سال هاست که رابطه دانشگاه و حل نیاز های روز با چالش های جدی روبه روست. دانشگاه های ما ادعا دارند از لحاظ رشد علمی و کیفیت آموزشی جایگاه نسبتا خوبی یافته اند و می توانند مزیتی برای صنعت محسوب شوند. از طرف دیگر صنعت نیز نیازهایی دارد که باید توسط جامعه علمی برآورده شود. اما به دلیل نبود اعتماد صنعت برای سرمایه گذاری در دانشگاه و نیز نبود ساختار و ساز و کار مشخصی در دانشگاه برای پیوند این دو نهاد، هیچ گاه رابطه مستمر و مفیدی شکل نگرفته است. به طوری که حدود 3 درصد از پایان نامه های دانشگاه فردوسی مشهد در سال 94 مرتبط با تقاضا و نیاز صنعت بوده است.

دانشگاه برای ارتباط با صنعت سازوکاری نداشته است!

دکتر ضابط از استادان دانشگاه فردوسی مشهد درباره مشکل نبود ارتباط صنعت با دانشگاه می گوید: تا زمانی که سیاست های کلی وزارت علوم مبتنی بر ارتباط با صنعت نباشد و خواست واقعی نداشته باشد اتفاقی نخواهد افتاد. ما در بحث ارتقا و امتیاز های مورد نیاز دانشجو مشکلات بسیاری داریم. استادان مهندسی گاه تمام پروژه های خود را مرتبط با صنعت تعریف می کنند. اما مسائلی که پس از آن درگیر می شوند، مسائل مهمی است. سابق بر این در آیین نامه امتیازی که برای یک طرح مرتبط با صنعت تعریف می شد، کمتر از نصف امتیازی بود که برای پایان نامه معمولی در نظر گرفته می شد. مشاور فناوری معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه با بیان مسئله هزینه ها می گوید: هزینه های پایان نامه ای که در بخش صنعت فعال است، باید تامین شود. حداکثر عددی که برای یک پایان نامه تعریف می شود، پنج میلیون تومان است که بخشی از آن نیز به استاد راهنما پرداخت می شود، اگر صنعت این هزینه را تامین نکند، دانشگاه پرداخت اعداد بالاتر را متقبل نمی شود. اما به صورت متوسط 60 تا 70 درصد همین هزینه ها در دنیا توسط دولت پرداخت می شود. از طرف دیگر صنعت خواهان پخش مسائل و اطلاعات خود نیست و از دانشجو می خواهد که اطلاعات را منتشر نکند. دانشجو نیز به علت محرمانه بودن قادر به ارائه مقاله مستخرج از پایان نامه نیست و این گونه متضرر می شود. مسئول سابق دفتر جامعه و دانشگاه دانشگاه فردوسی، زمان را مشکل دیگر این پایان نامه ها می داند و می افزاید: پروژه هایی که به صنعت مرتبط است یا در زمینه رفع نیازی از صنعت فعالیت دارد، غالبا دانشجو را مدت طولانی درگیر می کند. دانشجویی که حدود کمتر از یک سال فرصت برای تمامی مراحل پایان نامه دارد، با انجام پایان نامه ای زمان بر مشمول سنوات می شود. در صورت سنواتی شدن نیز باید مبلغی را پرداخت کند که شاید توان آن را نداشته باشد. به همین علت از انجام پروژه معمولا منصرف می شود.

دانشگاه مصمم نیست!

