نبی شریفی
international@khorasannews.com
«سیاست و جامعه در اوکراینِ دوره پساشوروی در منجلاب فساد و خویشاوندسالاری و در پس آن، جنگ فرو رفته است» در این میان «مردی ساده آمده است که این سیستم را نابود کند.» این ها بخشی از سخنان انتخاباتی «ولادیمیر زلنسکی» بود که دیروز با کسب 73.15 درصد آرا به مقام ریاست جمهوری اوکراین رسید. شعارهای زلنسکی نزدیک به همان دیالوگ هایی بود که این کمدین در سریال «خادم مردم» و در نقش استاد تاریخ بیان می کرد. او در این سریال پس از اعتراض به فساد در حکومت، محبوبیت یافت و نامزد ریاستجمهوری شد. می توان گفت در دورانی که «پترو پروشنکو» اوکراین بحران زده را که بخشی از خاکش به دست روسیه جدا شده بود ، اداره می کرد، زلنسکی بازیگر نقش آینده خود بود. این هنرپیشه و کمدین ۴۱ ساله که برای پنج سال آینده زمام ریاستجمهوری اوکراین را در دست دارد، در نخستین نشست خبریاش پس از انتخابات گفت که مهمترین اولویتاش در مقام رئیسجمهور «بازگرداندن اسیران اوکراینی از روسیه»، «احیای پیمان مینسک»، «حفاظت از زبان اوکراینی» و «تغییر مقامها به ویژه دادستان کل اوکراین» است. رئیسجمهور جدید اوکراین، همچنین وعده داد هیچ وقت به رای مردم خیانت نکند و گفت: «امروز روز پیروزی اوکراینیها و پیروزی اوکراین است» اوکراینی هایی که نقش او را به خوبی باور کرده بودند.
چرا پروشنکو جای خود را به زلنسکی داد؟
پترو پروشنکو پنج سال پیش با نشاندادن چهره یک فعال اقتصادی موفق و سالم و یک اشرافیِ محبوب توانست با ۵۴ درصد در دور اول انتخابات ۲۰۱۴ میلادی پیروز شود. او قول داد کارخانجات شکلاتسازیاش با نام Roshen نفعی از ریاستجمهوری او نبرند. ظاهراً هم نبردند اما او قولهای دیگری هم داده بود. مبارزه پروشنکو با فساد اقتصادی در حکومت چندان راه به جایی نبرد تا جایی که دستیاران خود او به کلاهبرداری در یک پرونده خرید نظامی متهم شدند. مبارزه با جداییطلبان شرق اوکراین همچنان بدون نتیجه و حتی بدون راهبرد مشخص ادامه دارد و اصلاحات اقتصادیاش آماج انتقادات مردمی قرار گرفته است. شاید بهترین تحلیل موجود را بتوان دیدگاه «دمیان فون اوستن» گزارشگر شبکه یک تلویزیون آلمان ARD دانست. او با اشاره به این که «در این منطقه انتخاب فردی خارج از دایره قدرت به ریاست جمهوری قابل تصور نیست» نوشته است: «بُرد زلنسکی به این دلیل نبود که او نامزد محبوب و مورد توجه مردم اوکراین بوده، او خودش هم این موضوع را میداند. زلنسکی روز جمعه در یک مناظره تلویزیونی خطاب به رقیبش پروشنکو گفت: من نتیجه اشتباهات و وعده و وعیدهای شما هستم. من رقیب شما نیستم، مجازات شما هستم.» بدون اشتباهات پروشنکو در مقام ریاستجمهوری، زلنسکی نمیتوانست تا این حد پیش بیاید. در سال ۲۰۱۴ پروشنکو که پس از «انقلاب میدان» به ریاست جمهوری انتخاب شده بود، قول داد جنگ در منطقه (شرقی) «دونباس» را در دو هفته خاتمه دهد؛ جنگی که تا به امروز ادامه دارد. اما، دلایل دیگری را نیز می توان برای پیروزی کمدین اوکراینی برشمرد. ازجمله در این انتخابات او بیشتر بر تفاوتهایش با نامزدهای دیگر (39 نامزد در دور اول) تاکید کرد تا این که برنامهها و ایدههای روشن و مشخص ارائه کند. زلنسکی همچنین با حضور گسترده در شبکههای اجتماعی رای دهندگان جوان را به خود جلب کرد و چون در مصاحبه ها از صحبت کردن به زبان روسی پرهیز نکرد، توانست حمایت شهروندان روس تبار شرق اوکراین را هم به دست آورد.
