گوش هر کدام از ما پر از لالایی‌هایی است که در کودکی از زبان مادرمان شنیده‌ایم؛ ترانه‌هایی عامیانه و ساده که هر مادری با هر زبان و گویشی برای سرگرم شدن و خواباندن فرزندانش می‌خواند. شاید بعضی‌ها فکر کنند در دنیای امروز که بچه‌ها با فناوری آشنا هستند و سر و کارشان با تلفن همراه و رایانه است، خواندن لالایی برایشان دیگر معنا و کارکردی ندارد. در حالی که بر خلاف این تصور، می‌توان به لالایی‌ها هم کارکرد و ظرفیتی نو بخشید و از آن‌ها برای آموزش به خردسالان و کودکان استفاده کرد. یکی از آثاری که به تازگی در قالب لالایی و ترانه و در دو بخش مکتوب و شنیداری تولید شده، مجموعه «با لالایی یاد می‌گیرم» از مهرداد محمدپور است که برای اولین بار در کشورمان سعی کرده‌است مفاهیم مختلف را در قالب ترانه و لالایی به مخاطب کودک و نوجوان آموزش بدهد. «با لالایی یاد می‌گیرم» روایتگر موضوعاتی مانند خاصیت درمانی گیاهان دارویی، تأثیر درختان در کاهش آلودگی‌های زیست محیطی، تقویت سیستم ایمنی بدن با استفاده از محصولات لبنی و آشنایی با دنیای اسرارآمیز منظومه شمسی است.

یکی از جذابیت‌های این اثر، گویندگی عذرا وکیلی به عنوان راوی است؛ گوینده پیش کسوتی که خیلی‌ها با صدای گرم و صمیمی‌اش در رادیو ایران خاطره دارند. به مناسبت تولید مجموعه صوتی و مکتوب «با لالایی یاد می‌گیرم» با مهرداد محمدپور، نویسنده و ویدا طاهری، تصویرساز این مجموعه گفت‌وگو کرده‌ایم.

 

مهرداد محمدپور

لالایی‌هایی برای همه گروه‌های سنی

مهرداد محمدپور، نویسنده کتاب «با لالایی یاد می‌گیرم» از اهمیت آموزش به کودکان از طریق لالایی می‌گوید: «لالایی در بین عموم افراد جامعه حسن شهرت و جایگاه ویژه‌ای دارد؛ لالایی مثل صدای آب و صدای پرنده برای همه جذاب و خاطره‌انگیز است. من تصورم این بود که چرا از لالایی فقط برای سرگرم کردن و خواباندن مخاطب استفاده کنیم؟حیف نیست از این قالب برای آموزش غیرمستقیم استفاده نشود؟ از لالایی معمولاً برای خواباندن خردسالان استفاده می‌کنند. ما گفتیم غیر از خواب بهتر است به فکر نکاتی باشیم که بچه‌ها باید از سه سالگی تا 15، 16 سالگی بدانند. بنابراین 16 قطعه این مجموعه را با زبان هنر ترکیب کردیم و در اختیار مخاطبان گذاشتیم. درست است که در ظاهر مخاطب اصلی این کار بچه‌ها هستند، ولی هر فرد از آحاد جامعه می‌تواند مخاطب این اثر باشد. ما از خوشنام بودن لالایی برای آموزش به کودکان امروز و فردا استفاده کردیم».

 

رقابت 3 گوینده بر سر اجرای بخش شنیداری

محمدپور در ادامه درباره مدت زمان نگارش کتاب و محتوای آن توضیح می‌دهد: «این کار دو بخش دارد؛ بخش شنیداری که با اجرای عذرا وکیلی است و بخش مکتوب. هر کدام از 16 قطعه کتاب، شامل دو بخش متنی (روایت یا داستان) و بخش ترانه است. مخاطب عمده اطلاعات را در بخش متنی دریافت می‌کند. ابتدا نگارش ترانه‌ها 9 ماه و نگارش بخش روایی هم حدود شش ماه زمان برد. این مجموعه شامل 16 لالایی است که هر کدام از 12 دوبیتی تشکیل شده و در مجموع 192 دوبیتی می‌شود». این نویسنده و ترانه‌سرا در پایان درباره انتخاب عذرا وکیلی به عنوان راوی اثر هم می‌گوید: «برای اجرای کار به سه گوینده رجوع کردیم که اولین آن‌ها مریم نشیبا، گوینده خاطره‌ساز برنامه «شب بخیر کوچولو» بود؛ ایشان صدایی فرهیخته و پرحجم دارد، اما دیدیم ممکن است صدای ایشان در دراز مدت هدف ما را تأمین نکند. بعد از خانم مریم واعظ‌پور تست گرفتیم. ایشان هم صدایی منحصر به فرد و کلاسیک دارند. در نهایت گزینه سوم خانم عذرا وکیلی بود؛ ویژگی صدای ایشان صمیمیتش بود. شاید صدای ایشان، صدایی معمولی باشد، اما صمیمیتی که دارد، مهم ترین ویژگی‌اش است. لالایی هم باید برای بچه‌ها صمیمی باشد. خانم وکیلی حدود نیم قرن در رادیو ایران برای بچه‌ها قصه گفته‌اند. ایشان با غیرتشان پا به پای ما آمدند و در اجرای لحنی که مدنظرمان بود، کوتاهی نکردند و با صبر و حوصله از پس این کار سنگین برآمدند».

