خبیری- آلودگی هوا، آلودگی صوتی، مصرف سوخت، تلف شدن وقت، خُرد شدن اعصاب و... تنها بخشی از مشکلات ناشی از ترافیک شدید هسته مرکزی شهر از جمله خیابان های منتهی به حرم مطهر است.
این درحالی است که شهر مشهد سالانه شاهد حضور بیش از 20میلیون زائراست که برای زیارت حرم مطهر حضرت رضا(ع) به این شهر سفر می کنند واغلب این زائران نیز با خودرو شخصی وارد مشهد می شوند ومقصد همه آن ها نیز دربخش بزرگی از سفرشان حضور در حرم مطهر وزیارت است اما ظرفیت معابر منتهی به حرم مطهر وبافت مرکزی مشهد با توجه به حجم بسیار زیاد خودرو های شخصی زائران درکنار خودرو های شهروندان پاسخگوی تردد این حجم خودرو نیست وهمین امر به دنبال خود گره های ترافیکی سنگینی را به ویژه درایام نوروز وفصل تابستان درهسته مرکزی شهر ومعابر منتهی به حرم مطهر ایجاد می کند. اکنون باتوسعه ساخت وساز های بافت پیرامونی حرم مطهر بدون توجه به ظرفیت معابر این منطقه ترافیک به گره ای کور درهسته مرکزی شهر تبدیل شده است، گره کوری که مسئولان ترافیک شهر تنها چاره باز کردن آن را درحال حاضر وبا توجه به زیرساخت های موجود اجرای طرح زوج وفرد در هسته مرکزی وبافت پیرامونی اطراف حرم مطهر دیده واجرا کرده اند. اما سوال اینجاست که آیا اجرای طرح زوج وفرد خودرو های شخصی در این محدوده پاسخگوی رفع مشکلات ترافیکی بوده است وتا چه زمان می توان این طرح را به عنوان تنها راه کاهش مشکلات ترافیکی این محدوده درنظر گرفت؟ چندی است که دست اندرکاران بحث های ترافیکی شهر مشهد از طرح های مطالعاتی مختلف از جمله تبدیل معابر منتهی به حرم مطهر به پیاده راه وممنوع کردن عبور خودرو های شخصی خبر می دهند اما آیا زیرساخت ها برای اجرایی شدن این طرح ها آماده است واجرا شدن آن چه میزان زمان خواهد برد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات به سراغ تعدادی از مسئولان می رویم.
اجرای طرح پیاده راه دراطراف حرم مطهر حداقل 3سال زمان می برد
دکتر" نادران" مدیرعامل مهندسین مشاورآوندطرح واندیشه که مطالعاتی را درحوزه ترافیک اطراف حرم مطهر انجام داده وپیشنهاداتی را نیز ارائه کرده است، در این خصوص می گوید: ترافیک شهر مشهد با وجود 2.5میلیون نفرجمعیت وحضورسالانه بیش از 20میلیون زائر یک شبه به وجود نیامده وبه سرعت نیز رفع نمی شود. وی می افزاید: با توجه به این موضوع مطالعات طرح جامع حمل ونقل مشهد درسال 78انجام وپیشنهاداتی برای کاهش ترافیک شهر مشهد به ویژه هسته مرکزی شهر ارائه شد که از آن جمله احداث خطوط قطار شهری وطراحی دوباره خطوط اتوبوسرانی بود که درحال حاضر خط یک قطارشهری اجرا شده وخط 2 و3نیز درحال اجرا هستند و طراحی مجدد خطوط اتوبوسرانی نیز انجام شده است.
وی اضافه می کند: با توجه به این که هدف گذاری توجه به عبورپیاده درمعابر منتهی به حرم مطهر بوده، پیشنهاداتی برای توسعه حمل ونقل عمومی ودرمقابل پیشنهادی برای تعریض معابر واحداث تقاطع های غیر همسطح وزیرگذر دربافت پیرامون حرم مطهر ارائه نشده است درحالی که پیشنهاد احداث تعداد زیادی تقاطع غیر همسطح وزیر گذر خارج از این منطقه به مجریان طرح داده شده است.
تبدیل ورودی های حرم به پیاده راه
وی با بیان این که ورودی های منتهی به حرم مطهر بعد از شارستان تبدیل به پیاده راه خواهد شد، تصریح می کند: اما درکنار عبور افراد پیاده از این مسیر ها عبوراتوبوس وقطارسبک برای استفاده افراد ناتوان وسالمندان نیز پیش بینی شده است. وی می افزاید: درهمین حال با توجه به ممنوع شدن ورود خودرو شخصی به بافت اطراف حرم مطهر، برای نقاط خارج از حلقه اطراف حرم مطهر پارکینگ هایی به صورت پراکنده برای استفاده زائران وشهروندان درنظر گرفته شده است.
