نگاهی به جایگاه علمی و مبارزات سیاسی مرحوم آیت ا... هاشمی شاهرودی
تعداد بازدید : 97
میراث دار جهاد و اجتهاد از مکتب امام (ره) و شهید صدر
جواد نوائیان رودسری
info@khorasannews.com
نجف اشرف، مرقد مطهر امیرمؤمنان، امام علی(ع) قرنهاست که میزبان ایرانیان مشتاقی است که به امید کسب فیض معنوی از مضجع شریف آن حضرت و بهرهمندی از پایگاه علمی و فقهی حوزه علمیه هزار ساله این شهر، به آن روی آورده و مجاور شدهاند.
سال 1327 هـ.ش، در یکی از همین خانوادههای ایرانی که اصالت شاهرودی داشت، پسری به دنیا آمد که نامش را «سید محمود» گذاشتند؛ پسری که بعدها یکی از فقهای تراز اول جهان تشیع و بلکه جهان اسلام شد. پدر مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی، از شاگردان مبرز آیتا... العظمی خویی بود و مسئولیت نگارش و تحریر بحثهای فقه و اصول استاد خود را برعهده داشت. آیتا... هاشمی شاهرودی از طرف مادری نیز، به سلسله جلیله سادات منتسب و مادر بزرگوارش، دختر مرحوم آیت ا... سید علی مدد موسوی قائنی، از علمای جنوب خراسان و از اهالی روستای سیدان در 50 کیلومتری شهر بیرجند بود.
تحصیلات علوم دینی
پرورش در خاندانی اهل علم و تقوا، فرصتی مغتنم برای مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی بود تا بتواند، با استفاده از هوش سرشار و حافظه کمنظیر خود، به فراگیری علوم دینی بپردازد. او ابتدا به دبستان علوی در نجف رفت و پس از گذراندن دوره ابتدایی، وارد حوزه علمیه کهن سال این شهر شد و در مدت کوتاهی، درس های مرحله سطح را فرا گرفت و وارد حلقه شاگردان عالم و فقیه مجاهد و مبارز، شهید آیتا... سیدمحمد باقر صدر شد. مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی، افزون بر شرکت در درسهای استاد خود، از دانش دیگر استادان حوزه علمیه نجف نیز بهره برد که در میان آن ها، حضرت امام خمینی(ره) که در آن زمان، دوران تبعید را در عراق سپری میکردند و حلقه درس ایشان در مسجد شیخ انصاری برگزار میشد، جایگاهی بیبدیل داشت.
آغاز مبارزات سیاسی
با قدرت گرفتن حزب بعث در عراق و تقابل ایادی این حزب با بزرگان حوزه علمیه شیعه، شرایط دشواری برای فضلا و علمای حوزههای علمیه نجف و کربلا به وجود آمد. در سال 1353، نظامیان بعثی به بیوت علما هجوم بردند و به بازداشت گسترده آنان و شاگردانشان اقدام کردند. مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی در همین هجوم، بازداشت و روانه شکنجهگاههای بعثیها شد و تحت شکنجه و آزار روحی و جسمی قرار گرفت. پس از آنکه صدام، رقبای همحزبی خود را کنار زد و حکومت را به دست گرفت، شرایط وخیمتر شد. در پی پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تظاهرات گسترده مردم عراق در حمایت از آن، مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی نیز که نقش ویژهای در سازمان دهی این تظاهرات داشت، تحت تعقیب استخبارات رژیم صدام قرار گرفت و در جریان همین وقایع بود که سه برادر آن مرحوم، توسط دژخیمان رژیم بعث، به شهادت رسیدند. به همین دلیل، شهید صدر او را به بازگشت به سرزمین اجدادیاش، ایران، ترغیب کرد و از شاگردش خواست که نماینده وی، نزد امام خمینی(ره) باشد.
بازگشت به ایران
مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی پس از بازگشت به ایران، افزون بر نقش رابط میان امام(ره) و شهید صدر، با دستور رهبر انقلاب به همکاری با حضرت آیتا... خامنهای پرداخت و در ایجاد تشکیلات جامعه روحانیت مبارز تهران نقش مهمی داشت. آن مرحوم، چندی بعد، برای سازمان دهی جریانهای سیاسی شیعه در عراق و هماهنگ کردن فعالیت آن ها علیه رژیم بعث، مجلس اعلای اسلامی عراق را، در سال 1361، بنیان گذاری کرد و خود به عنوان عضو مؤسس آن، به ایفای نقش در جریان مبارزاتی شیعیان عراق، علیه رژیم صدام پرداخت. آن مرحوم، مدتی پس از ورود به ایران، در سال 1358، با دستور حضرت امام(ره)، به قم رفت و به احیا و تدریس فقه حکومتیِ استوار بر ادله استنباط جواهری مشغول شد. مقارن همین دوره، درس خارج فقه او نیز، در حوزه علمیه قم آغاز شد و تا واپسین ماههای عمر پربرکتش، ادامه پیدا کرد.
همراه با ولی فقیه زمان
پس از رحلت حضرت امام(ره) و آغاز رهبری حضرت آیتا... خامنهای، مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی، به دلیل جایگاه برجسته علمی و فقهی، در سال 1371، به عضویت هیئت فقهایی برگزیده شد که مسئولیت آن، بررسی مسائل روز و تهیه احکام فقهی مناسب برای آن ها بود. در سال 1373، مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی، از سوی رهبر انقلاب، به عنوان عضو فقیه شورای نگهبان منصوب شد. آن مرحوم در سال 1378، با حکم مقام معظم رهبری، ریاست قوه قضاییه را برعهده گرفت و در دو دوره پنج ساله، اداره این قوه را برعهده داشت.
