اکرم انتصاری- محمدعلی بهمنی اولین شعر خود را با حمایت فریدون مشیری در 9 سالگی چاپ کرد و با راهنماییهای او علاقهاش به شاعری بیشتر شد. بهمنی شاعر و غزلسرای 79 ساله کشورمان سالهاست در دنیای شعر و ترانه قلم میزند. «بهار بهار»، «اینجا برای از تو نوشتن هوا کم است» و... ازجمله اشعار معروف اوست. «من زندهام هنوز و غزل فکر میکنم»، «شاعر شنیدنیست» و «نیستان» از جمله کتاب شعرهای پرتعداد این شاعر معاصر است. با محمدعلی بهمنی درباره مسیرش در شاعری، وضعیت ترانههای امروز و تأثیر ترجمه در اشعار گفتوگو کردهایم.بهمنی در بخشی از این گفتوگو، ضمن انتقاد شدید از انتشار ترانههای سخیف و ضعیف، دراینباره میگوید: «انتشار ترانههای نابهجا به اشعار سالم ضربه میزند. افرادی که مسئول هستند باید جلوی این مزخرفات را بگیرند».
مادرم مرا شاعر کرد
محمدعلی بهمنی معتقد است مادرش نقش مهمی در علاقه او به شعر داشته است. او درباره این علاقه و تأثیر آن در زندگی هنریاش اینطور میگوید: «مادر من خیلی شعر را دوست داشت و چون خودش در رشته زبان فرانسه تحصیل کرده بود ، برای ما اشعار فرانسه میخواند. با شعر آزاد به واسطه ترجمههای مادرم آشنا شدم. تسلط خوبی روی ترجمه اشعار فرانسه داشت و همین موضوع باعث لذت بیشتر ما از شعر فرانسه میشد. آن شعرها حرفهایی میزد که هنوز خودمان بلد نیستیم و نتوانستیم از آن زاویه جهان را نگاه کنیم. حس میکردم اشعار جهانی چقدر گستره ذهنی دارد و همیشه به دنبال این بودم که در شعر خودم ضعف را پیدا کنم. من آخرین فرزند خانواده بودم. شش برادر و دو خواهر داشتم. همهشان به همین شکل بزرگ شدهاند. میتوانم بگویم با غزل زندگی کردند و شعر برایشان مهم بود».
حق حافظ با ترجمه ادا نمیشود
ترجمه شعر نمیتواند ذات اولیه آن را نشان دهد. این عقیده محمدعلی بهمنی درباره ترجمه اشعار به زبانهای دیگر است. او در اینباره میگوید: «نوع شعر تفاوت را فراهم و آن را نوتر میکند؛ مثلاً در شعری که از فرانسه به فارسی ترجمه میشود، راحتتر میتوان مفاهیم را انتقال داد؛ چون شعر وزن ندارد و آزاد است. بهطور کلی شعری که از زبان دیگری ترجمه شده باشد نمیتواند ذات اولیه آن را نشان دهد و گویای درون آن باشد، ولی با توجه به همین احوال وقتی شعری ترجمه میشود فکر میکنیم کار تازهای را داریم میشنویم». سراینده کتاب «شاعر شنیدنیست» در پاسخ به این سوال که آیا حق شعر شاعران بزرگی مانند حافظ، سعدی و... با ترجمه ادا میشود، میگوید: «مسلماً نه. شعری که بتواند پس از ترجمه تمام خواص شعریاش را حفظ کند و واقعاً همان باشد کم اتفاق میافتد. مگر اینکه فرد در فضای آن شعر زندگی کرده باشد .مثل کسانی که چندین سال دور از وطن در کشور دیگری هستند، آن زبان را آموختهاند و با آن زندگی کردهاند».
شازده کوچولو محبوب است چون آزاد است
محمدعلی بهمنی احترام به اشعار بزرگان شعر فارسی را لازم میداند، اما توجه به پیشرفت در شعر را نیز مهم تلقی میکند. او با اشاره به ظرفیت و تأثیرگذاری شعر و بیان آزاد در انتقال مفاهیم میگوید: «کتابهایی مانند شازده کوچولو در ایران و جهان بسیار محبوب هستند. این محبوبیت به این دلیل است که در آن از بیان آزاد استفاده شده و اگر بیان آزاد نبود این اتفاق نمیافتاد. ترجمههای زیادی از این کتاب در ایران وجود دارد که اگر به ترجمه آنها هم نگاه کنید، میبینید که چقدر این ترجمهها با هم فرق دارند، ولی نمیشود به آنها ایراد گرفت؛ چون هر مترجمی ذهن خودش را دارد». این شاعر معاصر اضافه میکند: «ما نمیتوانیم همچنان پیگیر گذشتهها باشیم. باید احترام شعر گذشته را حفظ کنیم، ولی هنر، هرچه بیشتر پیش میرود شکل جذابتر و تازهتری پیدا میکند. ممکن است این تازگی به دل خیلیها نچسبد؛ چون هنوز با آن زندگی نکردهاند».
شاعر دوست ندارد هرکسی شعرش را بخواند
در این گفتوگو،انتشار ترانههای سخیف و ضعیف یکی از موضوعاتی است که محمدعلی بهمنی از آن به شدت گلایه دارد. او دراینباره میگوید: «انتشار ترانههای نابهجا به اشعار سالم ضربه میزند. افرادی که مسئول هستند باید جلوی این مزخرفات را بگیرند». بهمنی با اشاره به اینکه شاعران درجه یک دیگر رغبتی به انتشار اشعارشان ندارند، میگوید: «در این شرایط اگر یک کار خوب هم بنویسید پخش نمیشود. اغلب فقط نگاه به یک نوع مقوله است. شاعران زیادی داریم که اشعارشان را در جمع دوستان اهل ادب میخوانند. شعرشان هم شعر خوبی است، اما اجازه نمیدهند خوانندهای آن را بخواند؛ چون دوست ندارند شعرشان را هرکسی بخواند. در حقیقت،ما اشعار بسیار خوبی در پستو داریم که تا شرایط تغییر نکند، منتشر نمیشوند».