیدگاه پیروی کنند؟ آیا پیروی از این نظریه، به معنای خاموش کردن فریاد اعتراض مظلومان، در سراسر دنیا، نیست؟ به نظر میرسد کسانی که چنین نظریهای را تبلیغ میکنند، در صددند که شرایط و اوضاع فعلی را به جامعه بشری بقبولانند و تحمیل کنند.
دکتر رمضانی تأکید کرد: آیا پروژه «اخلاق جهانی» در پی حذف اعتقادات معنوی اصیل و جایگزین کردن آنها با معنویتهای دستساز بشر است یا میخواهد مشکل فقر، تبعیض و بیعدالتی را در جوامع بشری حل کند؟ آیا میتوان به این باور یقین پیدا کرد که «کُنگ» اندیشمندی دلسوز است که میخواهد در برابر نظریه «جنگ تمدنها»، نظریه «صلح تمدنها» را بر مبنای «اخلاق جهانی» ارائه کند؟ باید بگویم که پس از سالها مطالعه درباره این مبحث، به این باور نرسیدم که «کُنگ» فردی دلسوز است. آنچه او مطرح میکند، منطبق با مباحث جهانی شدن است و به همین دلیل، باید در پذیرش چنین دیدگاهی، تأمل و درنگ کرد. واقعیت آن است که آنچه «هانس کُنگ» مطرح میکند، مجموعهای از پندها و موعظههاست و نمیتوان با این شیوه، «اخلاق جهانی» مد نظر او را حاکم کرد.