حقوق شهروندی
تعداد بازدید : 196
7 نکته حقوقی برای استفاده از بیمه بیکاری
نویسنده : جواد نوائیان رودسری info@khorasannews.com
بیکاری یکی از مهم ترین معضلات اجتماعی ماست. فقدان شغل و در نتیجه آن، نداشتن درآمد، میتواند عوارض و آسیبهای جبران ناپذیری در زندگی افراد ایجاد کند. فرد بیکار، افزون بر مشکلات مالی ناشی از بیکاری، در معرض آسیبهای اجتماعی متعددی قرار میگیرد. به همین دلیل، در سراسر دنیا، قانون گذاران کوشیدهاند تا با پیشبینی تسهیلات و خدماتی برای بیکاران، به آن ها برای عبور از این دوران سخت کمک کنند و مانع از وارد آمدن آسیبهای مختلف فردی و در نتیجه آن، آسیبهای اجتماعی شوند. در قوانین موضوعه ایران، مهم ترین قانون موجود در زمینه مساعدت و پشتیبانی از افراد بیکار، «قانون بیمه بیکاری» محسوب میشود که در مهرماه سال 1369 (هـ.ش)، به تصویب رسیده است. این قانون، در واقع مکمل و متممی برای قوانین کار و تأمین اجتماعی است؛ به این صورت که مشمولان این دو قانون، در صورت از دست دادن شغل، میتوانند تحت شرایطی، از مزایای پیش بینی شده در «قانون بیمه بیکاری» برخوردار شوند. با اینحال، همان طور که اشاره شد، بهرهمندی از مزایای بیمه بیکاری، تابع شرایط خاصی است که در قانون پیشبینی شده است. در ادامه به بررسی این شرایط و تشریح آن ها برای شما خوانندگان عزیز و ارجمند میپردازیم.
نکته اول: چه کسانی مشمول قانون بیمه بیکاری هستند؟
مطابق ماده یک «قانون بیمه بیکاری»، کلیه مشمولان قانون کار و تأمین اجتماعی، در زمره مشمولان «قانون بیمه بیکاری» قرار دارند. بر اساس ماده 4 قانون تأمین اجتماعی، «افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار میکنند»، مشمولان این قانون را تشکیل میدهند. این تعریف در قانون تأمین اجتماعی، شبیه تعریفی است که از کارگر در قانون کار آمدهاست: «کارگر از لحاظ این قانون کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حقالسعی، اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا، به درخواست کارفرما کار میکند.»به بیمه این قبیل کارگران که در کارگاهها مشغول کار هستند و از کارفرما، حقوق دریافت میکنند، در اصطلاح «بیمه اجباری» گفته میشود. بنابراین، کسانی میتوانند از مزایای «قانون بیمه بیکاری» برخوردار شوند که بیمه آنها، از نوع «اجباری» باشد و حق بیمهشان، طی فهرست مربوطه، از سوی کارفرما به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت شود. این قبیل کارگران، تنها 7 درصد حق بیمه قانونی را پرداخت میکنند و بقیه حق بیمه آنها، باید توسط کارفرما پرداخت شود. به موضوع عدم شمول صاحبان حِرَف و مشاغل آزاد و نیز بیمهشدگان اختیاری، یعنی افرادی که رأساً اقدام به پرداخت حق بیمه میکنند، نسبت به مزایای پیشبینی شده در «قانون بیمه بیکاری»، در بند 2 تبصره ماده یک قانون بیمه بیکاری، اشاره شده است.
نکته دوم: بیکار کیست؟
باید توجه کرد که صرف «بیمه اجباری» بودن کارگر، او را مشمول استفاده از مزایای «قانون بیمه بیکاری» نمیکند. مطابق ماده 2 این قانون، «بیکار از نظر این قانون، بیمه شدهای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده کار باشد.» به دیگر سخن، در صورتی که کارگر از شغلش در کارگاه «استعفا» کرده باشد، نمیتواند از مزایای بیمه بیکاری بهرهمند شود؛ همچنین است در صورتی که بیکاری کارگر، به دلیل اتمام قراردادش با کارفرما باشد. با این حال، طبق بخشنامهها و مقررات وزارت کار، در صورتی که شغل کارگر، ماهیت دایمی داشته، اما قرارداد وی موقت باشد، میتواند از مزایای «قانون بیمه بیکاری» بهرهمند شود. البته اخراج یا پایان قراردادکار در مشاغل با ماهیت دایمی، تنها موارد «بدون میل و اراده بیکار شدن» کارگر نیست و میتوان حالتهای دیگری مانند تعطیلی یا ورشکستگی کارگاه به دلایل اقتصادی یا حوادث غیرمترقبه، از قبیل سیل، زلزله و آتشسوزی را هم به مواردی که کارگر بدون میل و اراده بیکار میشود، افزود.
نکته سوم: وضعیت پرداخت حق بیمه فرد بیکار
مطابق ماده 6 «قانون بیمه بیکاری»، «بیمه شده قبل از بیکار شدن، [باید] حداقل 6 ماه سابقه پرداخت حق بیمه را داشته باشد.» کسانی که کمتر از این مقدار سابقه بیمه دارند، تنها در صورتی میتوانند از مزایای بیمه بیکاری برخوردار شوند که بیکاری آن ها به دلیل وقوع حوادث غیرمترقبه، مانند سیل، زلزله، آتشسوزی، جنگ و ... باشد. مدت زمان پرداخت حق بیمه در مدت زمان بهرهمندی فرد بیکار از مزایای بیمه بیکاری مؤثر است. همچنین، متأهل بودن یا نبودن وی نیز در این روند، تأثیر دارد.
