در نقد «همایون شجریان در مسیری متفاوت»
تعداد بازدید : 90
از «بنان» تا «مشکاتیان»؛ نوآوری در موسیقی ایرانی
بهروز بیهقی - هنگامی که استاد حسینعلی ملاح، نوازنده چیره دست کلارینت (قره نی) و از آهنگ سازان
کم کار و در عین حال گزیده کار موسیقی ایرانی، قطعه
«رویای هستی» را با حریر آواز غلامحسین بنان ساخت، شنوندگان این قطعه با گونه ای تازه از آهنگ سازی که تا آن زمان معمول نبود و به همین دلیل، غریب می نمود، آشنا شدند. این قطعه زیبا با «مدولاسیون» یا همان «پرده گردانی»، 2دستگاه همایون (بیات اصفهان) و سه گاه را به هم پیوند می داد و از این حیث، برای هاضمه موسیقایی عموم و حتی خواص سنگین بود.
از همین روی، این سبک آهنگ سازی با وجود اصالت ایرانی اش چندان مورد اقبال قرار نگرفت و آرام آرام به فراموشی سپرده شد تا آن که در سال های نخستین پس از انقلاب، با برچیده شدن بساط موسیقی مبتذل کاباره ای و توجه دوچندان جوانان به موسیقی سنتی، بار دیگر مورد اهتمام برخی آهنگ سازان مبدع قرار گرفت.
این گروه از آهنگ سازان که طلایه دار آن ها زنده یاد استاد پرویز مشکاتیان بود، دریافته بودند که برای حفظ اصالت و پویایی موسیقی ایرانی به صورت همزمان، باید در شیوه آهنگ سازی رایج و متداول اصلاحاتی انجام داد.
عزم جزم مشکاتیان و اقبال بلندش در همکاری با استاد بی بدیل آواز ایرانی، محمد رضا شجریان این فرصت تاریخی را مهیا کرد تا قطعاتی مانا و فخیم مجال بروز و ظهور یابند. به این ترتیب، «بیداد» و «دستان» پا به بازار نشر موسیقی گذاشتند و پس از آن ها، مرکب خوانی های «نوا» و «افشاری» با صدای خسرو آواز ایرانی و نیز زنده یاد ایرج بسطامی متولد شدند. در آن دوران، این شیوه آهنگ سازی برای برخی استادان پیش کسوت گران می آمد اما اقبال گسترده مردمی و نیز تسلط مثال زدنی استاد شجریان در اجرای آوازها چنان بود که مخالفان خون دل خوردند و دم برنیاوردند تا آن جا که این شیوه نامعمول، روش معمول آهنگ سازی شد و استثنا جای قاعده را گرفت. غرض از نگارش این مقدمات، نقدی بود که در صفحه ادبیات روز یک شنبه درباره آلبوم جدید همایون شجریان انتشار یافت. در این که آثار موسیقایی جدید، در خور نقد و تأمل اند و نیز در این که این نقدها، موتور محرکه عالَم هنرند، هیچ شک و تردیدی روا نیست، اما برخی
پیش فرض های منتقد محترم، خود محل تأمل اند. اگر موسیقی ردیف- دستگاهی را همچون الفبایی برای آهنگ سازی و خوانندگی بدانیم، باید این تالی منطقی را هم بپذیریم که بر پایه این الفبا می توان بی نهایت قطعه موسیقی ساخت که در عین ناشنیده و نامعمول بودن، باز هم ایرانی باشند.
آن چه وصف ایرانی بودن را از یک قطعه موسیقایی می ستاند، حتی نزدیک بودن آن قطعه به سبک و سیاق عربی یا ترکی نیست چرا که مهد تمامی این نغمات، خاورمیانه است والبته قرابت و نزدیکی بین این گونه های موسیقی امری کاملا طبیعی است؛ چنان که مقام «عجم» در موسیقی عربی به دستگاه ماهور پهلو می زند و مقام «راست» به بیات ترک. اما این قرابت ها به دلیل لحن حاکم و غالب، موجب خلط این گونه های موسیقی نمی شود. در آثار اخیر همایون شجریان هم، با وجود نوآوری درسبک آهنگ سازی و به تبع آن خوانندگی، موسیقی همچنان ایرانی است و اگر بخواهیم با متر و معیارهای متصلبانه به این گونه ها بنگریم، لاجرم مرکب خوانی های شجریان پدر و برخی از برترین آثار زنده یاد ایرج بسطامی و استاد شهرام ناظری، غیرایرانی است!
از سوی دیگر، پاپیولار یامردمی بودن موسیقی اگر با حفظ فخامت آن باشد، نقطه قوت یک اثرتازه انتشار یافته است زیرا هنر تنها برای هنرنیست و رسالت هنر از قضا، برآوردن نیازهای قشرهای مختلف مردم با بضاعت های متفاوت فرهنگی است. به دیگر سخن، اگر موسیقی به گونه ای پدید آید که تنها خواص از آن محظوظ شوند و دیگران از درک آن قاصر مانند، نه تنها کمکی به بقا و گسترش موسیقی به عنوان یک هنر نمی کند که باعث می شود موسیقی های غیر بومی، این خلأ را پرکنند و این معضلی است که متاسفانه در سال های اخیر گریبانگیر ذائقه هنری بخشی از نسل جوان ما شده است و حال، آن ها موسیقی غربی را بسیار مانوس تر از موسیقی اصیل ایرانی در می یابند و از آن لذت می برند. در نتیجه، باید اذعان کرد که برگزیدن راه های متفاوت گاه تنها راه ناگزیر در برابر بیراهه هاست و نباید به دلیل چنین گزینشی از هنرمندان
خرده گرفت. بنابراین، همچنان که شیوه نوین تصنیف خوانی استاد بنان و ابداعات هنری آهنگ سازانی مانند استادان روح ا... خالقی، مرتضی محجوبی و... در دهه های 30 و 40 شمسی، به قاعده ای در دهه های 60و 70 تبدیل شد هیچ نباید بعید دانست که کاروان نوآوری، این بار به قافله سالاری همایون شجریان و آهنگ سازان جوان این دوره، گونه دیگری
از موسیقی ایرانی را در ذهن و ذائقه عموم و خواص نهادینه کند. در ادامه با اسکن کیو آر کد پایین می توانید قطعه«رویای هستی» استاد بنان را دانلود کنید.