 

لیدا طاهری

توجه به شادابی تصاویر و وفاداری به متن 

لیدا طاهری، از تصویرسازهای شناخته‌شده کشورمان، تصویرسازی کتاب «با لالایی یاد می‌گیرم» را به عهده داشته است. او درباره ویژگی‌های تصویرسازی این اثر می‌گوید: «این کار برای خواب بچه‌هاست و باید خیال‌انگیزی و رؤیاپردازی هم داشته باشد. من سعی کردم تصاویر کتاب این دو ویژگی را داشته باشد. این کار برای من پروژه شیرینی بود و فکر می‌کنم برای بزرگ ترها هم سرگرم‌کننده باشد. من در تصویرگری‌هایم برای مخاطبم احترام زیادی قائل هستم. برای همین ارتباط متن و تصویر برایم خیلی مهم است و سعی می‌کنم مخاطب تصویر را بیش از یک بار نگاه کند. جزئیات و شادابی تصاویر، ارتباط بچه‌ها از طریق تصویر با متن و احترام و وفاداری به متن هم برایم مهم بود».

 بیشتر اهالی شعر کشور، 15 آذر سال 1390 خبر درگذشت رضا بروسان، همسرش الهام اسلامی و دختر خردسالشان، لیلا را این‌طور شنیدند. جاده لغزنده بوده و رضا به همراه  الهام و دو فرزندش برای دیدن خانواده الهام به سمت شمال کشور درحرکت بودند که خودروی آن‌ها در نزدیکی قوچان از جاده منحرف می‌شود و بعد اتوبوسی که از روبه‌رو می‌آمده و...

 رضا، الهام و لیلا در این حادثه جانشان را از دست می‌دهند و تنها مجتبی بروسان زنده می‌ماند. رضا بروسان را می‌توان جزو شاعران جریان ساز شعر سپید دانست که در کنار همسرش الهام اسلامی دو چهره شناخته‌شده شعر دهه 70 و 80 کشور به شمار می‌آیند. باآن که طول عمر بروسان ۳۸ سال و الهام اسلامی 28 سال، بیشتر نبود اما بنا به نظر تعداد زیادی از شاعران امروز،این دو شاعر اثر بخشی فراوانی در جهت دهی به  شعرسپید داشته اند. «مرثیه‌ای برای درختی که به پهلو افتاده است»، «یک بسته سیگار در تبعید» و «در آب‌ها دری باز شد» از رضا بروسان ، «دنیا از ما چشم برنمی‌دارد» و «تو درخت لیمو، من درخت سپیده‌دم» از الهام اسلامی برای ادبیات روزگار ما به یادگار مانده است. به مناسبت سالروز درگذشت این دو شاعر برجسته با محمدباقر کلاهی اهری از شاعران نام‌آشنای کشور درباره شعر وزندگی آن ها گفت‌وگو کرده‌ایم.

غریزه‌ای مهارناشدنی در شعر

محمدباقر کلاهی اهری می‌گوید: هر خبر چگالی خودش را دارد و خبر درگذشت رضا بروسان و الهام اسلامی برای من خبر سنگینی بود. اولین برخورد م با رضا بروسان به‌صورت تلفنی بود. از همان ابتدا او غریزه ای مهارناشدنی در شعر و زندگی داشت. رسیدن به ذات شعر برایش امری قوی بود. بروسان بی‌محابا زندگی کرد ، این موضوع در شعرش کاملاً مشخص است. هدفش همواره رسیدن به حداکثرها در شعر بود. او جزو شاعرانی به شمار می‌آید که با دور تند زندگی کرد و در جوانی به جایگاه قابل‌توجهی دست‌یافت. رضا بروسان و الهام اسلامی بی‌هیچ اغراقی در نیمه‌روشن جهان کلمات ایستاده بودند ، در آن روشنایی، اتفاقات شگرفی رخ می دهد.

