دوئل نقدینگی و پایه پولی بر سر تورم
روند متفاوت رشد نقدینگی و پایه پولی چه معنایی دارد و براساس تغییرات این 2 شاخص، نرخ تورم به کدام سو خواهد رفت؟

حقگو- نرخ تورم نقطه ای در ماه های اخیر، روندی نزولی به خود گرفته، با این حال، به نظر می رسد زیرپوست این موضوع، اتفاقاتی در جریان است که باید آن ها را رصد کرد. داده های بانکی نشان می دهد که یک شاخص موثر بر تورم در ماه های اخیر صعودی بوده، اما شاخص دیگر موثر بر تورم روندی نزولی دارد. این که جدال این دو در نهایت چه سرنوشتی را برای تورم در ماه های آینده رقم خواهد زد، موضوعی است که باید در تحولات این دو حوزه و نیز دیگر عوامل موثر بر تورم نظیر نرخ ارز جست وجو کرد.
به گزارش خراسان، هنگامی که سخن از روندهای آینده تورم به میان می آید، نگاه ها عمدتاً به دو شاخص جلب می شود. اولین شاخص موسوم به پایه پولی است. پایه پولی به معنی میزان پولی است که توسط بانک مرکزی منتشر می شود و در چرخه اقتصاد در اختیار بانک های تجاری قرار می گیرد. دومین شاخص هم نقدینگی است. نقدینگی به معنای کل پول (شامل اسکناس و مسکوک و سپرده های دیداری) به همراه شبه پول (سپرده های مدت دار و قرض الحسنه) است که در نتیجه عملیات بانک ها روی پایه پولی (به طور خلاصه تسهیلات دهی بانک ها)، حاصل می شود. عملیات بانک ها در این زمینه را اصطلاحاً خلق پول بانکی می نامند و به این ترتیب میزان نقدینگی چندین برابر میزان پایه پولی است.
با این اوصاف تازه ترین آمارهای بانک مرکزی، دو روند متفاوت از دو شاخص یاد شده را نشان می دهد. طبق این آمارها، نرخ رشد پایه پولی نسبت به ماه مشابه سال گذشته که در تیر ماه به کمترین میزان ماه های اخیر رسیده بود، از آن تاریخ تا مهرماه روند صعودی به خود گرفته و در مهرماه به 34.5 درصد رسیده است.
از سوی دیگر نرخ رشد نقدینگی پس از چند ماه نوسان محدود حول بازه 37 تا 38 درصد، در مهرماه به 34.3 درصد افت کرده است. این نخستین بار از شهریور ماه سال گذشته است که نرخ رشد نقدینگی از نرخ رشد پایه پولی عقب می افتد.
همه این اتفاقات در حالی رخ داده که نرخ رشد نقطه ای تورم یعنی رشد شاخص قیمت در هر ماه نسبت به ماه مشابه سال گذشته از مردادماه، روندی نزولی داشته و از 54 درصد در تیرماه به 48.1 درصد در آبان ماه رسیده است.
دلیل روند متناقض بین 2 شاخص ناظر به تورم چیست؟
برای بررسی اثر تحولات یاد شده بر تورم، باید دلایل بروز این دو را بررسی کرد. ابتدا به پایه پولی می پردازیم. پایه پولی ارتباط نزدیکی با کسری بودجه دولت دارد. گزارش سوم آذرماه خبرگزاری تسنیم به نقل از بانک مرکزی حاکی از این است که افزایش رشد ماهانه پایه پولی در ماههای اخیر عمدتاً متاثر از تامین اعتبارات ارزی مورد نیاز وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توسط بانک مرکزی به منظور جبران و هموارسازی آثار حذف تخصیص ارز ترجیحی به ترتیب برای واردات نهادههای کشاورزی، کالاهای اساسی و دارو (به واسطه اجرای طرح مردمیسازی و توزیع عادلانه یارانهها) بوده است. این بانک تصریح کرده که انتظار است با توجه به الزامات قانونی تسویه ریالی تعهدات مذکور، رشد پایه پولی به مسیر پیش بینی شده بازگردد. این موضوع را گزارش دیروز بانک مرکزی از روند آمارهای پولی با عنوان «گزیده آمارهای اقتصادی» نیز تایید می کند. این گزارش که مربوط به داده های بانکی تا شهریور ماه است، نشان می دهد که در ماه مذکور، خالص دارایی های خارجی بانک مرکزی 15.7 درصد رشد داشته که با توجه به وزن بالای آن در محاسبه پایه پولی، موجب رشد این شاخص شده است.
اما درباره ادامه روند نزولی رشد نقدینگی، تحلیل ها از جمله گزارش دوم آذرماه دنیای اقتصاد حاکی از این است که این موضوع با محدودسازی دامنه تسهیلات دهی بانک ها نسبت دارد.
روند آینده تورم چگونه خواهد بود؟
اگر چه در ابتدای مطلب گفته شد که دو شاخص به تورم عمدتا نقدینگی و پایه پولی مربوط است، اما در واقع تورم در کشور ما محصول سه عامل تغییرات نرخ ارز، انضباط بانکی و انضباط بودجه دولتی است. از یک سو نباید از نظر دور داشت که اولاً نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی به رغم تغییرات گفته شده، هنوز از میزان مشابه خود در مهر سال گذشته، کمتر هستند و این به معنای تغییرات مثبتی است که عمدتاً در دولت جدید از این منظر به وجود آمده است. ثانیاً از آن جایی که پایه پولی در نهایت خود را بر نرخ رشد نقدینگی نشان خواهد داد و فعلاً روند رشد نقدینگی نزولی است، می توان انتظار مهار تورم را تا این جا داشت.
اما ناظر به آینده باید گفت، از آن جایی که در ماه های اخیر، کسری بودجه بر بخشی از پایه های تورم فشار مثبت آورده، افت رشد نقدینگی، از این فشار کاسته است. بنابراین باید منتظر ماند و دید که آیا تسویه ریالی که بانک مرکزی درباره تامین اعتبارات ارزی یاد شده وعده داده، محقق می شود یا خیر؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، باید گفت جدال این دو پایه از تورم به نفع کاهش تورم تمام خواهد شد.
همچنین روند شاخص سوم یعنی نرخ ارز را باید رصد کرد. نرخ ارز در روزهای اخیر روند صعودی به خود گرفته است. در صورتی که نوسانات در این حوزه به گونه ای مدیریت پذیر پیش نرود، امکان کاهش نیافتن یا حتی افزایش نرخ تورم از این منظر وجود خواهد داشت.