مهدی عسکری-معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشورکه اختصاص ۱۶۰ میلیارد تومان برای احیای این رودخانه را وعده داده بود اما با گذشت حدود ۳ سال تنها ۱۴ میلیارد تومان معادل ۹ درصد این وعده تخصیص پیدا کرد، با وجود این ازهیاهوی زمین های مملو از کشت سبزی آلوده کشف رود همچون بهمن دو سال قبل هیچ خبری نیست. زمینهایی که با موتورتلمبه، فاضلاب را از کانال پاوا بیرون می کشیدند و با لوله های طولانی، راهی مزارع میکردند. سبزی هایی که سیمای فریبنده اش هر خریداری را وسوسه می کرد و ارمغان این وسوسه، بیماری های متعدد بود برای زائر و مجاور؛ مزارعی که تا چشم کار می کرد، سبز بود و زیبا؛ اما این زیبایی به قیمت به خطر افتادن سلامتی بسیاری از مجاوران و زائران تمام می شد.دو سال قبل لودرها به جان زمین های سبزی آلوده این کانال افتادند و همانند بسیاری از نقاط دیگر، نتیجه حضور لودرها که عقبه ای طولانی از جلسات، بررسی های میدانی و نمونه گیری ها، اخطارها و تمدید اخطارها را به دنبال خود داشت، به نابودی همه مزارع آلوده حاشیه کانال پاوا، به عنوان یکی از کانال های فرعی کشف رود منجر شد. درست مثل نابودی مزارع آلوده حاشیه کال «کنوگرد»، مثل اراضی انتهای بولوار شهید آوینی، اراضی بولوار پنجتن، اراضی انتهای «نوده» و خیلی جاهای دیگر و در این میان تنها قسمت باقی مانده برای تسویه حساب قانون با سوداگران تولید سبزی آلوده، اراضی قبل و بعد از چرمشهر بود؛ جایی که با قول صریح معاون دادستان مرکز استان، در آخرین روزهای ماه گذشته پرونده اش بسته شد.از شهید آوینی 59 در دو طرف جاده سبزی های زیادی کشت شده است. سبزی هایی که گِل تازه به جا مانده از آبیاری شب قبل، نشان از جاری شدن آب چاه در دل زمین ها دارد و هیچ رد و نشانی از جاری شدن فاضلاب در دل خود ندارد.به اتفاق عکاس روزنامه در میان چند مزرعه قدم می زنیم و با دقت در میان مزارع به جست و جوی رد و نشانی که ما را به آبیاری فاضلابی برساند، می پردازیم اما تقریبا هیچ نشانی از آبیاری فاضلابی وجود ندارد.از راه دور آرام آرام به ما نزدیک می شود. مرد جوانی که برای حفاظت سر و صورتش از تابش شدید آفتاب، سربندی سفید به سر دارد، می گوید: خوب به خاکریزهایی که در دو طرف کانال «پاوا» ایجاد کرده اند، نگاه کنید. دو سال قبل جلوی انتقال فاضلاب به مزارع را گرفتند.او ادامه می دهد: در اطراف کانال دیگر سبزی کاری نیست، پیش از این تا دو سه سال قبل سبزی کاری خیلی رونق داشت و با فاضلاب هم محصول خیلی خوبی به بار می آمد اما الان ما با آب خالص زمین ها را آبیاری می کنیم.او می گوید: برخی ها رفتند دنبال کار دیگری، کسانی هم که مانده اند فقط با آب خالص آبیاری می کنند چون مأموران آب منطقه ای، خیلی سخت برخورد می کنند.
22 ماه اقدام قضایی برای احیای کشف رود
در راه موفقیت در احیای رودخانه کهن کشف رود، بی تردید اگر حمایت های دستگاه قضایی نبود، شاید مافیای کاشت سبزی های آلوده در حاشیه کشف رود بزرگ ترین مانع می بود؛ مافیایی که بی تردید طی سال های گذشته و قبل از ورود دستگاه قضایی به این پرونده، از هیچ اقدامی برای جلوگیری از نجات و احیای کشف رود خودداری نکرده بود.
