
نوشتاری از محسن نصیرپور، مدیرکل صدا و سیمای خراسان رضوی
تعداد بازدید : 38
نقش رسانه ها در ترویج وقف
گروه اندیشه
info@khorasannews.com
وقف، یک سنت اسلامی است که در آن، شخص، منفعت بخشی از اموال خود را به امور عام المنفعه اختصاص میدهد. این سنت که همواره مورد تأکید پیشوایان دینی بوده است، در صورت اجرا شدن می تواند آثار و برکات فراوان فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد. واضح است که برای احیا و ترویج سنت وقف، باید فرهنگ سازی صورت بگیرد و این امر، از دو طریق اطلاع رسانی و آگاه سازی میسر می شود. امروز رسانهها(به معنای عام آن)، نقش مهم و بیبدیلی در حوزه هدایت و جهت دهی به افکار عمومی جامعه دارند که افزایش مشارکت های مردمی، در بخش های مختلف، از جمله آن هاست. به عبارت دیگر رسانه ها، در نهادینه و جامعه پذیر کردن مولفه های مختلف، نقش مهمی بر عهده دارند که موضوع وقف، به عنوان یک مؤلفه فرهنگ دینی، از این نوع است. در همین راستا، رسانه های مختلف، به ویژه صداوسیما، با روش و سازوکارهای مختلف در حوزه وقف، نقش آفرینی داشته اند که در مجموع، می توان عملکرد رسانه ها و به ویژه رسانه ملی در حوزه وقف را مثبت ارزیابی کرد. به نظر می رسد عواملی که می توانند در امر نهادینه کردن وقف در جامعه موثر باشند، به دو مقوله «الزامات تبلیغی» و «محورهای تبلیغی» تقسیم پذیر باشند.
الف: الزامات تبلیغی
1-گستره مخاطبان: در امر تبلیغات برای وقف، نباید مخاطبان را محدود به قشر خاص یا محدوده سنی مشخصی دانست. اگر بخواهیم در زمینه فرهنگ سازی برای وقف، به یک سرمایه گذاری فرهنگی بلندمدت بیندیشیم، باید گستره مخاطبان تبلیغات خود را وسیع کنیم و برای مصادیق وقف، تنوع قائل شویم. به عنوان نمونه، بهتر است فرزندان خود را از همان دوران کودکی با سنت وقف آشنا کنیم و این سیر تبلیغاتی را، به همه سنین گسترش دهیم یا این که عمل وقف را، منحصر به اموال و سرمایه های بزرگ ندانیم، بلکه نیک بودن نفس عمل را ملاک قرار دهیم.
2-گستره اقدامات: تلاش برای نهادینه کردن وقف در جامعه، مستلزم فعالیت همه جانبه تمام دستگاه های مرتبط با این موضوع است. درست است که در این زمینه، رسانه نقش بیشتری دارد، ولی این به معنی کم رنگ دیدن نقش دستگاه های دیگر نیست. همه ارگان ها باید در اینباره، با یکدیگر تعامل هدفمند داشته باشند. نقش آموزش عالی و حوزه های علمیه، در این زمینه بسیار مهم است. دانشگاهها می توانند پایان نامه های دانشجویی را به سوی پژوهش های مربوط به وقف، سوق دهند و به این ترتیب، پشتوانه های علمی و فکری برای رسانه های تبلیغی فراهم کنند. سازمان اوقاف می تواند نقش بهسزایی در امر هماهنگی و ایجاد انسجام میان فعالیت های ارگان های مختلف داشته باشد.
3- شفاف بودن در اطلاع رسانی: فرهنگ سازی در هر زمینه ای و از جمله در مورد وقف، وقتی به بار مینشیند که مبتنی بر اطلاعات درست و شفاف باشد. باید با مخاطبان صادق بود و آن ها را در جریان نقاط قوت و ضعف قرار داد و از آنان برای رفع مشکلات یاری خواست. مردم باید در جریان چگونگی اداره اموال وقفی قرار بگیرند.
4-تنوع در برنامه های تبلیغی: امروزه با گسترش رسانه ها و شبکه های تبلیغی، تنها تبلیغاتی موفق به نفوذ در مخاطبان خواهند شد که واجد جذابیت های رسانه ای باشند و در قالب های متنوعی، از جمله فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، ارائه شوند. بر این اساس، تولید برنامه های سفارشی، هر چند در مواردی لازم است، اما به تنهایی رافع مشکلات نخواهد بود و در کنار این نوع از برنامه ها، باید به انواع دیگر برنامه سازی نیز اندیشید. در این زمینه، به نظر می رسد تبلیغات غیرمستقیم، مثلا در قالب برنامه های نمایشی (مثل فیلم و سریال) می تواند اثرگذار باشد.
5-به روز بودن: هرچند که وقف، یک سنت دیرپای اسلامی است، اما توسعه و تقویت آن در شرایط کنونی، مستلزم تطبیق مصادیق آن با نیازهای روز جامعه اسلامی است. بر این اساس، در امر فرهنگ سازی برای نهادینه کردن وقف در جامعه، باید با تبیین نیازهای جامعه و بازنگری برخی از مقررات، در جهت سوق دادن نیکوکاران به وقف بخشی از دارایی های خود در راستای نیازهای روز جامعه، همت گماشت. بنابراین، رسانه استانی در امور تبلیغاتی خود، باید اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در راستای تأمین پیش نیازهای لازم برای نیل به هدف مذکور را، مورد توجه خاص قرار دهد.