تکمیل خطوط بی آر تی طی 3-2 سال آینده
نادران می گوید: براساس مطالعات انجام شده پیش بینی ما این است که با تکمیل شدن این طرح ها مردم برای تردد به حرم مطهر از حمل ونقل عمومی استفاده خواهند کرد وخوشبختانه ایجاد خطوط ریلی و بی آر تی سرعت گرفته واگر این روند ادامه داشته باشد ظرف3-2سال آینده خطوط بی آرتی دربافت اطراف حرم مطهر تکمیل واجرای پیاده راه امکان پذیر خواهد شد.
وی با بیان این که برای پیاده راه شدن معابر منتهی به حرم مطهر ابتدا باید خطوط قطار شهری وبی آر تی تکمیل شود اظهار می کند: با توجه به وضعیت موجود به نظر می رسد اجرای پیاده راه تا 3سال آینده امکان پذیر نخواهد بود البته زمانبندی اجرای این طرح به سیاست های مسئولان وتاثیرات اجتماعی وفرهنگی طرح نیز بستگی دارد.
بودجه باشد یک ساله پیاده راه ایجاد می شود
وی تصریح می کند: البته اگر شورای شهر وشهرداری بتوانند بودجه لازم را برای ایجاد زیرساخت ها اختصاص دهند می توان ظرف یک سال معابر منتهی به حرم مطهر را تبدیل به پیاده راه کرد.
وی اضافه می کند: برای رسیدن به این نتایج 18گزینه وطرح را بررسی کرده ایم که از میان آن ها چند گزینه مطرح شده فوق، مناسب ترین گزینه ها برای حل مشکل ترافیک هسته مرکزی شهر بوده است.
نادران می افزاید: تا زمانی که زیرساخت ها ی مورد نیاز طرح جامع ترافیک جدید ایجاد نشود، ترافیک به همین شکل ادامه خواهد داشت.
طرح های ترافیکی از دهه 60آغاز شده وتاکنون ادامه داشته است
دکتر"مهدی نقیبی بیدختی" کارشناس ارشد راه وترافیک از دانشگاه بیرمنگام انگلستان نیز درخصوص مشکلات ترافیکی هسته مرکزی وبافت پیرامون حرم مطهر می گوید: از سال 60 که مشغول تهیه طرح مطالعاتی تقاطع غیر همسطح پنجراه مشهد بودیم جلساتی درخصوص ترافیک اطراف حرم مطهر درشهرداری مشهد تحت عنوان کمیسیون وشورای ترافیک ودرآستان قدس رضوی تحت عنوان طرح های جدید بافت پیرامونی اطراف حرم مطهر برگزار می شد که از جمله این طرح ها ایجاد زیرگذر حرم مطهر بود.
وی می افزاید:در همان جلسات گفتم که ابتدا باید استراتژی حمل ونقل در این منطقه اجرا وبعد از آن طرح های کالبدی درقالب آن اجرا شود زیرا حمل ونقل اطراف حرم مطهر به دو شکل است، حمل ونقل عبوری وحمل ونقلی که حرم مقصد است که این دو باید از هم جدا شود واولویت حمل ونقل حرم مقصد قرارگیرد وحمل ونقل عبوری از خارج از رینگ حرم مطهر انجام شود.
حرم مقصد خودرو های شخصی و عمومی
وی اضافه می کند: حمل ونقل حرم مقصد نیز خود دو نوع است، حمل ونقل با ناوگان حمل ونقل عمومی وحمل ونقل با خودرو شخصی که در حمل ونقل عمومی حرم مقصد باید قطارشهری، بی آرتی واتوبوس اولویت اول باشد و برای این کار پایانه های اتوبوسرانی وایستگاه های قطار شهری وآنچه که زائران را به مرکز زیارتی می رساند باید در اولویت قرارگیرد وبرای خودرو های شخصی نیز پارکینگ هایی درخارج از حلقه بافت پیرامونی حرم مطهر ایجاد شود.
نقیبی بیدختی اضافه می کند: برای حمل ونقل عبوری نیز باید حلقه های وسطی وبیرونی ایجاد کرده واین حمل ونقل را به این حلقه ها منتقل کنیم تا با انجام این کار شاهد کاهش ترافیک و آلودگی هوا باشیم.
مطالعات دهه 70 منجر به ایجاد شارستان شد
وی تصریح می کند: گفتند زیرگذر گویی فقط می خواستند چیزی بسازند به همین دلیل زیرگذر را ساختند وبه طرح های کالبدی که در این جلسات مطرح شدتوجه نکردند.
وی می گوید: اما دردهه 70وبا توجه به ترافیک اطراف حرم مطهر مشاور گرفته شد تا مطالعاتی برای اجرای طرح های کالبدی انجام دهد که این مطالعات به ایجاد شارستان منجر شد تا براساس آن خودرو های شخصی به یک فاصله معقول تا حرم مطهر بیایند ومابقی را تبدیل به پیاده راه کردند تا زائران بتوانند پیاده به حرم مطهر بیایند که این کار هم به معنویت وحالت روحانی زائران کمک می کند هم نوعی ورزش است ودرعین حال آلودگی هوارا کاهش می دهد.
