دانش پور- سند 2030؛ سندی که کمیسیون علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل (یونسکو) برای آموزش در کشور های جهان تدوین کرده است و مراسم رونمایی از آن آذرماه گذشته در ایران برگزار شد.همزمان با این رونمایی بود که برخی از فعالان فرهنگی و اجتماعی و تعدادی از رسانه ها نسبت به این سند و اجرای آن انتقاد و ابراز نگرانی کردند. برخی آن را پروژه نفوذ برشمردند و عده ای هم به آن ایراد های حقوقی گرفتند. برخی از کارشناسان هم برای این سند واژه «واپس گرایانه» را انتخاب کردند. به گفته برخی از مسئولان نیز تا زمانی که ما گزینه هایی چون سند تحول بنیادین و نقشه جامع علمی کشور را داریم نیازی به سند 2030 یونسکو وجود ندارد. البته مسئولان و کارشناسان منتقد بر یک نکته تاکید بیشتری داشتند؛ این که شاخص ها و مفاهیم مدنظر در تحول بنیادین آموزش و پرورش در تراز تربیت اسلامی است که همین موضوع با برنامه آموزش 2030 مغایر است. سرانجام نیز وزیر آموزش و پرورش در واکنش به این انتقادات تاکید کرد: سند ملی آموزش 2030 باید با در نظر گرفتن اسناد بالادستی بازنگری شود اما آیا به واقع رونمایی از سندی که جزئیات آن به درستی اعلام نشده امر درستی است؟ و یا با وجود تدوین سند تحول بنیادین آموزش وپرورش همچنان به اجرای سند بین المللی 2030 در ایران نیاز داریم؟سند توسعه آموزش 2030، طی هفته های اخیر در کشور رونمایی شد تا ایران نیز هم راستا با کشور های عضو سازمان ملل متحد، اهداف کار جهانی توسعه پایدار را اجرا کند. مسئولیت بخش آموزشی این سند را یونسکو عهده دار شده است. یکی از محور های مورد توجه در سند آموزش 2030، بهبود و ارتقای محتوای آموزشی در قالب برنامه ها و کتاب های درسی است که براین اساس سیاست گذاری ها برای ترویج آموزش توسعه پایدار و مفاهیم مرتبط با آن انجام خواهد شد و همین محور یکی از مواردی است که کارشناسان آموزشی نسبت به آن ابراز نگرانی کرده اند. از سوی دیگر بر اساس سند 2030 لازم است تا آمار وضعیت نظام آموزش وپرورش ایران ارائه شود که در این رابطه نیز نگرانی هایی از سوی برخی اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و کارشناسان حوزه آموزش وپرورش مطرح شده است مبنی بر این که به بهانه سند 2030، اسناد و اطلاعات محرمانه کشور به بیرون از کشور فرستاده شود. به گفته یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس تدوین سند تحول بنیادین آموزش وپرورش پس از حدود یک دهه در کشور انجام شد تا نقشه راهی برای آموزش وپرورش ایران باشد و بر همین اساس ما صاحب یک سند بومی در این حوزه شدیم. علیرضا سلیمی سند بین المللی 2030 را متناسب با ارزش های بومی و اسلامی ایران ندانست و افزود:بهتر است به جای آن که مسئولان انرژی خود را صرف اجرای سند بین المللی 2030 کنند، به فکر اجرای سند تحول بنیادین باشند. وی اظهار کرد: متاسفانه در زمانی که مجلس در حال بررسی برنامه ششم توسعه بود، اقدام به رونمایی از سند بین المللی 2030 کردند در حالی که برای اجرای این گونه اسناد مجلس باید در جریان باشد. این نماینده مجلس ادامه داد: مسئولان مربوطه از جمله وزیر علوم عنوان می کنند که اهداف آموزش سند 2030 در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و نقشه جامع علمی کشور لحاظ شده است اما باید پاسخ بدهند چرا این سند بدون تصویب در مراجع قانونی به مرحله اجرا گذاشته شده است؟ به هر صورت امضای این سند توسط مسئولان به معنای تصویب آن نیست و امضا هیچ گونه تعهدی را به بار نمی آورد.