آن گونه که «محمد بخشی محبی» معاون اجتماعی و پیش گیری از وقوع جرم دادسرای مرکز استان خراسان رضوی می گوید، یکی از اصلی ترین علل مشکل سال های اخیر کشف رود، کم کاری برخی نهادهای نظارتی در گذشته است.وی می گوید: روان شدن فاضلاب های شهری و فاضلاب شهرک های صنعتی در مقیاس گسترده در این رودخانه، باعث رونق کشاورزی با استفاده از فاضلاب و به دنبال آن بروز مشکلات زیاد و تهدید سلامتی مجاوران و زائران شده بود.وی می افزاید: از سال های قبل کارگروه های زیادی برای بررسی مشکلات کشف رود تشکیل شده بود تا این که به دستور دادستانی، برای اعمال قانون و اعاده به وضع سابق، جلسات ویژه ای تشکیل شد.بخشی محبی ادامه می دهد: وضعیت کشف رود هنگام ورود دستگاه قضایی بسیار پیچیده بود، به گونه ای که متخلفان هزار و 500 هکتار از اراضی حاشیه کشف رود را تصرف کرده بودند و با استفاده از موتور تلمبه های متعدد، فاضلاب را برای آبیاری به مزارع خود منتقل می کردند.وی با اشاره به تصمیم های سال های گذشته در این باره می گوید: در سال های گذشته صنوبرکاری در حاشیه کشف رود آغاز شد اما در این طرح، کشاورزان 7 تا 8 سال پس از کاشت درخت می توانستند اقدام به برداشت محصول کنند، ضمن این که اجرای طرح در اراضی دولتی متعلق به وزارت نیرو نیز مشکلاتی به دنبال داشت.معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکزاستان تصریح می کند: در جمع بندی های نهایی به این مسئله رسیدیم که اعمال قانون در این باره مهم ترین گزینه است که باید با رفع تصرف از اراضی بستر و حاشیه کشف رود آغاز می شد، بنابراین سرشاخه های این رودخانه شناسایی و اخطارهای لازم به متصرفان ابلاغ شد.وی با اشاره به همکاری مشترک میان دستگاه قضایی، آب منطقه ای و شهرداری برای احیای رودخانه کشف رود، از احیای آن به عنوان تجربه ملی موفقی یاد کرد و افزود: پس از پایان مراحل مقدماتی و با گذشت 22 ماه از آغاز رسمی عملیات احیا، پیش از دو ساله شدن طرح احیا، تمام مسیر حریم و بستر رودخانه آزاد شد.وی در ادامه یکی از طرح های پیش رو برای ادامه عملیات احیای کشف رود را ایجاد تصفیه خانه در مسیر انتقال فاضلاب بیان می کند و ادامه می دهد: قرار است سه تصفیه خانه در این مسیر ساخته شود که پس از ساخت این تصفیه خانه ها، پساب به دست آمده از کشف رود قابلیت استفاده در صنعت و کشاورزی را خواهد داشت.
