پروانه شیری- یکی از عواملی که امروزه نقش پراهمیت و به سزایی در رشد و توسعه هر جامعه ای می تواند داشته باشد، منابع انسانی است که بر همین اساس، در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، سرمایه گذاری های زیادی برای تربیت این بخش انجام شده است. در حقیقت نیروی انسانی متخصص و با انگیزه، مهم ترین سرمایه بشریت در حفظ و توسعه حیات است، بنابراین پیشرفت و ترقی هر منطقه ای، به ویژه خراسان شمالی که از جمله استان های محروم در کشور محسوب می شود، در گروی جذب، پرورش، نگهداری و بهره برداری صحیح از نخبگان، منابع انسانی فرهیخته و اعضای هیئت علمی دانشگاه هاست.اگرچه تبدیل متخصصان به سرمایه ملی، امری بدیهی است و در این زمینه سرمایه گذاری های زیادی انجام شده، اما خراسان شمالی به لحاظ تازه تأسیس و نوپا بودن دانشگاه ها، از این امر مستثنی است و هنوز نتوانسته جذابیت های مناسبی برای حفظ اعضای هیئت علمی دانشگاه ها که نقش بسیار عدیده ای در تربیت دانشجو و تولید علم دارند، ایجاد کند و همین مسئله خراسان شمالی را با پدیده ای به نام مهاجرت مواجه کرده است که سالانه تعدادی از آن ها به منظور داشتن درآمدزایی و امکانات زیرساختی برای انجام طرح های پژوهشی خود به استان های دیگر مهاجرت می کنند. این امر لطمات جبران ناپذیری از لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی وارد می کند و فرصت بهره برداری از این سرمایه گذاری را از استان سلب می کند.

دلایل مهاجرت

دکتر «حاتمی» عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد بجنورد است که نبود امکانات، بسترها و زیرساخت های لازم برای انجام فعالیت های اعضای هیئت علمی را از جمله دلایل مهاجرت اعضای هیئت علمی دانشگاه ها ذکر می کند.در واقع او یکی از دلایل اصلی مهاجرت ها را عدم توسعه یافتگی استان در همه زمینه ها می داند و می گوید: اگرچه جذب  اعضای هیئت علمی توسط مراکز دانشگاهی یکی از اولویت های ارتقای سطح علمی در دانشگاه ها محسوب می شود، اما ماندگاری و حفظ آن ها به مراتب مهم تر است که این امر مستلزم ایجاد جذابیت هایی برای  اعضای هیئت علمی در استان است.

وی با بیان این که تاکنون این جذابیت ها در استان ایجاد نشده است، می افزاید: به لحاظ نبود امکانات و زیرساخت های لازم در مراکز آموزش عالی، خراسان شمالی عقب ماندگی های زیادی در این بخش دارد، به طوری که برای انجام یک کار پژوهشی، باید از دستگاه ها و امکانات مراکز آموزشی دیگر استان ها استفاده کند که علاوه بر هزینه های بالای رفت و آمدی، سختی راه را نیز باید متحمل شویم.وی وجود این گونه مشکلات را عامل تعطیلی طرح ها و مهاجرت اعضای هیئت علمی می داند که رکود علمی را موجب می شود.

وی خاطرنشان می کند: علاوه بر مشکلات زیرساختی، مشکلات معیشتی و مسکن که در ارتباط مستقیم با درآمد است، نیز وجود دارد و سلب انگیزه اعضا را موجب می شود که علاوه بر اعضای هیئت علمی پروازی، اعضای بومی نیز برای برخورداری از امکانات و درآمدزایی بیشتر، به استان هایی که شرایط درآمدی بهتری دارند، مهاجرت می کنند.

