کوچ طبیعی به جای کوچ اجباری
رئیس مجلس با اشاره به روند فیلترینگ شبکه های اجتماعی گفت: انتقال اجباری مردم به پیام رسان های داخلی امکان پذیر نیست؛ این موضوع را در گفت وگو با مدیر یک پیام رسان داخلی و یک کارشناس بررسی کردیم
مصطفی میرجانیان- بیش از دو ماه است که فیلترینگ گسترده و محدودیتهای اینترنتی نه تنها کسبوکارها و معیشت میلیونها نفر را هدف گرفته، بلکه انجام بسیاری از امور روزمره و ارتباطات ساده را مختل کرده است. در یکی دو ماه گذشته، وزیر ارتباطات به عنوان متولی این بخش، بارها درباره حمایت از کسب و کارهای اینترنتی روی بسترهای داخلی، جرم انگاری فیلترشکن ها و... صحبت کرده که البته برای فعالان کسب و کارهای مجازی قانع کننده نبوده است ، موضوعی که دیروز هم انتقاد رئیس مجلس را به دنبال داشت. قالیباف پس از بررسی سوال مجتبی رضاخواه از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره راه اندازی شبکه ملی اطلاعات و پلتفرم های داخلی خطاب به وزیر ارتباطات گفت: انتقال کاربران از یک پلتفرم خارجی به پلتفرم داخلی به صورت دستوری امکان پذیر نیست و این انتقال باید به صورت کوچ که توام با تسهیل گری و انگیزه است، انجام شود که امروز این تسهیل گری و انتقال را کم می بینیم، یعنی برخی دستگاه ها موانعی می گذارند که سزاوار نیست و باید رفع شود. مطمئناً اگر این پلتفرم ها سرعت و امنیت شخصی داشته باشند، همه ما می خواهیم که یک پلتفرم داخلی این کار را انجام دهد. وی افزود:نکته دوم مربوط به پیام رسان است؛ بخشی از کارهای ما به پیام رسانی نیاز دارد که دسترسی بخش خارجی نیز داشته باشد؛ به طور مثال حوزه علم و دانش ما، دانشگاه ما، دانشجوی ما، تاجران ما و آن هایی که کار بخش اداری انجام می دهند، که باید به این بخش حوزه پیام رسان نیز تسلط داشته باشیم و آن را دنبال کنیم. اظهارات متفاوتی که در یکی دو ماه گذشته و همزمان با محدودیت های اینترنتی، کمتر از مسئولانی در سطح روسای قوا شنیده شد و با واکنش مثبت بسیاری از فعالان فضای مجازی و کسب و کارهای اینترنتی همراه بود. اکنون سوال این است که مقدمات کوچ طبیعی به پلتفرم ها چیست؟
چه حجمی از کسب و کارها در بستر پلتفرم های فیلتر شده شکل گرفته است؟
تاکنون اعداد و ارقام مختلفی از میزان کسب و کارها بر بستر هرکدام از پلتفرم ها اعلام شده است.سایت آی تی رسان به تازگی در گزارشی به حجم بازار تجارت الکترونیک کشور پرداخته و نوشته است: در حوزه تجارت الکترونیک با بازار بسیار بزرگی طرف هستیم، بازاری که ارزش کل گردش مالی آن رقم عجیب 12 هزار و 369 هزار میلیارد ریال است! ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیک در سال 1400 برابر با 17 درصد تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت است! در گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک اشاره شده که تنها یک درصد از سرمایه حوزه تجارت الکترونیک مربوط به دولت است و بیش از 94 درصد این سرمایه توسط بخش خصوصی تامین شده است. این یعنی بازاری به بزرگی 12 هزار و 369 هزار میلیارد ریال توسط مردم تشکیل شده و قطعا با آسیب دیدن آن، در نگاه اول دولت ضرر مالی نخواهد کرد. در این گزارش آمده است: جدا از سایتهای اینترنتی، 80 درصد سهم فروش و ارائه خدمات تجارت الکترونیک ایران در شبکههای اجتماعی انجام می شود، همچنین 28 درصد از این خدمات در پیامرسانها ارائه میشود، یعنی سهم عمده این بازار در پیامرسانها و شبکههای اجتماعی انجام شده است،اما کدام پیامرسانها و شبکههای اجتماعی بیشترین سهم را در این حوزه داشتند؟ در این آمار، اینستاگرام بزرگترین نقش را دارد و 84 درصد فروشندگانی که در شبکههای اجتماعی و پیامرسانها فعال هستند، در اینستاگرام خدمت خود را عرضه میکنند. سهم بعدی مربوط به واتساپ است که 49 درصد بازار را در اختیار دارد و پس از آن تلگرام با 42 درصد بازار خودنمایی میکند. در میان پیامرسانهای داخلی، سروش با 4 درصد سهم در این بازار، محبوبترین نرم افزار بومی محسوب میشود، اما میزان سهم آن اصلا قابل توجه نیست. همچنین بله، ایتا، آیگپ و گپ هرکدام با سهم کمتر از 4 درصد در رتبههای بعدی قرار دارند.