پایان قصه موتورتلمبه های انتقال فاضلاب
بخشی محبی اظهار می کند: با حکم قضایی همچنین تعداد زیادی از کارخانه ها و واحدهای صنعتی حاشیه کشف رود سامان دهی و به جای دیگری منتقل شدند، ضمن این که برای جمع آوری موتور تلمبه های بعد و قبل از چرمشهر که با انتقال فاضلاب، مزارع کاشت جو و گندم در این مناطق را آبیاری می کردند، دستورهای لازم داده و بیش از 100 موتورتلمبه تا پایان خرداد ماه جمع آوری شد تا مجموع موتورتلمبه های جمع آوری شده طی دو سال اخیر در حاشیه کشف رود به بیش از 500 موتورتلمبه برسد. همچنین مقرر شد بعد از اتمام جمع آوری موتورتلمبه ها، در صورت مشاهده دوباره فعالیت، طبق ماده 688 قانون مجازات های اسلامی با متخلفان برخورد شود.به گفته بخشی محبی، تاکنون هیچ پرونده ای علیه مدعیان مالکیت زمین های کشف رود تشکیل نشده است، ضمن این که شکایات کیفری مدعیان نیز به جایی نرسیده اما برای جبران خسارات مدعیان، پرونده هایی در محاکم قضایی در جریان است.وی می گوید: کمتر از 10 پرونده قضایی در مورد سودجویانی که زمین های اطراف کشف رود را تصرف و قطعه بندی کرده و زمین های یاد شده را به مردم فروخته اند تشکیل شده که در این باره با جبران خسارات مال باختگان، پرونده های یاد شده نیز بایگانی شده است.آزادسازی حریم و بستر کشف رود از 2 سال و نیم قبل آغاز و به گفته دبیر کارگروه نجات کشف رود تاکنون 1500 هکتار از بستر و 76 کیلومتر از طول رودخانه آزاد سازی شده اما اکنون سامان دهی فاضلاب های جاری در رودخانه، لنگ تامین اعتبار برای ساخت تصفیه خانه است.
آزادسازی 76 کیلومتر از مسیر کشف رود
با «حسین علی میرزایی» دبیر کارگروه نجات کشف رود که هم کلام می شویم، وی با بیان این که نزدیک به دو سال قبل کار آزادسازی حریم و بستر کشف رود و نابودی سبزی هایی که در حاشیه شهر مشهد با فاضلاب آبیاری می شد، آغاز شد، می گوید: تاکنون هزار و 500 هکتار از اراضی بستر رودخانه کشف رود که به کشت سبزی های آلوده اختصاص داشت آزادسازی و در این بخش ها کاشت سبزی و صیفی جات نیز به طور کامل متوقف شده است.وی ادامه میدهد: بسیاری از متخلفان با تصرف زمین های حاشیه کشف رود، اقدام به کشت سبزی و آبیاری اراضی این رودخانه با فاضلاب می کردند و با لوله گذاری در رودخانه، فاضلاب جاری در کشف رود را حتی تا مزارعی به فاصله 4 کیلومتر از این رودخانه هم منتقل می کردند اما اکنون موتورتلمبه ها جمع آوری شده و هیچ گونه کشتی انجام نمی شود.دبیر کارگروه نجات کشف رود تصریح می کند: در اولین مراحل، آزادسازی حریم و بستر رودخانه در مسیری 51 کیلومتری در دستور کار قرار گرفت اما به دستور وزیر نیرو برای جلوگیری از دست اندازی متخلفان به حریم و بستر رودخانه که خارج از مشهد قرار دارد، مسیرهای آزادسازی به 76 کیلومتر رسید.علی میرزایی در پاسخ به این پرسش که چرا طی سال های گذشته برای جمع آوری موتورتلمبه ها اقدام خاصی انجام نشده بود، می گوید: برنامه نابودی مزارع سبزی های آلوده و سپس آزادی حریم و بستر این رودخانه، طی 2.5 سال گذشته مرحله به مرحله پیش رفته و اکنون به برنامه زمانی جمع آوری موتور تلمبه ها در مسیر قبل و بعد از چرمشهر رسیده ایم.
پایان کاشت جو، ذرت و گندم در نزدیکی چرمشهر!
