مذاکرات هسته ای؛ بایدن در مسیر ترامپ

شروع مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا با تسهیل‌گری قطر روح تازه‌ای در مذاکرات هسته‌ای دمید. امیدواری‌ها افزایش یافت و سبب شد که گمان رود می‌توان بالاخره راه‌حل میانه‌ای یافت تا توافق 2015 احیا و مطالبات ایران مبنی بر راستی آزمایی و لغو تحریم محقق شود. اما اخباری منتشر شد که این گمانه را نقض می‌کرد مثلا تسنیم به نقل از یک منبع آگاه نوشت:در جریان این دور از گفت وگوها که به‌صورت غیرمستقیم بین ایران و آمریکا برگزار شد و اتحادیه اروپا نقش میانجی و انتقال‌دهنده پیام را به‌عهده داشت، ایران مجدد بر لزوم دستیابی به یک توافق پایدار تأکید کرد و آن چیزی که مانع از به نتیجه رسیدن این دور از گفت وگوها شده، پافشاری طرف آمریکایی بر متن طرح پیشنهادی خود در وین7 است که شامل «تضمین برای انتفاع اقتصادی ایران» نمی‌شود، در واقع واشنگتن به‌دنبال احیای برجام به‌منظور محدود کردن ایران بدون دستاورد اقتصادی برای کشورمان است. با این حال مقامات ایرانی نگاه منفی به مذاکرات دوحه و نتایجش ندارند. هرچند شاید این نگاه مثبت ریشه در نگرانی از متاثر بودن بازار داخلی داشته باشد.به نظر می‌رسد آن چه امروز بین ایران و آمریکا در حال رخ دادن است، نوعی از پیشروی دوطرفه بیش از برجام است که بازگشت شرایط برجامی را دشوار ساخته؛ ایران در سطح تحقیق و توسعه و همچنین تولید برخی دستگاه‌ها، پیشروی علمی داشته که قابل بازگشت نیست. آمریکایی‌ها هم از روز اول می‌گفتند شما به دانشی دست یافتید که باید پس از 2026 حرکت به سمت آن را آغاز می‌کردید. حالا چگونه می‌خواهید از آن عقب بکشید؟ پاسخ ایران برخی عقب‌نشینی‌ها در سطح انبار کردن سانتریفیوژها بوده که مورد پذیرش تیم‌های فنی دو طرف قرار گرفته است. 

اما موضوع در طرف آمریکا پیچیده‌تر است. خروج ترامپ از برجام و اقدامات بعدی او، نوعی مین‌گذاری برای دولت پس از وی بوده تا هرگونه برگشت به برجام را پرهزینه کند. یکی از آن‌ها اضافه کردن تگ‌ها و پیوست های  جدید به تحریم‌های ایران است یعنی بسیاری از صنایع ایران، تحریم هستند اما نه فقط به علت هسته‌ای بلکه به علت آن چه «حمایت از تروریسم» و «نقض حقوق بشر» خوانده می‌شود. آمریکایی‌ها هم از اول مسیر گفته‌اند که ما تحریم‌های هسته‌ای را برمی داریم اما برای بقیه تحریم‌ها باید مذاکرات فرابرجامی انجام دهید. این یعنی روی کاغذ،آمریکا به برجام بازمی گردد اما در عمل صنایع متعددی از ایران ذیل تحریم باقی خواهد ماند و وضعیت اقتصادی این صنایع با امروز بدون برجام تفاوتی نخواهد کرد. البته فروش نفت و برگرداندن مبالغ آن با نظارت آمریکا اتفاق خواهد افتاد؛ موضوعی که نفع اقتصادی چندانی برای ایران نخواهد داشت. حال می‌توان فهمید که چرا کلیدواژه «نفع اقتصادی» مکرر از طرف مسئولان عالی ایران تکرار می‌شود. آن چه آمریکا روی میز گذاشته، نفع اقتصادی که ندارد هیچ، اقتصاد ایران را بیش از پیش شرطی می‌کند و راه را برای فشار در جهت مذاکرات فرابرجامی باز می‌سازد. از طرف دیگر، ایران خواهان تضمینی از آمریکا بوده تا مانند آن چه ترامپ بر سر برجام آورد، مجدد تکرار نشود. این تضمین از آن جهت مهم است که قرار بود برجام زمینه‌ساز سرمایه گذاری خارجی و حضور شرکت‌های تکنولوژیک در ایران باشد اما «تجربه تحریمی» دیگر اجازه نخواهد داد پس از احیای برجام چنین اتفاقی رخ دهد. همه دنیا دیده‌اند که چگونه یک دیوانه در کاخ سفید می‌تواند در عرض چند دقیقه نفع اقتصادی و سرمایه‌گذاری آنان را از بین ببرد بنابراین دیگر ایران برای سرمایه گذاری جذاب نخواهد بود. پس باید تضمینی دریافت شود. اما آمریکایی‌ها حتی حاضر به تضمین این نشدند که بایدن در دوره خود از برجام خارج نخواهد شد. این هم یعنی احیای برجام باتوجه به پیشنهادهای کنونی آمریکا «نفع اقتصادی» برای ایران (در عرصه جذب سرمایه و فناوری) نخواهد داشت.اما مسئله «اف‌تی‌او »یا حضور سپاه در فهرست نیروهای تروریستی آمریکا نیز یکی از اختلافات دیگر بوده است. این اختلاف از آن نظر اهمیت داشته که آمریکایی‌ها پس از احیای برجام می‌توانند به بهانه ارتباط شرکت‌های مختلف با بدنه سپاه آن‌ها را تحریم کنند. بانک‌های متعدد، شرکت‌های بورسی، پیمانکاران بزرگ کشور و... همه با سپاه مراودات مالی و اقتصادی داشته و دارند و این یعنی زمینه‌ای اساسی برای تحریم‌های بعدی اقتصادی فراتر از برجام.موضوع تضمین در استفاده نکردن از مکانیزم ماشه هم یکی دیگر از اختلافات اساسی در مذاکرات بوده است. بنابراین نباید به جوسازی آمریکایی‌ها توجه کرد. برجام می‌تواند در صورت احیای درست، «نفع اقتصادی» برای ایران داشته باشد. همان طور که مسئولان عالی کشور نیز از آغاز، حاضر به مذاکره برای احیای واقعی آن بوده‌اند. اما به نظر می‌رسد دولت بایدن می‌خواهد مسیر فشار حداکثری ترامپ را در لفافه امکان مذاکره و امید به احیای برجام ادامه دهد.