اثر مهم فیلترینگ بر رفتار کاربران؛ افزایش چشمگیر تعامل با رسانه های معاند!
فارغ از آمار خسارت کسب و کارهای اینترنتی، موضوع دیگری که از چند روز پیش خبرساز شده گزارش دنیای اقتصاد از اثرگذاری فیلترینگ و محدودیت های اینترنتی بر رفتار کاربران فضای مجازی است که نشان می دهد این محدودیت های اینترنتی منجر به افزایش چشمگیر تعامل با رسانه های معاند در فضای مجازی شده است! اوایل آذر روزنامه دنیای اقتصاد به بررسی نرخ تعامل صفحه های رسانه های خبری در فضای مجازی پرداخت که نکته مهمی در خود داشت. جدولی که نشان می داد به جز خبرگزاری فارس، نرخ تعامل کاربران (شامل مجموع لایکها و مجموع همه کامنتها) با محتوای رسانههایی چون «منوتو»، «ایران اینترنشنال»، «بیبیسی فارسی»، «یورونیوز»، «صدای آمریکا»، ، «دویچهوله فارسی»، «ایران وایر» (به خصوص رسانههای فارسیزبان خارجی) افزایش یافته است. بررسی انجام شده از میزان رشد دنبالکنندگان(فالوئرها) این رسانهها نیز نشان میدهد که تعداد دنبالکنندگان تمامی رسانههای فارسیزبان خارجی به جز «بیبیسی فارسی» با رشد همراه بوده و در مقابل تعداد دنبالکنندگان تمامی رسانههای داخلی کاهش یافته است.
کارشناس فضای مجازی: باید به مردم حق انتخاب بدهیم
این که دعوت مردم به پیام رسان های داخلی چطور باید باشد موضوعی است که همچنان هم از طرف مسئولان و هم از طرف کارشناسان و فعالان درباره آن اختلاف نظر زیادی وجود دارد. برای بررسی بیشتر سراغ یک کارشناس فضای مجازی رفتیم. محمد کشوری به خراسان می گوید: «باید به حق انتخاب مردم احترام بگذاریم. انتخاب یک چیزی وقتی معنا و ارزش دارد که حق انتخاب وجود داشته باشد. وقتی شرایط را طوری فراهم می کنید که همه مجبور به استفاده از چیزی باشند، جای افتخار ندارد. بخشی از مردم به فیلترشکن ها دسترسی دارند، اما بخشی از جامعه مثل سالمندان و ... به وی پی ان ها دسترسی ندارند و مجبورند از پیام رسان های داخلی استفاده کنند که حق انتخاب در این جا معنایی ندارد. سال های گذشته که طرح صیانت مطرح بود برخی می گفتند ما می خواهیم از پیام رسان های داخلی حمایت کنیم. آن زمان البته بحث فیلترینگ و بستن پلتفرم های خارجی مطرح نبود و می خواستند با حمایت های مالی و... مردم را به سمت داخلی ها بکشانند، اما الان فضا به سمتی رفته که همه شبکه های خارجی را بسته اند و بخشی از مردم ناچار به استفاده از پلتفرم های داخلی هستند. مثل این می ماند که دست و پای یک نفر را بسته و غذایی را جلوی او گذاشته ایم. او هم مجبور است غذا را بخورد. ما هم به خودمان افتخار کنیم که این غذای خوبی بوده است. این اتفاقا ضربه به شرکت های اینترنتی داخلی است که آن ها را در مقابل بخشی از مردم بدنام می کنید. ما قبلا تجربه کافه بازار را داشتیم. آن موقع گوگل پلی هم وجود داشت، اما الان بخش زیادی از مردم از کافه بازار استفاده می کنند، چون به ذائقه کاربر احترام گذاشته ایم، اما الان به شرکت های داخلی برچسب می زنند که با رانت و ... رشد می کنند که به نفع متخصصان داخلی هم نیست.