«با انتقال فاضلاب چرمشهر به زمین های زراعی این شهرک، چه کشت و کارهایی انجام می شد؟» این پرسش بعدی است که دبیر کارگروه نجات کشف رود در پاسخ به آن می گوید: جو، ذرت و گاهی هم گندم از این طریق کاشته می شد و البته تمام این محصولات، غیر بهداشتی بود.یکی دیگر از مسائل این رودخانه، انتقال پساب تصفیه شده به داخل رودخانه و آغشته شدن این پساب ها به فاضلاب جاری در کشف رود است؛ مسئله ای که به دلیل نداشتن لوله های انتقال پساب تصفیه شده به مزارع، باعث هدر رفت سرمایه هزینه شده برای تصفیه فاضلاب می شود. علی میرزایی در این مورد نیز می گوید: بخشی از پساب های تصفیه شده برای کشاورزی به زمین های اطراف سدهای کارده و طرق منتقل می شود تا از آب این دو سد نیز به عنوان آب شرب شهر مشهد استفاده شود و بخش دیگری از این پساب وارد سفره های آب زیرزمینی می شود.
کمبود اعتبار برای ساخت تصفیه خانه
وی ادامه می دهد: برای باقی مانده پساب موجود نیز طرح ها و برنامه هایی برای انتقال آن به غرب و شرق مشهد و ایجاد تصفیه خانه برای تحصیل آب شرب برای مشهد وجود دارد اما مهم ترین مانع در راه تحقق این امر کمبود اعتبار است، ضمن این که انجام این پروژه ها سرمایه گذاری بخش خصوصی را می طلبد.حرف اعتبار که پیش کشیده می شود، از وی در مورد مجموع هزینه کردها برای آزادسازی اراضی حاشیه کشف رود سوال می کنیم که وی در این باره می گوید: از 160 میلیاردی که طی سفر استانی رئیس جمهور در سال 93 توسط معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در بازدید از کشف رود برای احیای این رودخانه وعده داده شد، تاکنون تنها 14 میلیارد تومان تخصیص یافته که از این میزان تاکنون 2 میلیارد تومان برای به سازی تصفیه خانه شهرک چرم و 4 میلیارد تومان به شرکت آب و فاضلاب مشهد برای احداث تصفیه خانه «سپتاژهای خانگی و تانکری» اختصاص یافته است.وی تصریح می کند: به غیر از اعتبارات یاد شده، شرکت آب منطقه ای استان نیز طی دو سال و نیم اخیر 6 میلیارد تومان برای رفع تصرف از این حریم و بستر این رودخانه هزینه کرده است، ضمن این که به دلیل کاهش اعتبارات، تاکنون 4.5 میلیارد تومان به پیمانکاران بخش خصوصی بدهکاریم.
3 هدف شهرداری از ورود به پرونده کشف رود
از سوی دیگر «خلیل ا... کاظمی» معاون خدمات و محیط زیست شهری شهرداری مشهد با اشاره به وضعیت این رودخانه در 4 سال قبل و زمان ورود شهرداری مشهد به پرونده کشف رود، می گوید: تا 4 سال قبل و پیش از ورود شهرداری به پرونده کشف رود، اقدامات زیادی از قبیل جمع آوری سبزی های آلوده و تخریب مزارع تولید سبزی و درختکاری انجام شد اما از آنجا که این اقدامات مقطعی بود، هیچ کدام به جایی نرسید و متخلفان با استفاده از خلأهای قانونی در این باره دوباره به کشت سبزی مبادرت کردند. وی ادامه می دهد: بعد از شکست طرح صنوبرکاری، اعلام کردیم شهرداری آمادگی ورود به مزارع کشاورزی و درختکاری را دارد اما این اقدام منوط به آزادسازی های گسترده در کشف رود است.وی تصریح می کند: در اولین ورود جدی، در جلسه ای با حضور مدیران شرکت آب منطقهای استان، قرار بر انجام کاری مشترک در این زمینه شد و مسئولان این شرکت اعلام کردند برای آزادسازی به اعتبار نیازمندیم.کاظمی به همکاری مشترک با شرکت آب منطقه ای اشاره و بیان می کند: اعلام کردیم حاضریم اعتبار آزادسازی کشف رود را به عنوان پیش پرداخت در اختیار شرکت آب منطقهای قرار دهیم و آن ها از طریق فروش آب و منابع آبی، این اعتبار را به ما بازگردانند، ضمن این که از مسئولان شرکت آب منطقه ای خواستیم با آزادسازی حریم و بستر کشف رود، امکان ایجاد درختکاری توسط شهرداری را فراهم کنند.وی می گوید: اوایل پاییز 3 سال قبل به طور جدی وارد این عرصه شدیم، و پس از آن که حریم رودخانه و بستر 25 ساله آن توسط آب منطقه ای مشخص شد، بلافاصله لای روبی کال کشف رود و جمع آوری فاضلاب در عرض 10 متر و عمق یک متری رودخانه را آغاز کردیم.