6-مستمر بودن: یکی از آسیب هایی که بر سر راه فعالیت های فرهنگی قرار دارد، مقطعی و دوره ای بودن آن هاست. این گونه فعالیت ها، معمولا در کوتاه مدت به جایی نمی رسد. باید با ترسیم یک نقشه راه، یک برنامه بلندمدت طراحی و با به کارگیری اصول علمی آیندهنگری، پیش بینی های لازم را برای رفع موانع احتمالی، انجام داد. این امر در مورد فعالیت های همه دستگاه های تبلیغی، مصداق پیدا می کند و پای بندی به آن و نیز، هماهنگ بودن فعالیت های مختلف با یکدیگر، آثار ماندگاری به دنبال خواهد داشت.به عنوان مثال برای موارد 5 و 6 (به روز بودن و مستمر بودن)، می توان به موضوع نیاز امروز جوانان به اشتغال و تشکیل خانواده اشاره کرد. نهادها و ارگان ها می توانند با هماهنگی یکدیگر، تلاش خود را صرف تشویق خیّران به وقف اموال خود در این زمینه کنند. بنابراین، تشخیص مصادیق روز و نیز برنامه ریزی بلندمدت و منسجم برای رفع آن ها، از اولویت برخوردار است.
ب : محورهای تبلیغی
1-ترویج ارزش های دینی: وقف، یک سنت دینی است؛ بنابراین، ترویج آن در جامعه منوط به ترویج ارزش های دینی و اخلاقی است. زمانی افراد به وقف دارایی های خود تشویق می شوند که از عمق وجود، به ارزش های دینی و آخرت باور داشته باشند. بنابراین، ترویج وقف در رسانه باید در متن ترویج ارزش های دینی انجام گیرد. از این منظر، به هر میزان که رسانه در ترویج ارزشهای دینی در جامعه و نیز، در تبیین جایگاه وقف به عنوان یک رفتار بارز دینی موفق باشد، به همان میزان می توان در مثمر بودن تبلیغات رسانه ای در عرصه وقف، امیدوار بود. در این میان، تأکیدی که معصومین(ع) بر امر وقف داشتند و انعکاس آن در رسانه، اهمیت زیادی دارد.
2-اعتمادسازی: یکی از عواملی که می تواند زمینه ساز ترغیب خیّران به وقف اموالشان شود، جلب اعتماد آنان به حسن انجام کار در این مورد است؛ این که از اموال موقوفی به درستی و به شایستگی بهره برداری می شود. رسانه در تبلیغات خود باید با کمک نهادهای ذیربط این جنبه از کار را هم لحاظ کند تا تبلیغات صورت گرفته، اقناع کننده باشد. ساخت برنامه های مستند توسط صداوسیما در این رابطه، می تواند مفید باشد و اداره اوقاف می تواند در این زمینه یاریگر اصلی رسانه باشد.
3- ثمرات فردی و اجتماعی: سنت وقف، علاوه بر اجر اخروی، ثمرات دنیوی فردی و اجتماعی فراوانی نیز به دنبال دارد که از جمله می توان به دستیابی واقفان به آرامش درونی و تزکیه نفس، کاهش آسیب ها و شکاف طبقاتی و تقویت وجدان جمعی و ترمیم هنجارهای اجتماعی اشاره کرد. این موارد، محورهایی هستند که می توانند در تبلیغات رسانه ای، مورد توجه قرار گیرند. برای انتقال این موارد به مخاطبان، قالب های برنامه ای نمایشی می توانند اثرگذار باشند. نهادهای ذیربط باید در این زمینه، از رسانه استانی پشتیبانی کنند.
4-معرفی واقفان: افرادی که دارایی خود را برای منافع عمومی وقف می کنند، باید سرمشق دیگران باشند. ثمرات عینی از خودگذشتگی این افراد و دستاوردهایی که حاصل عمل آن هاست، باید به هنرمندانهترین شکل، رسانه ای شود. در معرفی این افراد به جامعه می توان از چهره های شاخص هنری، فرهنگی و ورزشی بهره گرفت و مالکان را به پیروی از راه واقفان دعوت کرد. ساخت برنامه های ترکیبی و گزارشی می تواند در این زمینه مفید باشد.
5-احکام وقف: سنت وقف به عنوان یک باور و رفتار دینی، مبتنی بر مجموعه ای از احکام و معارف است. در راستای فرهنگ سازی برای وقف، این احکام باید از سوی رسانه تبیین و بازگویی شود.
6- نظرات کارشناسی: اثرگذاری تولیدات رسانه ای، در هر زمینه ای، از جمله در زمینه وقف، منوط به بهره گیری از نظرات کارشناسان امر است. اتاق فکر رسانه استانی و شورای علمی پژوهشی، عرصه مناسبی برای مطرح شدن ایده های کارشناسان درباره مسائل وقف و نیازهای روز جامعه و بهترین روش رسانه ای کردن موضوع است.
7-ظرفیت شبکه های اجتماعی و فضای مجازی: بهره برداری بهینه و به هنگام از فناوری های نوین، از جمله شبکه های اجتماعی با توجه به ضریب نفوذ و نوع مخاطبان آن (به ویژه جوانان) و گستره پخش آن، میتواند در فرهنگ سازی و جامعه پذیری موضوع وقف تحول آفرین باشد. فضای تعاملی با مخاطب می تواند در نشر و ارتقای این فرهنگ موثر باشد. شبکه های مجازی فرصتی است تا با استفاده از ظرفیت مخاطبان و همیاری آنان، برای گسترش این فرهنگ و شناسایی ظرفیت های جدید و ... اقدام کرد.