وی می‌افزاید: الهام اسلامی نیز طبع شعری خوبی داشت. شعر او عاطفه مند و زلال بود. می‌توان این‌گونه گفت که شعر الهام اسلامی برخلاف شعر بروسان در خوانش اول انسان را درگیر نمی‌کرد و در خوانش های بعد، مخاطب به روح بزرگ شعر او پی می‌برد. اگر با این قبیل شعرها اخت بگیری در آن‌ها صداهایی وجود دارد که بعدها شنیده می‌شود.

شاعر کتاب «از نو تازه شویم» تصریح می‌کند: رضا بروسان در شعر مشهد و کشور یک نوع انرژی بود و بعد از او دوستان شاعری که اطراف مغناطیس بروسان، جمع شده بودند به‌تدریج پراکنده شدند.

شعر او در سال‌های آخر عمرش در حال پوست انداختن بود. این شاعر در سال‌های آخر عمرش که از 38 سال فراتر نرفت، سنگ‌های درشت شعر را سرند و غربال کرده بود و درحال ورود به فضایی جدید و دگردیسی در شعر بود.

زندگی بروسان یک پرفورمنس واقعی بود

این شاعر پیش کسوت شعر سپید خاطرنشان می‌کند: شعر مثل ماهی در لحظه صید است و اگر کلمه به‌سرعت در شعر استفاده نشود دچار بویناکی زننده می‌شود. در نگاهی دیگر شعر سنباده‌ای است که روح آدمی را صیقل می‌دهد . در اصل، سلوک شعر مهم است نه دستاوردش. رضا بروسان هم کم‌کم داشت به این اعتقاد می‌رسید و وسواس زیادی در استفاده از کلمات در شعر داشت؛ اتفاقی که در شعر تعداد زیادی از شاعران امروز به چشم نمی‌خورد.

محمد باقر کلاهی اهری می گوید: رضا بروسان و الهام اسلامی هرکدام به شیوه خودشان با شعر، زندگی می‌کردند با این تفاوت که بروسان، شعر و زندگی را اجرا می‌کرد . او شعر را زندگی می‌کرد و تصنعی در کارش نبود. در واقع زندگی و رفتار بروسان یک پرفورمنس واقعی بود. بروسان جزو افرادی بود که شعر مشهد را به رخ کشور کشید.

سخنوری با  وررفتن با سخن فرق دارد

وی درباره شعر الهام اسلامی نیز می‌گوید: الهام اسلامی بیشتر از رضا بروسان در شعرش حضور داشت. در شعر بروسان نوعی فوران و پرتاب‌های متفاوت و نامتقارن به چشم می‌خورد؛ اما درباره شعر الهام باید گفت شعر او شعری زنانه است. همواره ریزبینی و جزئی‌نگری در شعر او سرشار می‌شود. موضوعی که در شعر فروغ و پروین اعتصامی هم می‌بینیم. شاعر باید راه خودش را برود حتی اگر کوره‌راهی باشد. رضا بروسان و الهام اسلامی راه خودشان را رفتند و به جایگاه خوبی در شعر، دست‌یافتند.

در پایان باید به این نکته اشاره‌کنیم که شاعران ما باید بدانند سخنور بودن با وررفتن با سخن متفاوت است و باید فارغ از حاشیه‌های معمول به شعر بپردازیم.

سی‌ونهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب استانبول از دوازدهم آذر با حضور کشورمان آغاز شده و تا بیستم آذر  ادامه دارد. به گزارش روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران،  سی‌ونهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب استانبول بعد از سه سال وقفه با شعار «دنیای جادویی کتاب» با حضور ناشرانی از کشورهای ایران، آلمان، امارات متحده عربی، رومانی و... در سه بخش نمایشگاهی (ویژه نمایش و فروش کتاب)، بخش بین‌الملل (ویژه معرفی و مبادلات کپی‌رایت کتاب) و بخش رویدادها (ویژه اجرای برنامه‌های متنوع ادبی و فرهنگی) با محوریت ادبیات فانتزی، علمی، تخیلی و رئالیسم جادویی از دوازدهم آذر، آغاز به کارکرده است. خانه کتاب و ادبیات ایران به نمایندگی از صنعت نشر کشورمان در این نمایشگاه به معرفی و عرضه بیش از 275 کتاب در موضوع‌های ادبیات کلاسیک و معاصر، ادبیات بزرگ‌سال و کودک و نوجوان، هنر، دانشگاهی، ایران‌شناسی، ادبیات پایداری، دفاع مقدس و دین می‌پردازد. معرفی طرح گرنت، طرح تاپ و پرداختن به آموزش زبان فارسی ازجمله برنامه‌های غرفه ایران است. 

همچنین کشورمان در نمایشگاه کتاب بیروت که از 12 آذر، فعالیت خود را با حضور ناشرانی از کشورهای عمان، امارات متحده عربی، مرکز فرهنگی فرانسه، سوریه، عراق،‌ عربستان و لبنان آغاز کرده است، حضور دارد.