انتقال 200 تا 300 هزار کامیون خاک مرغوب به کشف رود
وی بیان می کند: حجم زیادی از خاک دپو شده مرغوب در خط 2 قطار شهری مشهد را که حدود 200 تا 300 هزار کامیون بود به کشف رود منتقل و در فاز اولیه، کار را از جاده التیمور آغاز کردیم.اما «هدف شهرداری از حضور در پروژه بزرگ احیای کشف رود چه بود؟» این سوالی است که کاظمی در موردش این گونه توضیح می دهد: از ورود به این عرصه دو هدف داشتیم؛ در هدف اول با توجه به این که برخی روستاهای بالادست کشف رود خارج از محدوده خدماتی هستند، ساخت و سازهای غیرمجاز زیادی در این مناطق در جریان بود.وی ادامه می دهد: از آن جا که با توجه به توسعه شهر در آینده، هر زمان امکان اتصال این روستاها به مشهد وجود دارد، ادامه ساخت و سازهای غیرمجاز میتواند باعث بروز مشکلات زیادی برای مشهد شود و توسعه افقی شهر را به دنبال داشته باشد.وی میافزاید: 16 کیلومتر از کال کشف رود در محدوده خدماتی شهرداری قرار دارد و از آنجا که سرانه فضای سبز در این منطقه بسیار اندک است، با ایجاد کمربند سبز در این بخش از کشف رود، علاوه بر جلوگیری از توسعه افقی شهر، توسعه فضای سبز در این منطقه نیز امکان پذیر شد، ضمن این که با کاشت درخت، عملا مانع از برداشت فاضلاب شهری در این منطقه شدیم.
برنامه ایجاد 990 هکتار فضای سبز در کشف رود
کاظمی درباره حجم فضای سبز اجرا شده در کشف رود نیز می گوید: از 1990 هکتار کمربند سبز شمالی مشهد، هزار هکتار در حاشیه کال کشف قرار دارد، ضمن این که تملک را از لبه کال تا انتهای محدوده خدماتی ادامه دادیم تا عمق فضای سبز در این منطقه افزایش یابد و 6 میلیارد تومان نیز برای توسعه کمربند سبز اختصاص دادیم.وی با بیان این که محدوده بین پل التیمور تا جاده کلات به مساحت 100 هکتار درختکاری شده است، اظهار می کند: پهنه درختکاریها گاهی به 200 تا 300 متر میرسد، ضمن این که 250 هزار کامیون لجن، خاک و نخاله از این منطقه به بیرون منتقل شد و درختکاری در این منطقه در سال 95 به 180 هکتار رسید.از وی در مورد برنامه آینده شهرداری برای کشف رود میپرسیم که می گوید: ایجاد 10 باغ شامل باغ پرندگان، دوزیستان، گیاه شناسی و چند باغ دیگر در آینده در دستور کار شهرداری است تا کشف رود به زودی به یکی از مناطق هدف گردشگری مشهد تبدیل شود.وی بیان می کند: امیدواریم از کمک 160 میلیارد تومانی تخصیص یافته، مبالغی نیز برای ادامه کار به شهرداری پرداخت شود.