لبافی، رئیس دبیرخانه‌ شورای گفت وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی با بی فایده دانستن پایان نامه های دانشگاهی می گوید: آن چیزی که الان موجود است و در آرشیو دانشگاه ها خاک می خورد، پایان نامه هایی است که هیچ دردی از جامعه و صنعت دوا نمی کند. ما بار ها از طرف شورای گفت و گو پیگیری کردیم تا پروژه هایی که صنعتگران دارند به دانشگاه ها واگذار کنند و دانشگاه ها آن ها را به سرانجام برسانند. اگر این اتفاق می افتاد، ارتباط مستمری بین صنعت و دانشگاه تشکیل و پروژه نیز تجاری سازی می شد. از سوی دیگر به دلیل تجربه کسب شده در کنار علم دانشجو، زمینه کار او فراهم می شد. به این صورت هزینه های صنعت به دلیل استفاده از نیروی رایگان دانشجو کاهش پیدا می کرد و از سوی دیگر دانشجو نیز هزینه کسب تجربه را در مسیر مشخص و الزامی پایان نامه به دست می آورد. اما متاسفانه دانشگاه اصلا برای این کار مصمم نیست و زیر بار همکاری با صنعت نمی رود. دانشگاه باید نرم افزاری تهیه کند تا به صورت یکپارچه و سیستمی نیازهایی را که به او ارائه می شود چارچوب بندی و هنگام پیشنهاد موضوع پایان نامه هر کدام از نیاز ها را به دانشجوی مرتبط عرضه کند. در قانون بهره وری کشاورزی به صراحت بیان شده بر اساس نیازسنجی منطقه و واحد مربوطه، کارشناس جذب شود. در این زمینه نیز جهاد کشاورزی حاضر به انجام این کار است، اما باید دانشگاه نیز وارد عمل شود و وظیفه خود را عملیاتی کند. جذب و انجام طرح پژوهشی در بخش غیر کشاورزی یا صنعتی به صورت قانون وجود ندارد و باید به صورت عام انجام گیرد.

سابقه دانشگاه در ذهن صنعت خوب نیست

مهرآور، دبیر کمیسیون‌های تخصصی و مشورتی اتاق بازرگانی علت ارتباط نداشتن با صنعت را بی اعتمادی می داند و می گوید: متاسفانه در دو طرف صنعت و دانشگاه به صورت نظام مند چیزی وجود ندارد. از سوی دیگر صنعت اعتمادی به دانشگاه ندارد. آن هم به دلیل سابقه بد دانشگاه است که پروژه ها را به سرانجام نرسانده و یا نتیجه ای حاصل نکرده اند. در دانشگاه نیز چون کار در حوزه کلان بسیار آسان تر از حوزه های خرد است و نیز در حوزه های خرد اطلاعات مکفی وجود ندارد، رغبت دانشگاه به این سو کمتر است. شاید نیاز است تا یک فرصت دیگر به دانشگاه داده شود و صنعت اعتماد مجددی برای انجام پروژه های خود به دانشگاه داشته باشد. این گونه می توان ارتباط جدیدی ایجاد کرد.

قانون بدون آیین نامه فایده ای ندارد

معاون برنامه ریزی جهاد کشاورزی استان نبود ساز و کار لازم برای ارتباط با دانشگاه را مشکل اصلی می داند و می گوید: دانشگاه ها در حوزه پایان نامه ها هیچ سازو کاری تعریف نکرده اند. در بخش کشاورزی در مقاطع مختلف تحصیلی پایان نامه ای بر اساس ضرورت و نیاز های روز کشاورزی به صورت سیستمی تولید نمی شود. اگر موردی هم داشته باشیم، بر حسب اتفاق یا نگاه شخصی استاد و دانشجو بوده است. ما در جلساتی که تاکنون نیز داشته ایم، با استقبال قابل توجهی مواجه نشده ایم. مهندس اورانی درباره نبود آیین نامه اجرایی در برنامه ریزی ها می گوید: در قانون افزایش بهره وری پیش بینی شده باید بر اساس نیازهای بخش های مختلف رشته ها جذب دانشجو انجام دهند. اما بر اساس این قانون آیین نامه اجرایی تعریف نشده است. اورانی با تشریح مشکلات حاکم بر بخش پژوهشی پشتیبان کشاورزی استان این گونه می گوید: بسیاری از رشته های ذیل کشاورزی در دانشگاه های استان با توجه به مزیت های بخشی و منطقه ای تعریف نشده و در این زمینه کمبود داریم. در دوره 146 واحدی کارشناسی نیاز مبرمی به کارکرد عملی و کارآموزی داریم. پیشنهاد ما به دانشگاه این بوده که 26 یا 30 واحد به طور مثال از دوره کارشناسی به بخش عملی اختصاص یابد و دانشجو به تجربه آموزی وادار شود. با این اتفاق مثلا بعد از فارغ التحصیلی دولت می تواند هر واحدی را که از دانشجویان استفاده کرده هزینه بیمه اش را در آن مدت تامین کند یا حتی بخشی از حقوق مصوب قانون کار او را پرداخت کند یا سازوکاری مشابه تعریف شود. او درباره مشکلات موجود در منابع دانشگاهی نیز گفت: در دانشگاه نیز مشکلاتی وجود دارد که باید از سوی وزارت خانه حل شود. دانشگاه ها در بخش پایان نامه ها با کمبود اعتبار مواجه اند. همچنین در مباحث تامین امکانات و نیز محل انجام پروژه نیز مشکلات بسیاری دارند. او با بیان این که فضای لازم برای حضور دانشجویان وجود دارد، افزود: در سرشماری کشاورزی 93 متوسط افراد تحصیلکرده کشاورزی و غیر کشاورزی در صنعت کشاورزی در کشور 5.1 درصد و در استان خراسان 3.1 درصد بوده است. این مسئله نیاز مبرم به تامین مهارت از سوی دانشگاه را نشان می دهد که متاسفانه تاکنون این گونه نبوده است. در استان 3334 روستا داریم که 2550 تا از آن ها دهیار دارند. اگر اراده لازم در استانداری پدید آید که از ظرفیت 1500 دانش آموخته رشته کشاورزی استفاده شود قطعا تحول عظیمی در کشاورزی استان حاصل می شود. اورانی راهکار نبود ارتباط بین دانشگاه و واحد تولیدی را نیازمند تعیین سازوکاری بین جهاد کشاورزی، وزارت علوم، سازمان مدیریت، نظام مهندسی و نظام دام پزشکی می داند.