وی نبود ارتباط بین صنعت و دانشگاه را از دیگر عوامل تأثیرگذار در مهاجرت ها در استان ذکر و عنوان می کند: امروزه روی بحث محصولات دانش بنیان بیشتر تأکید می شود و لازمه فعالیت اعضای هیئت علمی در این بخش، این است که ادارات و ارگان های دولتی و صنایع فعال در استان، از استادان مطالبات علمی داشته باشند، این در حالی است که خراسان شمالی در این بخش نیز بسیار ضعیف عمل کرده است و هنوز هم کارهای کاربردی زیادی انجام نمی شود.به گفته وی، با وجود این که خراسان شمالی در زمینه گیاهان دارویی، ظرفیت های بالایی دارد، اما در این بخش هم بسترهای مناسب فراهم نشده است . وی  برای انجام هر گونه طرحی ناگزیر به مهاجرت به دانشگاه مشهد یا تهران می شود.«نداف» عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور واحد بجنورد نیز با بیان این که برای انجام کارهای پژوهشی در استان فرصت و قدرشناسی کافی وجود ندارد، می گوید: در حالی که تنها دغدغه یک عضو هیئت علمی باید انجام کارهای پژوهشی و ارتباط با دانشجو باشد، اما آن قدر مسائل حاشیه ای داریم که حتی زمانی برای فکر کردن به این موضوع نیز وجود ندارد. وی درگیری برای انجام کارهای اداری، تنش های موجود در محیط کاری و کمبود امکانات را از جمله مسائل حاشیه ای در استان ذکر و خاطرنشان می کند: در حال حاضر شرایط دانشگاه های استان به گونه ای است که یک عضو هیئت علمی همواره برای امنیت شغلی، تثبیت موقعیت و حتی میزان درآمد نیز دغدغه دارد و هیچ وقت این اطمینان خاطر در او ایجاد نمی شود که آیا می تواند به فعالیت خود با همان امکانات در استان ادامه دهد یا نه.به گفته وی، پژوهش در استان محروم واقع شده است و کارهای پژوهشی کاربردی و اصولی انجام نمی شود و  تنها با نوشتن مقاله نمی توان کاری از پیش برد، در حالی که باید نیازهای استان مطابق با ظرفیت ها، بررسی و نسبت به تأمین امکانات در همان زمینه برای انجام پژوهش، به اعضا سپرده شود.به گفته وی، باید در رشته های مختلف، کارگروه هایی تشکیل شود تا به این طریق فعالیت های بنیادی نیز به کارهای کاربردی و اثربخش تبدیل شود.وی با اشاره به نمونه ای از پژوهشی که در استان انجام داده است، می گوید: طرحی در استان انجام می دادم  که به دلیل نبود امکانات، طی تعهدی که با دانشگاه داشتم، مقرر شد، برای تکمیل آن  و استفاده از امکانات دانشگاه مشهد، سرویس رفت و آمد نیز فراهم شود، اما این قرارداد هم به شکل مستمر انجام نمی شد و برای اجرای همان طرح پژوهشی با مشکلات زیادی مواجه شدم که به طور حتم اگر این گونه مشکلات ادامه داشته باشد، مهاجرت به دانشگاه دیگر استان ها که از امکانات کافی برخوردار است، بیشتر خواهد شد.وی ادامه می دهد: در مجموع باید تلاش ها، به ویژه در زمینه محیط زیست و منابع طبیعی که از نیازهای اساسی استان است، بیشتر شود، زیرا در حالی که می توانیم از این بخش استفاده های زیادی داشته باشیم، اما بخش زیادی از منابع طبیعی استان، به دلیل فراهم نبودن بسترهای لازم از بین می رود.

وی عنوان کرد: ما افراد کارآمد و متخصص زیادی در استان داریم که اگر زمینه های پژوهشی فراهم باشد، به طور حتم کارهای پژوهشی خوبی هم در استان انجام می شود.وی بر این باور است که با مهاجرت اعضا و متخصصان، سطح علمی استان نیز کاهش پیدا خواهد کرد، چرا که با کاهش سطح علمی دانشگاه ها، دانشجویان باسوادی نخواهیم داشت که این مسئله آینده علمی استان را تهدید می کند.

نبود انگیزه

عضو هیئت علمی یکی از دانشگاه های استان که امکانات شهری و دانشگاهی محدود، تفاوت فرهنگی و سطح پایین بودن دانشگاه های استان را از جمله عوامل مهاجرت خود از استان می داند، در این باره می گوید: با این که خراسان شمالی ظرفیت های بالایی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی دارد، اما هنوز هم کاری در این بخش انجام نشده که حداقل اعضای بومی در استان انگیزه ای برای ادامه فعالیت داشته باشند.

تأخیر تاریخی

رئیس پارک علم و فناوری خراسان شمالی نیز با بیان این که دانشگاه های دولتی استان به لحاظ عمرکوتاهی که دارند، در شاخص دانشجو به هیئت علمی عقب هستند، می گوید: این تأخیر تاریخی در پیدایش دانشگاه ها، در جذب اعضای هیئت علمی نیز اثر گذاشته است، به طوری که اکنون در مجموع دانشگاه های دولتی تنها 2 دانشیار داریم و از داشتن استاد تمام هم محروم هستیم، در حالی که در رتبه دانشگاه، رشته های تحصیلی و تکمیلی و رشته های دکترا اثربخش است.وی اضافه می کند: همین عقب ماندگی ها باعث شده است، در سطح 3 دانشگاه های کشور قرار گیریم که  نمی توانیم جذب هیئت علمی دکترا را در دانشگاه های استان داشته باشیم.وی ادامه می دهند: در شرایط کنونی، تنها قادر به جذب استادیار هستیم که در استان از این لحاظ رنج می بریم.وی در بیانی دیگر نیز می گوید: علاقه و شدت وابستگی منطقه ای یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در جذب اعضای هیئت علمی است، به طوری که برخی از اعضا با وجود این که از دانشگاه فردوسی مشهد هم دعوت به کار شده اند، اما به دلیل علاقه و وابستگی، فعالیت در دانشگاه های استان را ترجیح می دهند.

