بنیانگذار دانشکده پزشکی مشهد؛ نخستین مقالهنویس افتخاری «خراسان»
روایتی از تلاشهای خستگیناپذیر دکتر حسین سامیراد، پزشکِ ادیبی که نخستین درمانگاه اطفال مشهد را تأسیس کرد، سنگ بنای یکی از مهمترین مراکز آموزش پزشکی ایران را گذاشت و از سال 1328 به همکاری گسترده با روزنامه خراسان پرداخت
جواد نوائیان رودسری – قبلاً هم در این صفحه، از پزشکان بزرگ و تأثیرگذار مشهد و خطه خراسان، یاد کردهایم؛ از دکتر مسیح دانشوری، دکتر مرتضی شیخ و دکتر موسی حجازی. زندگی مردانی که مال دنیا در نظرشان بیارزش و خدمت به خلق، نهایت افتخار بود، پرفراز و نشیب، خواندنی و آموزنده است. اینکه چنین نامهایی در حافظه تاریخی مردم جا خوش میکنند، ریشه در همین نوعدوستی دارد، همین با معرفتبودن و به درد همنوع رسیدن. خوشبختانه برای نامبردن از چنین اطبای بزرگی، در شهر مشهد و البته سراسر ایران، با محدودیت روبهرو نیستیم و بهرغم اینکه برخی در این رشته شریف، رفتارهای نامتعارف و دور از شأن دارند، اما هیچکس کردار آنها را به حساب پزشکان خوب و فداکارمان نمیگذارد و فراموش نمیکند که در همین بلوای کرونا و شرایط وحشتناک آن، اگر همین فداکاریها و ازجانگذشتگیها نبود، اوضاع پریشانتر از اینی که هست، میشد. بگذریم؛ امروز میخواهم در صفحه تاریخ، از زندهیاد دکتر حسین سامیراد یاد کنم؛ نخستین پزشک متخصص اطفال در مشهد، بنیانگذار دانشکده پزشکی این شهر و نویسندهای دانشمند که قلم توانمند او، نخستین مقاله وارده در روزنامه خراسان را به رشته تحریر درآورد و بعد از آن نیز، یادداشتها و نوشتارهای او، بارها و بارها در این روزنامه به چاپ رسید.
پزشکی که مشهد را دوست داشت
قدیمیهای مشهد دکتر حسین سامیراد را میشناسند؛ اصلا بدون او، تاریخ پزشکی شهر مشهد را نمیتوان نوشت؛ متولد سال 1284ش در بجنورد و در خانوادهای که ظاهراً جد اندر جد پزشک و طبیب بودند. حسین خیلی زود استعدادش را بروز داد و با پیشنهاد پدرش، دکتر اسماعیلخان، طبیب و جراح حاذق اواخر دوره قاجار، به تهران رفت و در دارالفنون به تحصیل طب پرداخت و در سال 1305ش، برای تکمیل دانش خود راهی فرانسه شد. دکتر سامیراد هنگام عزیمت به پاریس و تکمیل دانش پزشکی، 21 ساله بود. او تا سال 1316ش در اروپا ماند و افزون بر تحصیل رشته پزشکی و اخذ تخصص در طب اطفال، در علم تشریح و فیزیولوژی نیز، پیشرفت زیادی کرد و حتی مدتی در دانشگاه پاریس به تدریس پرداخت. او پس از مدتی توقف در ایتالیا و فراگیری دانش مربوط به «مالاریاشناسی» به ایران آمد و بعد از گذراندن خدمت سربازی، در سال 1318ش، برای تدریس به دانشگاه تهران دعوت شد. اما دکتر سامیراد، میخواست به خراسان و شهر مشهد بازگردد؛ او به زادگاهش علاقه فراوانی داشت و از طرفی، میدانست که خدمات پزشکی در پایتخت، بسیار فراوانتر از دیگر نقاط ایران است. به همین دلیل، با وجود درآمد عالی و امکانات گسترده در تهران، راه مشهد را پیش گرفت و در سال 1319ش با کمک شهرداری این شهر، نخستین درمانگاه رایگان اطفال را در مشهد افتتاح کرد؛ درمانگاهی که تحولی بزرگ در بهداشت و سلامت کودکان شهر مشهد و حومه آن به وجود آورد.
