پایان تراژدی کاشت چمن؟
هر متر مربع چمن 3500 لیتر آب در سال مصرف می کند و آیا ممنوعیت کاشت چمن می تواند به صرفه جویی در مصرف آب کمک کند
رعیت نواز- خبر ممنوعیت کاشت چمن در پایتخت از سوی معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران رسانه ای شد. عبدالرضا چراغعلی روز دوشنبه در حاشیه جلسه فضای سبز استان که به ریاست خودش در استانداری تهران برگزار شد گفت: «مقرر شد شهرداری ها نسبت به جایگزینی گونه های مناسب اقدام و از کاشت عرصه های جدید چمن در استان تهران خودداری کنند.» دستوری که البته چند سالی می شود که مطرح است و مشخص نیست چقدر اجرایی شده است.همین موضوع باعث شد به سراغ این سوژه برویم و در کنار مرور تاریخچه ممنوعیت کاشت چمن در کشور از تجربه شهرهای کم آب آمریکا بنویسیم. در ضمن در بخشی از گزارش امروز ما از میزان مصرف آب چمن و همچنین جایگزین های چمن نوشته ایم.
کاشت چمن ممنوع بود یا شد؟
موضوع استفاده نکردن از چمن در سیاستهای کلان شهرهای مختلف از گذشته مد نظر بوده و شهرهایی مثل مشهد، یزد، تبریز و... هم چند سالی است که با مصوبه شوراهای شهرشان باید چمن کاری را تعطیل می کردند. علیمحمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، سال93 در گفت و گویی اعلام کرده بود که از 5سال گذشته ممنوعیت کاشت چمن به مناطق 22 گانه شهر تهران ابلاغ شده و از آن سال چنین بخشنامهای از سوی مدیرعامل سازمان پارکها ابلاغ شده است. با این حال امیدواریم با توجه به کمبود آب این اتفاق با جدیت بیشتر رقم بخورد.
چرا کاشت چمن ممنوع شده
متاسفانه پای ثابت ایجاد فضای سبز و منظر در شهرهای بزرگ کشور که کم کم به شهرهای کوچک نیز سرایت کرده است، استفاده از چمن است. این تفکر نه تنها در مدیریت شهری که در تفکر نهادها و سازمان ها برای زیبا سازی محوطه های شان هم سرایت کرده است. در کنار هزینه بالای نگهداری چمن نباید از مصرف بالای این سبزینه که خاصیت اکسیژن سازی هم ندارد غافل شد. با توجه به این که کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک آب و هوایی قرار دارد و در سال های اخیر به علت استفاده های نادرست از منابع آب زیرزمینی در بحران آب قرار گرفته ایم، باید تا حد ممکن در مصرف آب های غیر ضروری صرفه جویی کنیم. نمی توان فضای سبز در شهر ها،پارک ها،اتوبان ها و حتی ویلا ها و باغ ویلا ها را حذف کرد، اما می توان با جایگزین کردن گیاهان دیگر و اصلاح الگوی محوطه سازی در مصرف آب، هزینه های اجرا و نگهداری صرفه جویی بسیار زیادی انجام داد. پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران در سال های گذشته همیشه به مدیران شهری نسبت به کاشت چمن تذکر داده و بارها به رسانه ها گفته بود: من در این زمینه به همه شهرداری ها و شهرداری تهران گوشزدهای لازم را کرده ام و گفته ام که چمن کاری خیانت است و به روند گرم شدن زمین کمک می کند.
هر متر مربع چمن چقدر آب مصرف می کند
بنابر اعلام وزارت نیرو، سالانه ۱۲۲ میلیون متر مکعب آب برای آبیاری فضاهای سبز شهری مصرف میشود، که برآورد شده قریب به ۷۰ درصد این میزان برای نگهداری چمن های طبیعی مصرف میشود. بدین ترتیب استفاده از چمن مصنوعی برای ذخیره حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال برای شهرهایی که بسیاری از آن ها در آستانه بی آبی هستند بسیار ضروری است. بر اساس تحقیقات صورت گرفته هر متر مربع چمن طبیعی حدود ۱۸۰۰ لیتر آب در سال برای حیات نیاز دارد. این در شرایطی است که منطقهای که چمن در آن کاشته شده دارای آب و هوای خشک نباشد و برای آبیاری بیش از حد نیاز از آب استفاده نکنیم. البته متاسفانه در بسیاری از موارد در فرایند آبیاری آب هدر می رود و به سطح خیابان ها و پیاده رو ها می ریزد و حتی برخی آمارها نشان داده میزان مصرف آب برای آبیاری چمن طبیعی از ۳۵۰۰ لیتر در سال هم فراتر می رود. با همین حساب و کتاب ساده میتوان دریافت که جایگزین های دیگر به جای چمن طبیعی تا چه میزان میتواند راهگشا برای معضل کم آبی شود.
هزینه های کاشت و نگهداری چمن
جدا از آب بری بالای چمن ، ایجاد و نگهداری از چمن هم هزینه زیادی دارد. بذر این چمن ها که عمدتا وارداتی هستند ، با توجه به قیمت بالایی که دارند ارز زیادی را به خود اختصاص می دهند. در کنار این ارزبری و هزینه کاشت، هزینه های نگهداری هم بسیار بالاست. هزینه نگهداری چمن همچون آبیاری، چمن زنی، کودپاشی و مبارزه با آفات است.
تجربه ایالت های مختلف آمریکا در جایگزینی چمن
در بسیاری از کشورها و اقلیم ها که با کم آبی مواجه هستند چمن از فضای سبز شهری شان حذف شده و حتی دولت با افرادی که در خانه شان چمن می کارند برخورد می کند. به طور مثال در لاس وگاس آمریکا به دلیل کمبود آب از سال 2003 کاشت چمن جلوی منازل ممنوع شد و فضای سبز شهری دستخوش تغییراتی قرار گرفت. در این ایالت به ازای هر فوت مربع چمن که از جلوی منازل حذف و به جای آن گیاهان معرفی شده کاشته شود 3 دلار به صاحبخانه جایزه داده می شود. از زمان معرفی این برنامه در اواخر دهه 1990 ، بیش از 200 میلیون فوت مربع چمن حذف شده و باعث صرفه جویی میلیاردها گالن آب شده است. البته در ایالت های دیگری مثل نوادا کاشت چمن جلوی خانه با جریمه همراه خواهد بود.
جایگزین های چمن در آمریکا
یکی از مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که به جای چمن باید از چه گیاهی استفاده کرد. برخی معتقدند می توان چمن مصنوعی را جایگزین چمن طبیعی کرد اما این اتفاق اولین بار در آمریکا افتاد و کارشناسان با بررسی به این نتیجه رسیدند که چمن مصنوعی عوارض زیادی می تواند به دنبال داشته باشد. سایت مشاوره ای «bobvila» نوشته است که به دلیل خطرات پوستی و آسیب های زیست محیطی چمن های مصنوعی باید استفاده از آن ها ممنوع شود. بعد از آن استفاده از گیاهان سازگار با محیط های خشک مثل مریم گلی، کاکتوس و اقاقیای خزنده رواج پیدا کرد اما به تازگی به منظر سازی خشک (زری اسکیپ) روی آورده اند و با کاشت درخت و استفاده از قلوه سنگ های رودخانه به ایجاد فضای سبز و البته با حداقل مصرف آب روی آورده اند. منظر سازی خشک ضمن انعکاس نور و کمتر شدن گرمای محیط باعث کاهش تبخیر آب و مصرف آب کمتر برای درختان هم می شود.