وی اضافه می کند: البته برای تردد سالمندان، کودکان، معلولان وزنان باردارباید خودرو های برقی یا نوار نقاله درنظر گرفته شود تا در رفت وآمد در این پیاده راه ها دچار مشکل نشوند.
کاربری های ترافیک ساز
وی بابیان این که مطالعات انجام شده دردهه 70قوی نبود اظهارمی کند: اما با مداخله دکتر کازرونی به عنوان مشاور راهبردی بافت اطراف حرم مطهر مطالعات خوبی در سازمان ترافیک انجام وطرح جامع ترافیک مشهد توسط دانشگاه صنعتی شریف درسال های 76-73تدوین شد که سازمان ترافیک سال 76برپایه همین مطالعات عبورحمل ونقل را مدل واعلام کرد درکدام نقاط مشکلات ترافیکی خواهیم داشت وبرهمین اساس نیز توصیه هایی ارائه کرد که برخی اعمال شده است.
نقیبی بیدختی می گوید: دراین مطالعات ایجاد شارستان اطراف حرم مطهر یعنی ایجاد سپری درمقابل ترافیک، اما بعد از آن به دلیل ناهماهنگی مطالعات شهر سازی با مطالعات ترافیکی، انبوه سازی وبرخی از کاربریها بعد از حلقه شارستان اجرا شد که خود این کاربری ها ترافیک ساز است واین حلقه که هدفش توزیع ترافیک وسپر بودن در مقابل ترافیک است دیگر به راحتی جوابگو نخواهد بود.
وی به مطالعات جامع ترافیکی در دهه 80تا ابتدای سال90اشاره کرده ومی افزاید: هدف از این مطالعات که توسط مشاوران بهین تردد با مدیریت سازمان ترافیک انجام شد این بود که چه راهکار هایی با توجه به وضع به وجود آمده نوع شهر سازی برای رفع کاهش ترافیک درنظر گرفته شود که مشاور موضوعاتی را از جمله این که حلقه شارستان یک شریان درجه 2یا پخش کننده است، یا عبور دهنده ترافیک اطراف خود مطرح کرد ویا این که اگر تمام ترافیک به این منطقه هجوم بیاورد این حلقه پاسخگو خواهدبود.
8 باغ راه برای پیاده ها
وی اضافه می کند: خوشبختانه با توجه به این که 8 باغ راه منتهی به حرم مطهر درنظر گرفته شده، مشکل عبور پیاده حل شده است وتنها برای عبور افراد ناتوان باید چاره ای اندیشیده شود امابرای ترافیک عبوری شاید حلقه شارستان پاسخگو نباشد که مطالعاتی نیز دراین خصوص با توجه به وضع موجود درحال انجام است.
نقیبی بیدختی درخصوص راهکار های کاهش وکنترل ترافیک معابر منتهی به حرم مطهر وهسته مرکزی با وضعیت موجود می گوید: درحال حاضربرای تعادل بخشی به ترافیک این منطقه اجرای طرح زوج وفرد، محدوده های ورود ممنوع، توسعه حمل ونقل عمومی به عنوان حرم مقصد، ایجاد تسهیلات برای استفاده از قطار شهری، اتوبوس وحمل ونقل عمومی ودرمقابل فشار برای استفاده نکردن از خودرو های شخصی می تواند درکوتاه مدت بخشی از مشکلات ترافیکی را کاهش دهد.
حرم مطهر باید مقصد باشد
دکتر" محمدرضا حسین نژاد" نیز درخصوص راهکار های رفع مشکلات ترافیکی بافت پیرامونی حرم مطهر وهسته مرکزی شهر می گوید: در طرح جدید ترافیک نظر شهرداری وآستان قدس رضوی نیز این است که حرم مقصد باشد نه عبوراما برای این کار باید راهکار هایی برای پارکینگ های زیرگذر ومعابر منتهی به حرم مطهر اندیشیده شود.
وی می افزاید: براساس طرح جدید معابر منتهی به حرم مطهر از میدان شهدا، نواب صفوی، امام رضا(ع) وطبرسی باید تبدیل به پیاده راه شده وعبور خودرو در این معابر ممنوع شود که این کار نیز نیاز به ساخت پارکینگ درخارج از این محدوده ها دارد که انجام آن نیز مستلزم هزینه، تامین زمین وآزاد سازی عرصه است که اجرایی کردن آن ها زمانبر است.
وی اضافه می کند: اما با این حال هدف گذاری نهایی این است که حرم مقصد بوده وبا ممنوع کردن عبور خودرو معابر منتهی به حرم مطهر تبدیل به پیاده راه شود تا با این کا رشاهدکاهش ترافیک وآلودگی هوا باشیم.
حسین نژاد بابیان این که مشاور طرح افقی را برای اجرای طرح با تراز های مختلف کاری دیده است می گوید: اگر همه مسئولان از جمله استانداری، آستان قدس رضوی وشهرداری با هم مشارکت داشته باشند می توان طرح را 3ساله اجرا کرد وگرنه با روال عادی معابر منتهی به حرم مطهر درافق 1410به پیاده راه تبدیل وحرم مقصد خواهد شد.