تأسیس نخستین آموزشگاه بهداشت خراسان
با وجود موفقیت در تأسیس درمانگاه، هنوز هم نگرانیهای بسیاری برای انتظام امور بهداشتی و پزشکی مشهد وجود داشت. کادر آموزشدیده زیاد نبود و مشهد، با وجود تأسیس بیمارستان امامرضا(ع)، هنوز هم به پزشکان حاذق در بخشهای مختلف درمانی نیاز داشت. بر همین اساس، دکتر سامیراد و تعدادی از همفکران او، به فکر تأسیس آموزشگاه بهداشت در مشهد افتادند تا لااقل این شهر بزرگ را از نظر پرستار و بهیار خودکفا کنند. سال 1319ش بود که با وجود همه موانع، دکتر سامیراد توانست اولین آموزشگاه بهداشت مشهد را تأسیس کند و با همکاری دکتر رضا سالاری و تنی چند از اطبای معروف آن روزگار، به اداره آن بپردازد. محل اولیه برگزاری کلاسها، دبیرستان فردوسی، واقع در چهارراه کلانتر مشهد بود. دکتر سامیراد برای تشویق جوانان به تحصیل در آموزشگاه، به صورت هفتگی در این دبیرستان به ایراد سخنرانی میپرداخت و هربار، یکی از شگفتیهای جهان طب را با زبان شیرین و کلام فصیح خود، به دانشآموزان معرفی میکرد. اینگونه بود که وقتی اطلاعیه جذب دانشجو در آموزشگاه بهداشت منتشر شد، فقط از دبیرستان فردوسی، 72 نفر برای کنکور ورودی ثبتنام کردند. دورههای آموزش بهیاری در آموزشگاه بهداشت مشهد، دوساله بود و پس از آن، افراد به فراخور نیاز، جذب مراکز بهداشتی میشدند. با گذشت حدود یکسال از تأسیس آموزشگاه و اشغال ایران توسط متفقین، ارزش کار دکتر سامیراد معلوم شد. او که پس از شهریور 1320، به عنوان رئیس بیمارستان امامرضا(ع) تعیین شدهبود، با استفاده از همین نیروهای جوان، بخش مهمی از نیازهای کادر درمان را در مشهد تأمین کرد. مدتی بعد از آن، با همت وی، درمانگاه رازی تأسیس شد که در دهه 1320، از مهمترین مراکز درمانی شهر مشهد بود.
پیش به سوی دانشکده پزشکی
عملکرد قوی آموزشگاه بهداشت، به دکتر سامیراد و دوستانش این جرئت را داد که موضوع تأسیس دانشکده پزشکی را در مشهد پیش بکشند. تقریباً از سال 1324ش، او دائماً با مسئولان وزارت بهداری دراینباره مذاکره و مکاتبه میکرد و حتی برای نمایندگان مجلس نامه مینوشت. بالاخره در سال 1328ش، با تأسیس این دانشکده موافقت کردند و درواقع، شالوده سومین دانشکده پزشکی کشور، بعد از تهران و تبریز، بر آموزشگاه بهداشت مشهد گذاشته شد و به این ترتیب، یکی از بهترین مراکز آموزش پزشکی ایران و جهان، شکل گرفت. دکتر سامیراد از همان روزهای نخست به تدریس در این دانشکده پرداخت و یک دوره نیز، به عنوان رئیس آن انتخاب شد؛ اما همه کسانی که از نزدیک در جریان فعالیتهای او بودند، میدانستند که بدون تلاشهای دکتر، عملاً دانشکده راه نمیافتاد. دکتر سامیراد سالها در این دانشکده تدریس کرد. او در سال 1365، در 81 سالگی دارفانی را وداع گفت و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
پزشک خوشقلم شهر ما
یکی از وجوه کمتر موردتوجه قرارگرفته زندگی دکتر حسین سامیراد، فعالیتهای ادبی و نوشتاری اوست. آن مرحوم، نویسندهای بسیار توانمند بود که میتوانست در عرصههای گوناگون قلم بزند؛ با آرایههای ادبی و سبکهای نگارشی، کاملاً آشنا بود و از عهده نگارش هر متنی بر میآمد. برخی از دوستانش معتقد بودند که دکتر، ادبیات را حتی بهتر از طبابت میشناسد. مقالات مختلف وی درباره موضوعات متنوع، در روزنامههای دهه 1320 مشهد، مرتباً منتشر میشد. روزنامه خراسان، یکی از روزنامههایی بود که بخش مهمی از یادداشتهای دکتر حسین سامیراد را در قالب سرمقاله و با عنوان مقالات وارده منتشر کرد. مروری بر آرشیو روزنامه خراسان نشان میدهد که نخستین سرمقاله وارده به این روزنامه، در شماره 73 آن، مورخ 30 شهریور 1328، با عنوان «تعلیم و تربیت نسل امروزی»، به قلم دکتر سامیراد منتشر شد و از این منظر، او را باید نخستین فردی بدانیم که به صورت افتخاری، برای روزنامه قدیمی خراسان مقاله نوشت. محتوای این مقاله، تذکری است به وزارت فرهنگ وقت برای جدی گرفتن فنون تربیتی و آموزشی در مدارس کشور؛ مقالهای که ارتباطی با تخصص دکتر سامیراد، یعنی حرفه پزشکی ندارد، اما نشان میدهد که او، نگاهی گسترده و دغدغهمند به مسائل مختلف فرهنگی و اجتماعی داشتهاست.