گنجینه ای زیرپای طالبان
چه معادنی در افغانستان وجود دارد و این معادن چه میزان در روابط بین الملل این کشور می تواند تاثیرگذار باشد؟
رعیت نواز - هر چند افغانستان به عنوان یک کشور فقیر شناخته می شود اما این کشور ، سرشار از منابع طبیعی خدادادی است که حالا طالبان بر آن تسلط پیدا کرده و برخی کشورها هم به آن ها چشم دوخته اند. البته پیش از تسلط طالبان بر افغانستان هم آن ها در برهه های مختلف با فروش سنگ های معدنی بخش هایی که در اختیار داشتند، بخشی از منابع مالی خود را تامین می کردند. به طور مثال سالهای پیش طالبان، معادن غنی طلای افغانستان را به تصاحب خود درآورده بودند و از محل فروش ذخایر آن، بخشی از امور اقتصادی و سیاسی خود را می گذراندند، اما حالا به گواه آمارهای بینالمللی در خصوص ارزش ذخایر کشف شده معدنی این کشور، آن ها بر بیش از سه هزار میلیارد دلار معادن افغانستان تسلط دارند و به تازگی هم از کره جنوبی برای استخراج معادن این کشور دعوت کرده اند تا در صنعت معدن با آن ها همکاری کند. با این حال در ادامه ضمن بررسی معادن این کشور که برخی از آن ها بکر و برخی منحصر به فرد هستند به نقش این معادن در معادلات بین المللی این کشور پرداخته ایم.
گزارش ها از ارزش معادن افغانستان
در گزارشی که در سال ۲۰۱۰ توسط کارشناسان نظامی و زمینشناسی آمریکا منتشر شد، تخمین زدند که خاک افغانستان، سرشار از منابعی طبیعی است که ارزش آن ها به هزار میلیارد دلار میرسد؛ البته به گزارش دویچه وله، دولت افغانستان در گزارش خود در سال ۲۰۱۷ ثروت این کشور در حوزه این منابع و معادن را به انضمام سوختهای فسیلی تا سه هزار میلیارد دلار تخمین زده است. با این حال با وجود گذشت 10 سال از انتشار گزارش کارشناسان نظامی و زمین شناسی آمریکا بیشتر این منابع به دلیل درگیری و خشونت موجود در این کشور دستنخورده باقی ماندهاند، البته بخشی از آن ها هم توسط خود آمریکایی ها غارت شده است.
فلزات پایه
افغانستان یکی از کشورهایی است که بیشترین مقدار ذخایر فلزات پایه همچون آهن، مس، سرب، روی، کروم، آرسنیک، نیکل و... را دارد. جدا از آن منابع قابل توجهی از سرب و کروم هم در این کشوروجود دارد که از لحاظ اقتصادی شرایط خوبی را برای بهرهبرداری ایجاد میکند و هم اکنون تعدادی از آنها در مرحله مطالعات اکتشافی برای استخراج هستند .
فلزات گرانبها
فلزات گرانبها شامل طلا، نقره و پلاتینیوم است که افغانستان از این لحاظ نیز بهطور طبیعی غنی است. حتی از طریق نامهای مناطق مختلف میتوان پی بهوجود یا سابقه استخراج این فلزات گرانبها برد. بهطور نمونه منطقه زرکشان غزنی یکی از معروفترین این موارد است یا سیم کوه در هرات.
عناصر کمیاب
عناصر کمیاب در بازار صنعت و فناوری امروزی نقش استراتژیکی ایفا میکنند. عناصری همچون برلیوم، سزیوم، لیتیوم و تانتالیوم از مهمترین این ها قلمداد میشود. همانگونه که در رسانهها انعکاس وسیعی داشت، افغانستان ذخایر هنگفتی از این عناصر دارد که حتی طبق برآوردهای اولیه ارزش فقط ذخایر لیتیوم موجود در افغانستان بیش از هزار میلیارد دلار است. لیتیوم در باتریهای تلفنهای همراه و خودروهای برقی استفاده می شود و ظرفیت بسیار بالایی برای بهره برداری دارد. در گزارشی از وزارت دفاع آمریکا، از افغانستان به عنوان «عربستان ِ لیتیوم» نام برده شده است؛ یعنی همان جایگاهی که عربستان از نظر منابع و ثروت نفت در جهان دارد.
