روایت پزشک اتریشی از عصر ناصری
تعداد بازدید : 73
آتش درخرمن اصلاحات امیرکبیر
دکتر «ادوارد پولاک»، پزشک اتریشی و یکی از استادانی که از سوی میرزا داوودخان، نماینده میرزاتقیخان امیرکبیر در اروپا، برای تدریس در دارالفنون استخدام شده بود، در خاطراتش مینویسد:«ما در 24 نوامبر 1851 وارد تهران شدیم. پذیرایی سردی از ما نمودند. احدی به استقبال ما نیامد و اندکی بعد خبردار شدیم که در این میانه، اوضاع تغییر یافته و چند روزی قبل از ورود ما، در نتیجه توطئههای درباری و علی الخصوص توطئه مادر شاه که از دشمنان سرسخت امیرنظام بود، میرزاتقیخان مغضوب گردیده است.» «پولاک» میافزاید:«همینکه امیر از ورود ما اطلاع حاصل نمود و دومین روزی بود که توقیف شده بود، میرزا داوودخان را که از اروپا مراجعه کرده بود، احضار نموده و به او گفته بود: این نَمْسهایهای بیچاره(نمسهای: اتریشی) را من به ایران آوردهام. اگر سَرِ کار بودم، اسباب آسایش خاطر آن ها را فراهم میساختم، ولی حالا میترسم کسی به آن ها توجه نکند. سعی کن کارشان روبه راه شود. در چنین موقع نامساعدی بود که وارد ایران شدیم. امیر درست فهمیده بود که ما وظایف خود را نه بر طبق نظریات او و نه به دلخواه خودمان، نخواهیم توانست انجام بدهیم.» با برکناری امیرکبیر، انگلیسیها که دلِ خوشی از او و اصلاحاتش نداشتند، کوشیدند به هر شکل ممکن مانع تحقق برنامههای وی شوند. میرزا آقاخان نوری، جانشین امیرکبیر که پیشتر تابعیت انگلیسی داشته و در ماجرای برکناری و به شهادت رساندن میرزاتقیخان، نقش مهمی ایفا کرده بود، وظیفه محو آثار اقدامات امیرکبیر را برعهده گرفت. «پولاک» مینویسد:«سفیر انگلیس از استخدام معلمان اتریشی خرسند نبود و کوشش کرد از میان مهاجران ایتالیایی چند نفر را برای ایران استخدام کند.» واقعیت آن بود که میرزاتقیخان، در استخدام معلم، همواره سیاست دوری از دو دولت استعماری روس و انگلیس را مد نظر قرار میداد و استخدام معلمان اتریشی، با همین هدف صورت گرفت. «پولاک» در خاطراتش به اقدامات میرزاآقاخان نوری هم اشاره میکند:«میرزا آقاخان، صدراعظم تازه، مرد محیل و دسیسهباز بیبدلی است و اساساً با کلیه اصلاحات امیرنظام، خاصه تأسیسات او، سخت مخالف است.» به این ترتیب، با برکناری میرزاتقیخان، آرزوی بزرگ تحول علمی و ایجاد دارالفنونی که بتواند نخبگانی از تمام طبقات جامعه ایرانی را پرورش دهد و در دوران حساس انقلاب صنعتی و پیشرفتهای سریع علمی اروپا، ایران را در عرصه علم و دانش به پیشرفتهای بزرگ نائل کند، بر دل او ماند و جانشینانش، در اداره دارالفنون، راهی جز آنچه وی در تعقیب آن بود، طی کردند.
منبع: ایران و ایرانیان(سفرنامه پولاک)؛ نوشته: ادوارد پولاک؛ ترجمه: کیکاووس جهانداری؛ ناشر: خوارزمی؛ 1368