وی گفت:داشتن حق انتخاب برای اعضایی که در دانشگاه های بزرگ به طور موقت پذیرفته نمی شوند، نیز باعث شده، برخی از آن ها استان هایی مانند خراسان شمالی را که در نزدیکی محل مورد علاقه شان است، انتخاب کنند و با هدف مهاجرت فعالیت می کنند.به گفته وی، در حال حاضر از استان های مختلف، عضو هیئت علمی در استان داریم که بدون شک هدف آن ها مهاجرت به شهر و استان خودشان است.دکتر «پیله ور» همچنین نبود انگیزه و مشوق های لازم دراستان را از دیگر عوامل کاهنده تعداد اعضای هیئت علمی ذکر و خاطرنشان می کند: زیرساخت های ضعیف و منابع مالی پایین، انگیزه  اعضای هیئت علمی برای فعالیت در استان را به حداقل رسانده است، به عنوان مثال در دولت نهم تصویب شد که به اعضای هیئت علمی، زمین شهری بدهند، اما هیچ اتفاقی نیفتاد.وی تصریح می کند: در حالی که دانشگاه های مطرح کشور اتاق استاد، آزمایشگاه و امکانات کافی برای انجام پژوهش را دارند، این در حالی است که هنوز دانشگاه بجنورد حتی از داشتن ساختمان اداری نیز بی بهره است.وی تأکید می کند: با این که یک استاد برای تألیف کتابش، 10 میلیون تومان هزینه می کند، اما به دلیل نداشتن عقب ماندگی استان در این بخش، کتاب روی دستش باقی می ماند و با این وجود حمایت هم نمی شود.

به گفته وی، در چند سال گذشته، به دلیل  نداشتن  رویکرد مناسب رئیس یا معاون دانشگاه ها، نوع برخورد دانشگاه مناسب با شأن هیئت علمی نبوده است.رئیس پارک علم و فناوری استان با اشاره به این که تدبیری برای افزایش انگیزه اعضای هیئت علمی در استان وجود ندارد، می گوید: براساس ضوابط قانونی، یک عضو هیئت علمی باید 40 ساعت در دانشگاه حضور داشته باشد که علاوه بر تدریس، کارهای پژوهشی هم انجام دهد، اما در استان ما به دلیل نبود امکانات، هیچ یک از اعضا، این میزان ساعت را در دانشگاه حضور ندارند و موظف هستیم شرایط را به گونه ای فراهم کنیم که یک استاد براساس قانون 40 ساعت در دانشگاه حضور یابد.

«پیله ور» با بیان این که تفاوت رفتاری در دانشگاه های مادر و دانشگاه های کوچک نیز برای هیئت علمی ها می تواند انگیزه ایجاد کند،  می افزاید: متأسفانه مشوق های امتیازی، مالی و امکاناتی در دانشگاه های استان ضعیف است، چون دانشگاه تازه تأسیس است و جا افتاده نیست.

 وی با اظهار این که وجود استاد تمام در دانشگاه می تواند در تحصیل و ایجاد مرزهای دانش اثرگذار باشد، می افزاید: اگر هیئت علمی را از دانشگاه ها بگیریم، به مدرسه ای تبدیل می شود که تأثیری در رشد و توسعه علمی منطقه نخواهد داشت، زیرا در این صورت نه کتابی تألیف و نه پژوهش های کاربردی انجام می شود.وی خاطرنشان می کند: اگر بخواهیم در افق 1404 رتبه اول را در منطقه خاورمیانه داشته باشیم، باید دانشگاه ها، به لحاظ علمی تقویت شوند.

   مهم ترین نکات پرونده

اگرچه جذب هیئت علمی توسط مراکز دانشگاهی یکی از اولویت های ارتقای سطح علمی در دانشگاه ها محسوب می شود، اما ماندگاری و حفظ آن ها به مراتب مهم تر است

 امروزه روی بحث محصولات دانش بنیان بیشتر تأکید می شود و لازمه فعالیت اعضای هیئت علمی در این بخش، این است که ادارات و ارگان های دولتی و صنایع فعال در استان، از استادان مطالبات علمی داشته باشند

 شرایط دانشگاه های استان به گونه ای است که یک عضو هیئت علمی همواره برای امنیت شغلی، تثبیت موقعیت و حتی میزان درآمد نیز دغدغه دارد