مکتوبات تاریخی
تعداد بازدید : 86
خاطرات خواندنی یک «کهنه سرباز» ایرانی
رودسری - گزارش هایی که در قالب خاطره به رشته تحریر در میآیند، بخش مهمی از مستندات تاریخی را تشکیل میدهند. هر چند برخی از مورخان برآنند که خاطرات، به دلیل پیروی از حب و بغضهای درونی نگارنده، چندان قابل استناد نیست و باید به آن ها، به دیده تردید نگریست، اما نباید از یاد برد که حب و بغضهای مورد بحث، تنها بخشی از خاطرات را تحت تأثیر خود قرار میدهد و در میان آنچه به رشته تحریر در میآید، حقایقی نهفته است که نمیتوان از کنار آن ها به سادگی گذشت. کتاب «کهنه سرباز»، یکی از همین خاطرات خودنوشت است که بخش مهمی از تاریخ معاصر ایران را در بر میگیرد. غلامرضا مصور رحمانی، نویسنده کتاب، سرهنگ بازنشسته نیروی هوایی است که در دوره پهلوی اول و دوم، به عنوان افسر مشغول خدمت بود. او در نوشتار خود، تنها گرفتار نقل خاطرات نیست، بلکه نظر و تحلیل خود را درباره روند وقایع و چرایی و چگونگی بروز آن ها هم ارائه میکند. روایت رحمانی از ماجرای کودتای سوم اسفند 1299 شروع میشود و در فصلهای بعدی، به ترتیب شکل گیری سازمان اداری ارتش، جهالتهایی که عامل ضعف نظامیگری در دوره پهلوی شد و سپس، قیام پایگاه قلعهمرغی در شهریور 1320 را بررسی می کند. مصور رحمانی میکوشد با تصویر کردن فضای ملتهب ایران در دهه 1320، رویکرد ارتش نسبت به دکتر مصدق و چرایی همراهی نکردن قاطبه نظامیان با او را تحلیل و بررسی کند و با وجود نقص اطلاعات در برخی فرازها، به خوبی از عهده این کار برآمده است. روایت نویسنده درباره چگونگی برخورد رضاشاه با عشایر، یکی از گزارشهای دستاول و دیده نشده در این زمینه است. رحمانی در این باره به نقل خاطره میپردازد و مینویسد: «عملیات قلع و قمع [عشایر] ابتدا در پیشکوه [لرستان] صورت گرفت و پس از کشتار بسیاری از جوانان ایلات پیرانوند و سگوند، دستور داده شد افراد باقی مانده [عشایر] لُر که بیشتر پیرمردان، زنان و بچهها بودند، در اسرع وقت، پیاده و با احشامشان، از پیشکوه به خراسان رانده شوند و در آنجا ساکن گردند ... سپهبد رزمآرا میگفت: اینها معمولاً پیاده بودند، از پیرمردان ضعیف گرفته تا زنان باردار و بچههای 4-3 ساله و حتی کودک نوزاد. اگر میخواستیم به پای ضعیفترین آنها حرکت کنیم، زمان مسافرت، سر به قیامت میزد و با دستورالعمل «اسرع وقت» [رضاشاه] سازگار نبود. ناچار حد وسطی اختیار شد، قریب 25 تا 30 کیلومتر در روز که طی آن، در مسیر خرمآباد به خراسان، تعداد بسیاری از پیرمردان، زنان، به خصوص زنان باردار و بچههای کوچک تلف شدند و صدی نود احشام از بین رفتند.» کتاب «کهنه سرباز»، نخستین بار در سال 1377 توسط شرکت سهامی انتشار به زیور طبع آراسته شد.