تغییر! با چه معیاری؟
به گفته کبری خزعلی نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی در شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده بر اساس مدارک موجود یکی از تعهدات جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین المللی، اجرای برنامه آموزش 2030 است که در نشست اینچئون کره جنوبی با حضور وزرای آموزش و پرورش، توافق نامه مسقط و در اجلاس جهانی آموزش به تصویب رسیده است. کبری خزعلی با اشاره به برخی جزئیات این سند و انتقاداتی که به برخی از بخش های آن وارد است، توضیح داد: به گفته مدیرکل یونسکو این بیانیه، دولت ها را به فراهم کردن فرصت های یادگیری مادام العمر برای افراد ترغیب می کند، تا تک تک افراد به رشد فکری ادامه دهند و عاملان مثبتی برای تغییر باشند، علاوه بر این «دگرگون ساختن جهان ما» شعار اصلی این سند است و این تغییر جای تامل دارد. این که با چه معیار و اصولی باید تغییر تحقق پیدا کند و آیا این تغییر نظام اسلامی به سوی الگوی مادی غرب است؟ وی با بیان این که اجرای این برنامه در چندین سطح برنامه ریزی شده است،  گفت: «تدوین برنامه های کلان وهدف گذاری کلان در سطح جهانی»، «تدوین راهبرد های کلان در سطح جهانی و تدوین راهبرد های خرد در سطح منطقه ای» و فقط «تدوین راهبرد ها و برنامه های اجرایی در سطح ملی» و همسو با سیاست های جهانی از جمله این موارد است و این سوال مطرح است که آیا ما باید سیاست ها و برنامه های ملی را حتی اگر از متن اسلام و قرآن است با سیاست ها و برنامه های جهانی تطبیق دهیم و اگر همسو نبود، حذف کنیم؟ خزعلی با اشاره به این که موضوعی که بیش از همه تعجب برانگیز است، مصوبه هیئت وزیران در باب تصویب کارگروه ملی آموزش 2030 است که بند بند آن جای ایراد دارد، گفت: در این مصوبه آمده است «به منظور هماهنگی و ارائه راهکار تحقق اهداف و تعهدات برنامه آموزش 2030 همسو با اهداف و تعهدات برنامه اهداف توسعه پایدار، کارگروه ملی آموزش 2030 با مسئولیت وزارت آموزش و پرورش بدون گسترش تشکیلات سازمانی و با استفاده از امکانات و ظرفیت های موجود در آن وزارتخانه و با حضور نمایندگان دستگاه های مختلف تشکیل می شود»  حال این سوال مطرح است که چرا برای توسعه پایدار با این دقت و تعهد و وسعت وارد عمل و اجرا می شویم ولی برنامه ها و سیاست های نظام معطل در مسیر اجراست؛ آیا این سوال باقی نمی ماند که چرا برای سیاست های مصوب نظام، سال هاست دولت برنامه عملیاتی مشخصی   تهیه نکرده ولی در راستای شرح وظایف یونسکو کارگروه ایجاد شده است؟
تفاوت فاحش در اهداف
وی با بیان این که فراتر از همه این ایرادات، رویکردی است که در سند آموزش 2030 وجود دارد، گفت: در این سند رسیدن به برابری جنسیتی و آزادی جنسی مد نظر است در حالی که سیاست ها و برنامه ها و قوانین کشور اسلامی این نیست. به عنوان نمونه ای دیگر برای رسیدن به برابری جنسیتی در برخی اسناد ما موظف خواهیم شد برخی ارزش های مادری را به عنوان کلیشه های جنسیتی از کتاب ها حذف کنیم یعنی مشابه شدن نقش مرد و زن حتی توصیه به نشان دادن حضور زن در کارخانه و در کنار دستگاه های سنگین و عظیم و نشان دادن مرد در حالی که بچه ای در آغوش دارد و شیشه شیر را به دهان او می گذارد و یا تغییر الگو های خانه داری زنان مانند آشپزی و خیاطی و مدیریت خانواده از کتب درسی به این تشابه و یکسانی و برابری رسیدن. خزعلی خاطرنشان کرد: اگر چه وزرای ذی ربط از جمله وزیر علوم گفته اند که باید سند ملی آموزش 2030 با در نظر گرفتن اسناد بالادستی بازنگری شود و آن چه رونمایی شده یک پیش نویس است و وزیر آموزش و پرورش نیز گفته است سند تحول بنیادین خط مشی اصلی وزارت آموزش و پرورش است و هر برنامه دیگری ذیل این سند و با رعایت جوانب دینی و قانونی اجرا می شود اما در تصویب نامه هیئت دولت، اجرای کامل برنامه آموزش 2030 تکلیف شده است.
