آشنایی با انواع اوراق با درآمد ثابت، نرخ سود و سازو کار آن ها
تعداد بازدید : 110
از بورس ساده تر، از بانک بهتران!
طی هشت شماره قبلی، در بخش آموزشی، تمرکز خود را بر سهام (آن هم سهام عادی) گذاشتیم و با مفاهیم اساسی (ریسک، نقدشوندگی، سبدچینی و سودآوری)، مفاهیم و اصول اولیه، آشنا شدیم و مباحث اولیه راجع به تحلیل بنیادین و تکنیکال را مرور کردیم. همان طور که در اولین شماره تاکید شد، مباحث اصلی متمرکز بر سهام بود و بحثی راجع به انواع اوراق قابل خرید و فروش در بازار سرمایه نداشتیم. امروز اما ضمن نگاهی کلی تر به انواع اوراق قابل معامله در بورس و فرابورس، با صندوق ها و اوراق با درآمد ثابت بیشتر آشنا خواهیم شد.
یک نگاه کلی به اوراق با درآمد ثابت و غیرثابت
اوراق مالی را به طور کلی می توان به دو دسته تقسیم کرد: اوراق بدون تضمین سود و اوراق دارای درآمد ثابت تضمین شده. سهام عادی شرکت ها که قبلا درباره آن صحبت کردیم جزو دسته اول هستند. اما انواع اوراق مشارکت، بدهی و... با درآمد ثابت هستند. جدول زیر یک نمای کلی از انواع اوراق مالی را نشان می دهد
تفاوت ماهوی اوراق بدهی، صکوک، مشارکت و سهام چیست؟
وقتی شما سهام یک شرکت را می خرید در واقع مالک بخشی از آن شرکت هستید بنابراین همانند مالک هر نوع دارایی، در سود و زیان آن شریک هستید. اما درباره اوراق بدهی، منتشرکننده به نوعی از شما (به عنوان خریدار اوراق) استقراض می کند و موظف است اصل و سود اوراق را در زمان مشخص بازپرداخت کند. البته اوراق بدهی ربوی است و با شکل و شمایل غربی اش در کشورهای اسلامی استفاده نمی شود. کشورهای اسلامی معمولا از انواع صکوک استفاده می کنند. اوراق مشارکت هم برای طرح ها یا پروژه های خاص تعریف می شود که شرکت یا نهاد منتشرکننده، نرخ سودی حداقلی را با توجه به وضعیت پروژه تضمین می کند و معمولا بعد از اتمام پروژه سود مازاد را محاسبه و پرداخت می کند.
نکته مهم آن است که اوراق منتشر شده عمدتا قابل خرید و فروش مجدد هستند. یعنی بعد از انتشار و فروش، خریدار می تواند آن را در بازار ثانویه بفروشد. این بازار ثانویه درباره اغلب اوراق، بورس یا فرابورس است که در آن انواع اوراق تا قبل از سررسید آن، به طور مکرر خرید و فروش می شود.
ریسک و سود در اوراق با درآمد ثابت چگونه است؟
اوراق با درآمد ثابت ریسک کمی دارند؛ در مقایسه با سهام، ریسک اوراق با درآمد ثابت نزدیک به صفر است. البته تمایزات بین انواع آن ها وجود دارد؛ این تمایزات مربوط به اعتبار مرجع صادرکننده آن است؛ مثلا ریسک اوراق دولتی صفر است. چرا که احتمال ورشکستگی دولت و ناتوانی در بازپرداخت بدهی ها عملا صفر است. حتی در صورتی که دولت برای بازپرداخت اصل و سود اوراقش به مشکل بخورد، به خاطر اعتبار خودش هم که شده، با فشار به بانک مرکزی یا نظام بانکی یا شرکت های دولتی، یا حتی انتشار اوراق جدید، بدهی خودش را سر وقت بازپرداخت می کند تا طی دفعات بعدی نیز بتواند به راحتی اوراق بفروشد و منابع جذب کند.
اما درباره دیگر نهادها ریسک اگرچه کم است اما صفر نیست. مثلا اوراق منتشرشده توسط برخی شهرداری ها، در برخی موارد دچار نکول و تاخیر شده است. ریسک اوراق شرکت ها نیز به عملکرد آن ها وابسته است؛ اگر شرکتی ورشکست شود بازپرداخت بدهی ها با مشکل مواجه خواهد شد. البته نهادهای ناظر به هر شرکت یا نهادی به راحتی اجازه انتشار اوراق نمی دهد. به همین دلیل احتمال وقوع نکول در اوراق، حتی غیردولتی ها، کم است. به همین خاطر (تفاوت در میزان ریسک) است که نرخ سود اوراق هم متفاوت است.
چگونه اوراق بخریم؟
همان گونه که قبلا گفتیم، انواع اوراق با درآمد ثابت، بعد از انتشار و فروش اولیه، قابل خرید و فروش در بازار ثانویه هستند که این بازار ثانویه عمدتا بورس و فرابورس است. از این رو شما با داشتن یک کد معاملاتی، می توانید انواع اوراق را بخرید. همان گونه که قبلا تشریح کردیم (مورخ 11 آبان 96 در همین صفحه)، برای دریافت کد معاملاتی باید از طریق کارگزاری های بازار سرمایه اقدام کنید. بعد از این که کد خودتان را دریافت کردید، حتما سوال خواهید کرد که از میان انبوه اوراق مشارکت، اجاره، مرابحه، اسناد خزانه و.... چه اوراقی بخرم؟ معضل بعدی هم این خواهد بود که نرخ سود آن برای کسی که با تاخیر در بازار ثانویه اوراق را می خرد، چقدر خواهد بود؟
ابزارهایی برای محاسبه نرخ سود اوراق
جدول زیر را ببینید. این جدول تعدادی از انواع اوراق موجود در بورس را همراه با نرخ سود سالانه آن تا سررسید (YTM) نشان می دهد. برای محاسبه نرخ سود تا سررسید، می توانید از پایگاه بورس تهران در زبانه اطلاعات بازار و در بخش بازار بدهی گزینه محاسبه بازده اوراق (YTM) را انتخاب کنید. فرابورس ایران هم سامانه ای را برای محاسبه YTM اوراق معرفی کرده است. جدول مقابل نحوه دسترسی به این ابزارها را تشریح می کند:
با مراجعه به آدرس های فوق می توانید بازده هر کدام از اوراق موجود در بورس یا فرابورس را مشاهده کنید. ضمنا آخرین قیمت اوراق نیز در همین دو پایگاه، با جست وجوی نماد آن قابل مشاهده است. جزئیات هر ورق مالی نظیر ناشر، ضامن، مدت و سررسید و موضوعیت و نرخ سود نیز در صفحه هر نماد قابل مشاهده است.
چنان چه ملاحظه می کنید، نرخ سود بیشتر اوراق بیشتر از نرخ سود بانکی است. علت این تفاوت آن است که اولا ریسک اوراق صفر نیست. ثانیا آن ها تفاوت هایی در زمان پرداخت سود (یک ماهه، سه ماهه یا سررسید و...) دارند. در هر حال با توجه به این که ریسک سپرده گذاری بانکی نیز کاملا صفر نیست می توان گفت سرمایه گذاری در این اوراق، از سپرده گذاری بانکی بهتر است و با وجود پیچیدگی اندکی که در محاسبه نرخ سود واقعی آن وجود دارد قطعا پیچیدگی و ریسک بسیار کمتری نسبت به سهام دارد.