امیدواری و تعهد ارمغان انقلاب اسلامی برای ادب فارسی
بررسی تحولات ادبیات فارسی پس از انقلاب اسلامی در گفتوگوی خراسان با استاد حسین اسرافیلی،شاعر پیشکسوت انقلاب و دکتر محمدحسن مقیسه ،استاد دانشگاه امام صادق(ع)
الهه آرانیان - چهل و سه سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران میگذرد؛ رویدادی که بر جنبههای مختلف زندگی مردم ایران از جمله فرهنگ و ادبیات تأثیر گذاشت. یکی از مهمترین آثار انقلاب اسلامی بر فرهنگ، پاسداری از زبان فارسی، این میراث گرانبهاست. در طول سالهایی که از انقلاب اسلامی میگذرد، ادبیات فارسی تحولات فراوانی را به خود دیده و شاعران و نویسندگان بزرگی از جمله حمید سبزواری، قیصر امینپور، سید حسن حسینی، نصرا... مردانی، سید مهدی شجاعی، امیرحسین فردی و... را به اهالی این حوزه معرفی کردهاست. با دکتر محمدحسن مقیسه، استاد ادبیات فارسی و استاد حسین اسرافیلی، شاعر پیشکسوت انقلاب درباره خدمات انقلاب اسلامی به شعر و نثر فارسی گفتوگو کردهایم که در ادامه میخوانید.
تحول شعر و داستان پس از انقلاب
دکتر مقیسه، استاد ادبیات فارسی دانشگاه امام صادق(ع)، تحولات سیاسی و اجتماعی را بر تاریخ ادبیات مؤثر میداند و معتقد است اینکه در دورهای سبک خراسانی بر ادبیات غالب است، در دورهای سبک عراقی و در دورهای دیگر سبک هندی، نشان از تأثیر تحولات اجتماعی و سیاسی در طول تاریخ دارد. این پژوهشگر ادبیات، انقلاب اسلامی ایران را هم یکی از پدیدههای تأثیرگذار بر ادبیات فارسی میداند و میگوید: «پس از انقلاب اسلامی در زمینه شعر حداقل چند موضوع و گونه جدید ادبی به وجود آمد. انقلاب اسلامی شعر نو نیمایی را دچار تحول کرد که پیش از انقلاب به ویژه در محتوا، به سستی کشیده شده بود. دومین موضوع که در حوزه شعر متحول شد، شعر آیینی است که پیش از انقلاب بسیار پراکنده و ضعیف بود. سومین موضوع، شعر پایداری و مقاومت است که بهویژه در دوران دفاع مقدس و پس از آن به رشد قابل توجهی دست یافت. در زمینه نثر، شاخههایی مانند داستان انقلاب، خاطرهنویسی و خودزندگینامهنویسی به وجود آمد. در پژوهش هم، نگارش تاریخ شفاهی، بهویژه در زمینه ادبیات انقلاب و دفاع مقدس بسیار گسترده شد. به طور کلی انقلاب اسلامی در ادبیات چه در شاخه شعر و چه نثر تحولات بزرگی را به وجود آورد».
تفاوت محتوای ادبیات دوران قبل و بعد از پیروزی انقلاب
دکتر مقیسه در ادامه، پنج تفاوت عمده محتوایی ادبی پیش از انقلاب و دوران پس از انقلاب را برشمرد: «اول اینکه ارزشهای اسلامی در ادبیات پس از انقلاب، بسیار پررنگتر از ادبیات قبل از انقلاب است. در این دوران مفاهیمی مانند توجه به وحدت، زندگی اجتماعی، اخلاص، فداکاری و شجاعت به ادبیات راه یافت. دومین تفاوت، روح آرمانگرایانه و دمیدن امیدواری در مردم است. ادبیات قبل از انقلاب، ادبیات یأسآور بود و ادبیات بعد از انقلاب، امیدواری را بهویژه در جوانها دمید. سومین تفاوت، در مردمی بودن ادبیات بعد از انقلاب است. ادبیات بعد از انقلاب متعلق به یک گروه و طبقه خاص نیست و از آرمانها و دردهای مردم میگوید. چهارمین تفاوت این است که ادبیات انقلاب فقط به یکی از دو جنبه مادی و معنوی نمیپردازد؛ بلکه هم به مسائل سیاسی و اجتماعی و مادی میپردازد و هم به مسائل معنوی و درونی و عبادی و عرفانی. پنجمین تفاوت هم این است که ادبیات بعد از انقلاب هم سنت را حفظ میکند و هم به نوآوری روی خوش نشان میدهد. انقلاب اسلامی دعوای بین ادبیات نو و سنتی را از بین برد».
بازگشت روحِ رمیدۀ تعهد به شعر
حسین اسرافیلی، شاعر پیشکسوت ادبیات انقلاب و دفاع مقدس درباره تحولات ادبیات فارسی پس از انقلاب اسلامی معتقد است که پیش از انقلاب، تعدادی از شاعران و نویسندگان به دلیل تنگناها و سختگیریهای ساواک و جریانهای مختلف، مجبور شدند «شعر برای شعر» را برای خوشایند حکومت تبلیغ کنند. تا جایی که شعر از معنویت و آزادیخواهی تهی شد. او میگوید: «در این وضعیت، موضوعاتی موردتوجه شاعران قرار گرفت که عمدتاً عاشقانههای سطحی و زمینی بودند و هوسهایی را به نام عشق مطرح کردند. انقلاب اسلامی خوشبختانه باعث شد روح رمیدۀ تعهد و معنویت، مجدد به پازل شعر برگردد. انقلاب معنویت و تعهد اجتماعی را که شاعران بزرگ ما از جمله نظامی و خواجوی کرمانی به آن اشاره کردهاند، به شعر برگرداند. زندهیاد شهریار که این روزها از او زیاد نام برده میشود، در یکی از مصاحبههایش میگوید که شعر نوعی الهام به شاعر است و اگر چنین نبود من هر روز یک حیدربابا میسرودم، ولی نشد و حیدربابا یکی است. شعر پیوندش با معنویت و آفرینش است. نمیشود در شعر به هوس بپردازیم. شعر پیام اجتماعی دارد و آن پرداختن به مسائل ارزشمند است». شاعر مجموعههای «آتش در خیمهها» و «عبور از صاعقه» ادامه میدهد: «متأسفانه هر چه از انقلاب فاصله میگیریم، برخی شعرهای مبتذل توسط برخی محافل تبلیغ میشود و جوانهایی را به این سمت سوق میدهند. شعر باید وسیلهای باشد برای بیان اخلاق. تعهد یعنی پرداختن به موضوعات ارجمند و آرمانها و اخلاق بزرگ انسانی و دینی».