ساواک یا سازمان امنیتی و اطلاعاتی رژیم شاه، در سال 1335، با کمک آمریکا و رژیم صهیونیستی تأسیس شد. به گزارش مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، نخستین دوره ساواک، دوره ایجاد و تأسیس این سازمان توسط مستشاران آمریکایی بود و در رأس آن، مهره مد نظر آمریکا، یعنی تیمور بختیار، قرار داشت. دوره دوم که با ریاست سرلشکر حسن پاکروان، در سال 1340، همزمان شد، دورهای بود که سازمان بهتدریج و در ادامه فعالیتهای خود، از عناصر مخالف یا منتقد شاه تصفیه شد و افرادی مطیع و وفادار به رژیم جایگزین شدند. این دوره، همزمان با آغاز مبارزات مردمی علیه رژیم شاه نیز بود.
رابرت هایزر، فرستاده نظامی آمریکا به ایران در دیماه سال 1357، در خاطراتش مینویسد: «از اوایل دهه ۱۹۶۰ و بهخصوص پس از قیام سال ۱۹۶۳ به رهبری آیتا... خمینی، ساواک بهتدریج از صورت یک سازمان اطلاعاتی و ضدجاسوسی خارج شد و بخش عمدهای از آن به صورت یک پلیس مخفی برای مبارزه با مخالفان سیاسی رژیم درآمد. روشهای خشونتآمیز در ساواک که ابتدا بهوسیله اولین رئیس سازمان امنیت ایران، ژنرال بختیار، اعمال میشد، در ابعاد وسیعتری نسبت به مخالفان سیاسی رژیم اعمال گردید.» دیگر مأموران آمریکایی نیز، در گزارشهای خود به رویکرد ساواک در این دوره تاریخی اشاره و آن را خطرناک توصیف کردهاند. به اعتقاد یک مأمور ارشد سیا، «ساواک به بهانههای مختلف مخالفان را دستگیر میکرد و اگر به فرد یا گروهی سوءظن داشت با حربههای گوناگون به خدشهدار کردن منزلت و شخصیت آنان در میان مردم مبادرت میورزید؛ چنانکه گاه، برخی از مأموران ساواک، با متهم کردن برخی از روحانیون به کارهایی خلاف واقع، به شکنجه یا تخریب آنان میپرداختند، اما بعدها مشخص میشد که این اقدام تلهای بیش نبوده و تنها در راستای مقاصد سیاسی صورت گرفته است.» با این حال، این گزارشها مانع از آن نبود که آمریکاییها به اقدامات ضدانسانی رژیم پهلوی حساس شوند و روابط امنیتی و اقتصادی خود را با پهلوی، محدود کنند. مأموران سیا که درباره اقدامات ساواک، گزارشهای هشداردهنده مینوشتند، خود در ردیف کسانی قرار داشتند که در مواقع لزوم، خدمات و مشاورههایی برای سازمان دهی اقدامات وحشیانه ساواک در خصوص مخالفان، ارائه میکردند.