نکته چهارم: برای اعلام بیکاری، چقدر وقت دارید؟
بیمه شده بیکار نباید در اعلام موضوع بیکاری خود به اداره کار، تأخیر داشته باشد. مطابق بند «ب» ماده 6 «قانون بیمه بیکاری»، «بیمه شده مکلف است ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری، با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی، آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی یا مشابه آن اطلاع دهد.» تأخیر در مراجعه به اداره کار، تبعات ناخوشایندی برای بیمهشدگان بیکار در پی دارد و ممکن است درخواست آنها، به دلیل این تأخیر، اصلاً بررسی نشود. البته، در موارد خاص، مراجعه فرد بیکار پس از این بازه زمانی، میتواند به نتیجه مورد نظر وی بینجامد؛ اما در این صورت، او باید برای اثبات موجه بودن عذرش در تأخیر مراجعه به اداره کار، دلایلی ارائه کند که با آن ها بتوان «هیئت حل اختلاف» را قانع کرد. در صورت موجه بودن عذر، مدت قانونی 30 روزه اعلام بیکاری، تا 3 ماه قابل افزایش است.
نکته پنجم: مدت پرداخت مقرری بیکاری
همانطور که اشاره شد، مدت پرداخت حق بیمه در برخورداری فرد بیکار شده از مزایای «قانون بیمه بیکاری» مؤثر است. بر اساس بند «الف» ماده 7 «قانون بیمه بیکاری»، برای بیکاران مجرد، مدت پرداخت مقرری بیکاری، حداقل 6 و حداکثر 36 ماه است. همچنین، مطابق این ماده قانونی، حداقل مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری، برای بیکاران متأهل، 12 ماه و حداکثر آن، 50 ماه خواهد بود. این موضوع و جزئیات مربوط به آن، در جدولی که تصویر آن در صفحه درج شده، قابل مشاهده است. با این حال، درباره مدت زمان پرداخت مقرری بیکاری، یک استثنا وجود دارد. طبق تبصره ماده 7، «افراد مُسن مشمول این قانون که دارای 55 سال سن و بیشتر میباشند، مادامی که مشغول به کار نشدهاند، میتوانند تا رسیدن به سن بازنشستگی، تحت پوشش بیمه بیکاری باقی بمانند.» بنابراین، سقف مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری، درباره این افراد، افزایش پیدا میکند.
نکته ششم: میزان مقرری بیمه بیکاری چقدر است؟
بر اساس بند «ب» ماده 7 «قانون بیمه بیکاری»، «در هر حال، مجموع دریافتی مقرری بگیر نباید از حداقل دستمزد، کمتر و از 80 درصد مزد یا حقوق وی بیشتر باشد.» بنابراین، کف دریافتی مقرریبگیرانِ بیمه بیکاری، همان حداقل حقوق است که به صورت سالانه، مطابق ماده 41 قانون کار و توسط شورای عالی کار، تعیین میشود. با این حال، افرادی که حقوق آن ها در فهرستهای بیمه، بیش از حداقل دستمزد است و طبعاً، حق بیمه بیشتری پرداخت کردهاند، استحقاق دریافت مبلغ بیشتری را به عنوان مقرری بیکاری دارند. برای محاسبه مقرری این گروه از بیکاران، متوسط حقوق آن ها در آخرین 90 روز قبل از شروع بیکاری محاسبه و در نظر گرفته میشود. پس از انجام این محاسبه، 55 درصد مبلغ به دست آمده، به عنوان مقرری بیمه بیکاری تعیین خواهد شد و به ازای هر فرد تحت تکفل (حداکثر 4 نفر)، 10 درصد میانگین دستمزد، به میزان مقرری افزوده میشود. اگر مبلغ به دست آمده از حداقل دستمزد تعیین شده سالانه، کمتر باشد، ملاک پرداخت مقرری، حداقل دستمزد سالانه است؛ در غیر این صورت، میزان مقرری، پس از محاسبه نهایی، نباید از 80 درصد میانگین متوسط سه ماهه حقوق و دستمزد فرد بیکار، مندرج در فهرست بیمه ارسالی به تأمین اجتماعی، بیشتر شود. به دیگر سخن، حداکثر مقرری قابل پرداخت به افرادی که حداقل بگیر نیستند، 80 درصد میانگین حقوق و دستمزد مندرج در فهرست بیمه آنهاست.
نکته هفتم: مباحث تکمیلی
برای تکمیل نکاتی که مطرح کردیم، ذکر این موارد مفید به نظر میرسد: 1- دریافت مقرری بیکاری، مانع از دریافت مستمری از کار افتادگی جزئی نیست؛ 2- در صورت بیکاری زوجین، فقط یکی از آن ها میتواند برای افزایش مقرری بیمه بیکاری خود، از امتیاز 10 درصدی مربوط به فرزندان استفاده کند؛ 3- مقرری بیمه بیکاری از مالیات معاف است؛ 4- مدت دریافت مقرری بیکاری، به عنوان سابقه بیمهای فرد بیکار منظور میشود؛ 5- بیمه شده بیکار و افراد تحت تکفل وی، البته با تعداد محدود، میتوانند از مزایای دفترچه خدمات درمانی تأمین اجتماعی برخوردار شوند؛ 7- مقرری بیمه بیکاری، از نخستین روز بیکار شدن فرد، محاسبه و پرداخت میشود.