وی در پاسخ به اینکه در شرایطی که در بسترهای داخلی کلونی و کسب و کار شکل نگرفته است دعوت مردم به پیام رسان های داخلی چطور باید باشد؟ می گوید: «تا قبل از فیلترینگ هم چند میلیون نفر از بسترهای داخلی استفاده می کردند، اما بالطبع یک عده از مردم از فضاهای داخلی استفاده نمی کنند که نمی توان با آن ها مقابله کرد. مثل کسی که از خودرو و ابزار داخلی استفاده نمی کند و نمی توان او را مجبور کرد. باید حمایت منطقی از شرکت های داخلی انجام شود. این را که حمایت ها چطور باید باشد از خود کسب و کارها بپرسید. خیلی از همین پلتفرم ها مثل دیوار، دیجی کالا، نماوا، اسنپ و... بدون حمایت های خاصی رشد کرده اند. بنابراین برای حمایت هم باید از خود این شرکت ها نظرخواهی کرد. به طور مثال ، باید برای آزادی بیان فکری اساسی کرد. مشکلی که چند روز پیش با بسته شدن کانال مهدی نصیری، فعال سیاسی در ایتا خبرساز شد. شاید آن پلتفرم داخلی هم مقصر نباشد چون تابع مقررات است، اما به نظرم وظیفه پیام رسان این نیست که خودش در تشخیص محتوای حساس دخالت کند. باید قوانین را اصلاح کنیم ،وگرنه کاربران را به فضاهای خارجی می فرستیم که آن جا حرف شان را بزنند و دردسری هم نداشته باشند.»
مدیر پیام رسان بله: حاکمیت برای دعوت مردم به بسترهای داخلی، اول باید خودش را اصلاح کند
نحوه دعوت مردم باید چطور باشد؟ سراغ مدیر یک پیام رسان داخلی رفتیم. امین تجملیان، مدیر پیام رسان بله می گوید: «چیزی که نظر مردم را جلب می کند کیفیت خدمات آن است. اگر این پلتفرم بتواند در یک سری کارهای موثر فعالیت کند، می تواند بقیه مردم را به سمت خود بکشاند. به طور مثال، در زمینه تولید محتوا، صنعت سرگرمی، افراد شناخته شده، هیئت های مذهبی و... بتواند این افراد موثر را پیدا کند که این پلتفرم را انتخاب کنند قطعا مردم هم به تدریج به سمت آن حرکت می کنند، اما هیچ وقت نمی توان دستوری و به یک باره انتظار داشت چنین اتفاقی بیفتد. او با توجه به فیلترینگ بسترهای خارجی به شکل فعلی می گوید: «یکی از مواردی که مردم به سمت شبکه های داخلی می آیند کسب و کارهاست. اگر کسب و کارها در بسترهای داخلی احیا شود مردم هم اندک اندک آن را انتخاب می کنند. ممکن است بگویید ما کلونی های زیادی در پیام رسان های داخلی داریم، اما به نظرم تعداد آن ها زیاد نیست. 3،4 پیام رسان و پلتفرم داخلی پرمخاطب داریم. همین تعدد باعث افزایش کیفیت می شود، به طور مثال اگر در حمل و نقل فقط اسنپ را داشتیم دیگر افزایش کیفیت برای آن معنایی نداشت، اما الان تپسی و نرم افزارهای دیگر وجود دارد و همین رقابت باعث می شود که خدمات و قیمت ها را تحت تاثیر قرار دهد. » او ادامه می دهد: «من اگر جای حاکمیت بودم اول خودم را اصلاح و ملزم می کردم که فقط از پلتفرم های داخلی استفاده کنم. ما بی شمار دستگاه دولتی، نماینده، استاندار، وزارتخانه، کارمند و... داریم و حداقلش این است که کارها و خدمات دولتی در بستر پلتفرم های داخلی باشد. نه این که همه مسئولان کشور در شبکه های اجتماعی خارجی صفحه دارند و جای اصلی شان آن جاست و صدا وسیما و... هم آن ها را تبلیغ می کنند و انتظار داریم مردم به فضای داخلی بیایند.» شایان ذکر است این هدف چندی پیش و بعد از فیلترینگ تلگرام در دستور کار قرار گرفت که نتیجه دیگری داشت.