متن«2030» مبهم است
در عین حال به گفته یکی از اعضای هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی متن منتشر شده با عنوان 2030 مبهم است و مشخص نیست که «سند»، «بیانیه» یا یک «برنامه» است. «علی ذوعلم» ادامه داد: اگر برنامه باشد، قاعدتا وزارت آموزش و پرورش باید ذیل اسناد بالادستی این برنامه را تهیه و در چارچوب برنامه سالانه یا پنج ساله کشور به مجلس ارائه کند تا در آن جا به تصویب برسد؛ اگر سند باشد، شورای عالی انقلاب فرهنگی یا شورای عالی آموزش و پرورش باید مصوب کرده باشد که در این متن اثری از این تصویب و جریان نمی بینیم. وی افزود: در خود متن هم بهم ریختگی و تناقضاتی وجود دارد. در واقع در این متن روی جلد به عنوان «سند» برنامه آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و داخل متن به عنوان «برنامه» آموزش 2030 از آن یاد شده است. زیرا بین برنامه و سند تفاوت زیادی وجود دارد. وی با اشاره به این که سه سند مصوب ابلاغی در آموزش و پرورش وجود دارد که به همت جمع گسترده ای از صاحب نظران و دانشمندان متخصص در حوزه علمیه و آموزش و پرورش تدوین شده است، گفت: اکنون این اسناد شامل «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، «سند برنامه درسی ملی» و «سند سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری» به عنوان اسناد بالادستی آموزش و پرورش برایمان رسمیت دارد. وی افزود: از آموزش و پرورش انتظار می رفت که این اسناد را به برنامه تبدیل کند و با وجود یادآوری ها و توصیه هایی که دغدغه مندان تعلیم و تربیت به آموزش و پرورش داشتند و تذکر اکید رهبری معظم انقلاب به آموزش و پرورش، هنوز برنامه ای را که برگرفته و مبتنی بر این اسناد باشد، در اختیار نداریم.عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به اختلافات این سند با اسناد بالادستی کشورمان، تصریح کرد: آنچه اکنون پیش روی ماست، بخش ها، شاخص ها و اهداف مختلفی را به صورت جزئی مطرح کرده است و یک سری راهبرد کلی را ارائه کرده است که این ها هیچ نسبتی با اسناد بالادستی ندارد. اگر چه در متن این سند اشاره شده است که رهنمود های حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری مورد ملاحظه است اما این اشاره، فقط یک ظاهر سازی است. وی ادامه داد: مشکل اساسی این متن این است که هیچ نسبتی با اسناد بالادستی کشورمان ندارد؛ یعنی در جا هایی که اهداف و شاخص ها را مطرح می کند،  ادبیات آن، مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیست و اساسا از ادبیاتی که در برنامه درسی ملی تولید شد،   خبری نیست. در مبانی نظری تحول با ساحت های شش گانه مواجه هستیم و تاکید بر این شده است که اهداف کیفی و محتوایی آموزش کشورمان با این ساحت ها تناسب داشته باشد. ذوعلم گفت: در مبانی نظری تحول بنیادین با موضوع «هویت» روبه رو هستیم و این که تکوین و تعالی هویت مربیان و دانش آموزان آن رویکرد و هدفی است که دنبال می کنیم اما در این متن که با کمک یک جمع ایرانی نوشته شده، مؤلفه های اسلامی، انقلابی و ایرانی مطرح نشده است.