منابع انرژی
منابع معدنی استراتژیک دیگری مثل نفت، گاز و زغالسنگ هم در این کشور وجود دارد. زغالسنگ افغانستان از دیرباز در داخل این کشور استفاده و بهطور سنتی استخراج میشده است. افغانستان دارای منابع قابل توجهی زغالسنگ است که از لحاظ کیفیت و سهولت در استخراج شرایط خوبی دارد. به رغم مطالعات کم انجام شده در خصوص منابع نفت و گاز تا به حال ذخایر قابل توجهی از این دو ماده در افغانستان شناسایی شده است که با توجه به هزینه زیاد اینگونه مطالعات بهنظر میرسد در صورت سرمایهگذاری مناسب ذخایر بیشتری نیز شناسایی شود.
سنگهای قیمتی
سنگهای قیمتی افغانستان شامل معادنی همچون زمرد، یاقوت، گارنت، آکوامارین، تورمالین، بریل و... است. سنگهای قیمتی افغانستان بهطور عمده درشرق و شمالشرق افغانستان تجمع دارد که در آن میان میتوان از زمرد پنجشیر، یاقوت جگدلک، لاجورد سرسنگ و لعل بدخشان بهعنوان مشهورترینها نام برد. گفته می شود افغانستان دومین منبع زمرد جهان است.
سنگهای نیمهقیمتی و تزیینی
در میان سنگهای تزیینی و نیمهقیمتی افغانستان میتوان به لاجورد بهعنوان معروفترینهای آنها اشاره کرد. شاید بتوان گفت که لاجورد بدخشان یکی از مرغوبترین انواع آن در کل جهان است. از دیگر موارد این دستهبندی میتوان به کوارتز، یشم، سرپانتین و اونیکس اشاره کرد.
معادن صنعتی
از معروفترین معادن صنعتی میتوان به مواردی همچون تالک، مایکا، بنتونیت، کایولینیت، فلویوریت، سولوفر، زیولیت و... اشاره کرد. سنگ تالک که ماده اصلی پودر بچه است در این کشور به وفور یافت می شود. بی بی سی در گزارشی نوشته که پیش از این آمریکا سالانه 300 میلیون دلار برای تهیه این سنگ معدنی به منظور تهیه پودر بچه به طالبان پول پرداخت می کرده است. پاکستان تنها وارد کننده تالک افغانستان است و آمریکا و اروپا بزرگ ترین بازار تالک صادراتی پاکستان معرفی شدهاند.
نقش ژئوپلیتیک معادن
همان طور که خواندید افغانستان منابع عظیمی دارد که میتواند نقش مهمی در معادلات این کشور با دیگر کشورهای جهان داشته باشد. چین یکی از کشورهایی است که به عنوان تولیدکننده تقریبا نیمی از تمامی تولیدات صنعتی جهان را مصرف می کند؛ 40 درصد مس و 60 درصد لیتیوم. این کشور می تواند نقش مهمی در تثبیت طالبان داشته باشد، چرا که روابط حسنه با آن ها میتواند دسترسی چین به منابع غنی افغانستان را هموار کند. نویسنده کتاب «جنگ فلزات کمیاب» یادآور میشود که چین انعقاد قراردادهای تجاری خود را به رعایت اصول دموکراتیک و حقوق بشر مشروط نمیکند و همین امر به جذابیت افغانستان برای پکن افزوده است. به گزارش دویچه وله برخی از مقامات بلندپایه طالبان ماه گذشته در تیانجین با وزیر خارجه چین دیدار کردند. در این دیدار ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی طالبان ابراز امیدواری کرد که چین نقش بزرگی در بازسازی و توسعه اقتصادی افغانستان ایفا کند. با این حال با توجه به آن چه گفته شد و همچنین با توجه به توان مهندسان کشورمان، ایران هم می تواند در شناسایی و استخراج معادن به افغانستان کمک کند. اگر چه غربی ها نیز نشان داده اند در این مورد فقط ژست حقوق بشری می گیرند و وقتی پای منافعشان در میان باشند قطعا از منافع خود نمی گذرند لذا به نظر می رسد معادن افغانستان نقش تعیین کننده ای در معادلات آینده این کشور با جهان بازی کند.