چند خط تاریخ
تعداد بازدید : 56
هخامنشیان؛ بنیان گذار کاروانسرا درایران
کاروانسراها در تقویت تجارت و تسهیل بازرگانی و سفرهای زیارتی و سیاحتی مردم ایران، نقشی بنیادین و محوری داشته است. ساختار اداره این بناهای راهبردی، خود موضوع تحقیق و بررسیهای بسیار است. عجالتاً، با هم بخشی از نوشته «احمد حامی» را در کتاب «راههای ایران در گذشته و آینده» مرور میکنیم که در آن، شواهدی از ایجاد کاروانسرا در ایران عصر هخامنشی ارائه شده است. بر این اساس، میتوان گفت که ایرانیان، بیش از دو هزار و 500 سال است که از کاروانسرا استفاده میکنند:
«منابع تاریخی حکایت از آن دارند کـه بنیانگذار احداث بناهای مورد بحث(کاروانسراها)، هخامنشیان بودند. هرودوت، مورّخ یونانی،در کتاب پنجم خود، از منزلگاهی گفتوگو میکند که توسط هخامنشیان، بین شوش و سارد سـاخته شـده است. این مورخ از 111 بنای شـبیه کاروانسرا (چاپارخانه) نام میبرد که در طـول 2500 کـیلومتر، فاصله بین پایتخت هخامنشیان و بابل ساخته شده [بود] و کاروانیان سه ماهه آن را طی مـیکردند. گـرچه نمونهای از بناهای یاد شده از عهد هـخامنشی به جای نمانده، ولی روشـن اسـت که در آن زمان، نیاز وافری بـه ایـستگاههای بین راه و امنیّت و رفاه کاروانیان و بالاخره پیکهای مخصوص، احساس میشده است. در دوره اشکانی، هـمانند عـهد هخامنشی، توسعه راهها و ایجاد ایـستگاههای بـین راه و حـمایت از کاروانیان، اهمیت فـوقالعـادهای یافت و در مسیر اغلب جـادهها، بـه ویژه در مسیر جاده معروف ابریشم، ساختمانهایی شبیه کاروانسرا ایجاد شد. متأسفانه هنر معماری عـهد اشـکانیان که حدود 5 قرن در ایران حکومت کـردند، بـه طور کـامل شـناخته نـشده و ویژگیهای هنرهای مختلف ایـن دوره، به ویژه معماری و تزیینات آن، ناشناخته مانده [است] و بنابراین، نمیتوان درباره نحوه معماری کاروانسراهای این دوره، نظریهای ارائه داد، ولی بـا مـقایسه آن ها با دژها و شهرهای اشکانی کـه اخـیراً در دشـت گـرگان شـناسایی شده است، میتوان احـتمال داد کـه کاروانسراهای آن زمان، به صورت مربع یا مستطیل و با مصالحی چون خشت و آجر بنا گردیده و اتاقها و اصـطبلهایی در اطـراف داشـته است. در معماری و توسعه کاروانسراهای پیش از اسلام، عـصر سـاسانی را بـاید یـکی از ادوار مـهم دانـست. در این دوره به علت اقتصاد وسیع و گسترده، ایجاد راهها و همچنین امنیت کاروانیان، اهمیت داشته است و در نتیجه،کاروانسراهای بسیار در مسیر جادهها و گذرهای اصلی بنا شد. یادگارهای باارزشی چون «دیر گـچین» در جاده تهران به قم و «رباط انوشیروان»، بین جاده سمنان به دامغان، در مسیر جاده ابریشم و بالاخره «دروازه گچ و کنار سیاه» در استان فارس از آن جملهاند.»
احمد حامی؛ راههای ایران در گذشته و آینده
تهران: جهاد دانشگاهی، 1358، ص 67