طرح های تقاضا محور مفید تر از پایان نامه 

دکتر ملک زاده، رئیس دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه فردوسی مشهد طرح های پژوهشی برون دانشگاهی را با ارزش تر از پایان نامه و راه ارتباط با صنعت را از این طریق می داند. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی گفت: طرح های تحقیقاتی ما که محصول محورند و ارزش کاربردی بیشتری از پایان نامه دارند، ارتباط خوبی با صنعت ایجاد کرده و دستاوردهای مثبتی داشته است. ملک زاده رئیس اسبق سازمان پژوهش های علمی و صنعتی خراسان رضوی با بیان اصلاح آیین نامه ارتقا می گوید: مسئله کمبود امتیاز طرح های تحقیقاتی مرتبط با صنعت را در آیین نامه جدید اصلاح کرده ایم و این مشکل در آیین نامه جدید تغییر یافته است. دکتر ملک زاده با اعلام وجود بیش از 230 طرح همکاری با صنعت در سال گذشته گفت: در صورت استفاده از این گونه طرح های تقاضا محور که بر اساس تقاضا و نیاز صنعت تعریف می شود، مبالغی بسیار بیشتر از پایان نامه اختصاص می یابد. در پایان نامه دانشجو باید به سرعت کار را به پایان برساند، اما در این طرح ها می تواند زمان بیشتری اختصاص یابد.

نظام ارتباطی بین صنعت و دانشگاه نیاز است

به نظر می رسد باید ارتباط بین صنعت و دانشگاه به صورت یک سامانه نظام مند در کشور به طریقی نهادینه شود تا جنبه های علمی ، فنی، اقتصادی و فرهنگی آن به درستی تعیین شده باشد. پس باید عملکرد چنین سامانه نظام مندی توسط بخش های دیگر جامعه بازبینی و به روز رسانی شود و علاوه بر آن بر نقش نظارت های نهادهای اجتماعی از جمله اتاق های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سراسر کشور به طور جدی تأکید شود. دیگر زمان آن رسیده که عملکرد دولت در زمینه ارتباط بین صنعت و دانشگاه به طور جدی مورد بازنگری قرار گیرد و نقش حاکمیتی دولت و تعیین سیاست ها و ... که روابط بین صنعت و دانشگاه را تعریف می کند کاملاً دگرگون شود. با توجه به افزایش روز افزون دانشجویان به خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی، لزوم استفاده از ظرفیت هر دانشجو در حل مسائل کشور بدیهی و مبرهن است. امروزه رابطه بین صنعت و دانشگاه ضعیف است هر چند با وجود شرایط نامطلوب، در مقایسه با دهه های قبل، پیشرفت هایی نیز در زمینه ارتباط بین صنعت و دانشگاه حاصل شده ولی با سند چشم انداز 20 ساله کشور سازگار نیست.