رئیس دستگاه قضا
در دوران ریاست آیتا... هاشمی شاهرودی بر قوه قضاییه، گامهای مؤثری برای بهینه کردن فعالیت دستگاه قضایی کشور، هم به لحاظ اجرایی و هم از جنبه تقنینی، برداشته شد. اصلاح قانون مجازات اسلامی، تلاش برای اجرای بحث کیفرزدایی و زندانزدایی، از جمله اقدامات وی در دوره ریاست بر قوه قضاییه محسوب میشود.
آن مرحوم در دوران تصدی ریاست دستگاه قضا، دست به اجرای اصلاحاتی برای تسریع در روند رسیدگی به پروندهها و نیز، برقراری ارتباط مستقیم با مردم در قالب جلسات ارتباطات مردمی زد. زمان ملاقاتهای هفتگی مردم، پنج شنبهها تعیین شد و چون آمار متقاضیان دیدار با رئیس قوه قضاییه، بالا بود، با دستور آیتا... هاشمی شاهرودی، حوزه نظارت ویژه قوه قضاییه ایجاد شد و این مجموعه توانست در دور دوم ریاست آن مرحوم بر دستگاه قضا، به 13 هزار و 723 درخواست رسیدگی کند که آماری درخور توجه محسوب میشود. این فعالیتها در ارتقای سطح کمی و کیفی قوه قضاییه، نقش مهمی داشت.
بازگشت به کرسی تدریس و تحقیق
آیتا... هاشمی شاهرودی، پس از پایان دوران خدمت در قوه قضاییه، به قم بازگشت و درس و بحث را از سر گرفت. وی به عنوان یکی از مراجع مسلّم تقلید، آثار مختلفی از خود برجا گذاشت که از جمله آن ها میتوان به «بحوث فی علم الاصول»(تقریرات درس های اصول شهید صدر در 7 جلد)، «کتاب الخمس» (2 جلد)، «مقالات فقهیه»، «قاعده فراغ و تجاوز»، «حکومت اسلامی»، «جهان بینی اسلامی»، «تفسیر موضوعی بخشی از نهج البلاغه»، «تفسیر آیه مودت ذی القربی»، «بحوث فی الفقه الزراعی»، «محاضرات فی الثورة الحسینیة»، «الصوم، تربیة و هدایة»، «کتاب الاجارة»(2 جلد)، «کتاب الزکاة» (4 جلد)، «کتاب المضاربة»، «قراءات فقهیه معاصره» (2جلد)، «بحث هایی پیرامون اصول فقه»، «درسنامه اصول فقه»، «رساله توضیح المسائل»، «منشور قضاء» و «صحیفه عدالت»(8 جلد) اشاره کرد.
در کلام بزرگان
مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی به دلیل روشنبینی و نیز، هوش و استعداد سرشار در استنباط احکام و آشنایی گسترده با علوم عقلی، همواره مورد توجه بزرگان و علمای بنام دوران بود. رهبر انقلاب در دیدار تیرماه سال 1387 مسئولان قضایی، درباره وی گفتهاند: «امروز خوشبختانه قوه قضاییه با مدیریت و ریاست جناب آقای شاهرودی، عالم، مجتهد، فاضل، مسلط بر مبانی و مباحث، اداره میشود؛ این فرصت خیلی خوبی است. وجود یک چنین افرادی و شخصیتهای برجسته در درون قوه قضاییه، فرصت های خوبی است.» همانطور که اشاره شد، در دوران تحصیل در نجف اشرف و تلمذ نزد عالم و فقیه مبارز، شهید آیتا... محمدباقر صدر نیز، مرحوم آیتا... هاشمی شاهرودی از جایگاهی ممتاز، نزد استاد خود برخوردار بود. شهید صدر در نامهای به یکی از دوستانش، نوشته بود: «آقای هاشمی، رشد علمی شگفت انگیز و نبوغ آمیزی دارد» و در جایی دیگر، او را به عنوان «وجود» خودش، معرفی کرده است. شهید صدر در اجازه اجتهادی که برای آیتا... هاشمی شاهرودی نوشت، آورده است: «فرزند گرانقدر ما حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخشی از عمر خود را صرف تحصیل فقه و اصول و علوم شریعت کرد و با تأیید و تسدید خداوند سبحانه و تعالی، به درجه اجتهاد رسید و الحمد لله رب العالمین، او امروز از مجتهدانی است که امید اسلام و مسلمین به آنان بسته است. او در همه امور حسبیه از این جانب وکالت دارد و نظر او نظر من است.»
عروج به ملکوت اعلی
این عالم ربانی و مجتهد عظیم الشأن، سرانجام در شامگاه سوم دی ماه سال 1397، چشم از جهان فروبست و به دیدار معبود شتافت. آیتا... سیدمحمود هاشمی شاهرودی، افزون بر تصدی ریاست دستگاه قضا و عضویت در شورای نگهبان، در دوران حیات پرثمرش، عضویت مجمع جهانی اهل بیت(ع)، عضویت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ریاست مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، عضویت و نیابت رئیس مجلس خبرگان رهبری، ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را هم برعهده داشت.