کشتی سیاست کی یف به کدام سو می رود؟
حالا با اعلام نتایج انتخابات، سوال این است که رئیس جمهور مستقر در کی یف که ملوان کشتی سیاست خارجی اوکراین است، به کدام سو، قصد طی کردن مسیر دارد؟ آن هم در شرایطی که از یک سو نخست وزیر روسیه پیام تبریک فرستاده و از نزدیکی کی یف-مسکو استقبال کرده و از سوی دیگر دونالد ترامپ به همراه چند مقام اروپایی از پیروزی زلنسکی حمایت کرده اند.با این حال، در شب انتخابات اوکراین، پروشنکو در صفحه توئیترش نوشت که رهبری روسیه (پوتین) قطعا برای نتیجه انتخابات اوکراین جشن خواهد گرفت. او نوشت: در کرملین «فکر میکنند با یک رئیسجمهور جدید بیتجربه میتوانند نفوذ خود بر اوکراین را دوباره به دست آورند.» اما آیا رئیس جمهور جدید، واقعا روس گراست؟ زلنسکی اگر چه در مناظره ها و گفت وگوهای خود نشان داده در سیاست خارجی راه پروشنکو را می رود و همنوا با اکثر اوکراینی ها می خواهد از روسیه دور و به اتحادیه اروپا نزدیک شود، اما در برابر دوربین ها از صحبت کردن به زبان روسی با روس زبانان اوکراین ابایی نداشته است. چرا که همین شگرد توانسته نظر روس گرایان را به خود جلب کند. در این میان، شاید موضع گیری رسانه ها درباره زلنسکی برای شناخت وی راه گشا باشد. راشا تودی در مقاله ای با عنوان «پروشنکو رفت، زلنسکی آمد: غرب از فرد اشتباهی در اوکراین حمایت می کرد و اکنون زمان بازگشت است» نوشت: «پیروزی زلنسکی لحظه بازگشت موج غربی پوپولیستی به فضای پسا جماهیر شوروی است. در کارزار انتخاباتی، زلنسکی در قبال روسیه آرام بود. اما در عمل، حالت هایی را از خود بروز می داد که به عقیده خودش، در رقابت با ولادیمیر پوتین بود به جای این که در مخالفت حقیقی با او باشد[...] غرب از فرد اشتباهی به نام پروشنکو حمایت کرده بود و پیش از آن، روسیه اشتباه مشابهی را تکرار و از یانوکویچ، سلف او حمایت کرده بود.» تایمز نیز می نویسد: «در حقیقت زلنسکی در گذشته در روسیه به ایفای نقش پرداخته، در آن جا روابط تجاری داشته و روسی را از اوکراینی بهتر صحبت می کند. همین حقایق این گمانه زنی را ایجاد کرده که او ممکن است با کرملین مهربان باشد. با این حال، هیچ شواهدی دال بر ارتباط او با مسکو ارائه نشده است.» با همه این تفاسیر هنوز مشخص نیست که زلنسکی به کدام سو در حرکت خواهد بود. «ولادیمیر فسنکو» تحلیل گر مستقر در کی یف می گوید: «زلنسکی هیچ ارتباطی با روسیه ندارد اما بی تجربگی سیاسی او ممکن است مشکل ساز شود. تعامل با کرملین یک وظیفه اجتناب ناپذیر است.» هنوز زود است برای این که بگوییم زلنسکی در دوران ریاست جمهوری چه رویه ای در پیش خواهد گرفت؛ هر چند که سیاستمداران از هم اکنون او را محکوم به شکست می دانند اما در طرف مقابل بخش اعظمی از مردم اوکراین قرار دارند که امیدوارند در نهایت فردی محبوب که بارها نشان داده حرف مردم را می زند و از مقامات انتقاد می کند، بتواند ساختار قدرت در اوکراین را متحول کند.