تعابیر سند 2030 «واپس گرایانه» است
وی با بیان این که اهداف کلی تعلیم و تربیت و آن الگوی هدف گذاری که در برنامه درسی ملی مطرح شده، در اینجا مطرح نشده است گفت: اگر آموزش و پرورش امروز بخواهد این متن را در شاخص های کیفی و اهداف راهنمای خود قرار دهد، یک نوع واپس گرایی محض است و فاصله و شکاف عمیقی را با اسناد بالادستی خواهیم داشت. ذوعلم با بیان این که پشت این قضیه جریانی وجود دارد و به دنبال آن هستند تا اسناد تحولی افتخارآمیز، پیشرفته و علمی را به انزوا بکشانند، خاطرنشان کرد: تلقی بنده این است کسانی به دنبال دور زدن مسئولان کشورمان هستند. اگر امروز در قبال این متن موضعی اتخاذ نشود حتما فردا و فردا ها، یونسکو می تواند مدعی شود که چرا این کار را انجام ندادید و فلان بند را عمل نکردید. این متن دارای بیش از 360 صفحه است که حدود 60 تا 70 صفحه آن به آموزش و پرورش ارتباط دارد.
عمل به احکام سند 2030 منطبق با اسناد ملی کشور
اما دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش درباره این موضوع تنها سند حاکم در آموزش و پرورش را سند تحول بنیادین معرفی کرد که البته به اعتقاد وی سند 2030 هم ذیل همین سند تدوین شده است. مهدی نوید ادهم گفت: سند 2030 متنی است که کمیسیون ملی یونسکو در ایران با همکاری وزارت خانه های مرتبط از جمله آموزش و پرورش تهیه کرد اما نکته قابل توجه این است که از نظر ما در شورای عالی، تنها سند حاکم در آموزش و پرورش، سند تحول بنیادین است که به تصویب مراجع ذی ربط رسیده وهمه طرح و برنامه ها در آن لحاظ شده است. ضمن آن که طرحی که عنوان دقیق آن،  «چارچوب عمل آموزش 2030» است و ذیل سند تحول بنیادین و متناسب با اهداف و اصول و ارزش ها و مبانی کشور است، عملیاتی خواهد شد. وی ادامه داد: در زمان تدوین این چارچوب عملی مسئولان آموزش و پرورش، وزارت علوم و وزارت بهداشت با تمام این ملاحظات، آن را تهیه کردند. ضمن آن که در این سند هم آمده است که هر کشوری متناسب با اقتضائات کشور و اسناد بالادستی خود آن را ترسیم کند. در ایران هم همین اتفاق افتاد و برنامه عمل 2030 ذیل سند تحول بنیادین تدوین شد. از دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش می پرسیم آیا این ملاحظات در زمان رونمایی هم وجود داشت؟  نوید ادهم پاسخ داد: آن زمان هم این نکات مورد توجه بود ولی رسانه ها این برنامه را با عنوان «سند»  انعکاس دادند در حالی که ما به عنوان سند به آن نگاه نمی کنیم. بلکه یک برنامه عمل است که فرایند کار آن در دولت هم به تصویب رسیده است و بر اساس مصوبه ای که هیئت دولت دارد کارگروهی با مسئولیت وزیر آموزش و پرورش و حضور معاونان و مسئولان تعدادی دستگاه های دیگر تشکیل می شود که بر فرایند اجرای این سند نظارت خواهند داشت. وی خاطرنشان کرد: دغدغه هایی که برخی از صاحبنظران مطرح کردند مورد توجه دست اندرکاران است وسعی خواهند کرد که مبتنی بر سند تحول بنیادین و اقتضای شرایط کشور آن را عملیاتی کنند.