شاهکار ایرانی در عمل پیوند عضو
متخصصان ایرانی توانسته اند در شاهکاری کم نظیر در دنیا، اعضای فرد کاملا فوت شده را به بیمار نیازمند عضو پیوند بزنند. این نوع عمل، سالانه می تواند تا 30 درصد از تعداد بیماران در انتظار پیوند را کاهش دهد. ما در این باره با دکتر سام زراعتیان نژاد دوانی، جراح این عمل و سرپرست واحد پیوند و فراهم آوری دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت وگو کردیم
صادق غفوریان- من و شاید شما که تخصص و دانشی در علوم پزشکی نداریم، چندان از ماجراهای پیوند اعضا و مسائل آن مطلع نیستیم؛ اما قطعا اهمیت و عظمت این اتفاق بزرگ در حوزه پزشکی را درک میکنیم که متخصصان ایرانی توانستهاند، اعضای فرد فوتشده را به فرد زنده پیوند بزنند. یعنی از این به بعد و با فراهم شدن مقدمات قانونی و فنی این اتفاق بزرگ، بخش قابل توجهی از افرادی که در نوبت پیوند هستند، با امکان پیوند اعضا از افراد فوتشده، در زمان بسیار کوتاهتری به یک «عضو سالم» و موردنیازشان میرسند و این یعنی بازیابی سلامت و چشیدن بیشتر طعم زندگی.
ماجرا چیست؟
دیروز دانشگاه علوم پزشکی ایران در خبری مهم اعلام کرد: «فرایند احیا و اهدای اعضای حیاتی بدن پس از تایید فوت فرد اهداکننده برای اولینبار در خاورمیانه و در دانشگاه علوم پزشکی ایران در بیمارستان حضرت رسولاکرم(ص) انجام شد.» دکتر سام زراعتیان نژاد دوانی، سرپرست واحد پیوند و فراهمآوری دانشگاه علوم پزشکی ایران در توضیحات بیشتر در اینباره گفته بود: با دریافت مجوز از وزارت بهداشت و همکاری شرکت دانش بنیان دانشگاهی نیسپا موفق به انجام عمل اهدا از فرددهنده با مرگ حتمی شدیم. این عمل برای سه متوفی انجام و اعضای حیاتی بدن آنها از جمله کلیه، کبد، پانکراس، روده و بافتهای دریچه قلب جدا و به افراد گیرنده اهدا شد.
وی ادامه داد: این روش، بینظیر در کشور و مورد تایید انجمن پیوند خاورمیانه بوده و مقاله علمی آن هم در ژورنال بینالمللی پیوند قلب و ریه به چاپ رسیده است. این فوق تخصص جراحی قلب و عروق خاطرنشان کرد: سابقه انجام عمل پیوند پس از مرگ مغزی و مرگ قلبی از سالیان گذشته وجود داشته است ولی عمل اهدا پس از مرگ حتمی فرددهنده برای اولینبار در کشور انجام میشود.
گفت وگوی خراسان با جراح این عمل
برای آگاهی بیشتر از اصل ماجرا و یافتن پاسخ دیگر سوالاتی که درباره این پیوند و جراحی مهم مطرح است، با دکتر سام زراعتیان نژاد دوانی، سرپرست واحد پیوند و فراهمآوری دانشگاه علوم پزشکی ایران و جراح این عمل گفتوگویی انجام دادیم که دکتر زراعتیان نژاد با روی باز به سوالاتمان پاسخ داد.
سوال اول؛ سابقه عمل پیوند در جهان چگونه است؟
هماکنون دو نوع پیوند در جهان و در کشور داریم. یک روش آن شایعترین نوع پیوند یعنی مرگ مغزی است که بعد از تایید مرگ مغزی بیمار انجام میشود و اهدای عضو صورت میگیرد که در کشور ما هم سالهاست انجام میشود.
دومین نوع پیوند، پیوند پس از مرگ قلبی است که مربوط به بیماری است که دچار ایست قلبی شده و با دستگاه و روشهای مربوط، قلب برگشت داده میشود که برای 24 یا 48 ساعت بیمار زنده میماند و سپس اهدای عضو از این بیمار انجام میشود.
این پیوند در دنیا سابقه ندارد
اما نوع سوم پیوند که ما انجام دادیم، این است که بیمار دهنده دچار ایست کامل قلبی شده و بیمار گیرنده هم نیازمند کبد، کلیه و بافتهای قلب بوده است. در واقع میتوان گفت، این نوع پیوند با توجه به استناد ژورنال بینالمللی پیوند قلب و ریه در دنیا تاکنون گزارش نشده است. یعنی اولینبار است که پس از حدود 60دقیقه از مرگ کامل که عملیات احیا هم انجام شده و قلب برنگشته، این بیمار به اتاق عمل منتقل و با استفاده از پمپ قلبی ریوی و فیلترهای خاص، خون به بدن بیمار برگردانده شده و در واقع اعضای بدن بیمار قابل پیوند و اهدا شده است.
3 پیوند در 6 ماه اخیر انجام دادیم
سوال دیگر ما از دکتر این است که با این پیوند، به چه میزان میتوان از تعداد بیماران در انتظار پیوند اعضا کاست؟
دکتر زراعتیان نژاد در پاسخ به این سوال میگوید: قبل از جراحی روزهای اخیر، در 6 ماه گذشته نیزبرای سه مورد دیگر به همین شیوه عمل پیوند انجام دادیم و در واقع این نوع جدید پیوند، تعداد دهندگان بالقوه را به مقدار بسیار زیادی افزایش میدهد. علت آن هم این است که ممکن است به دلایل مختلف، تعداد مرگهای مغزی یا رضایتدهندگان پیوند از فرد مرگ مغزی شده کم شود؛ اما در موارد مرگ قطعی این گونه نیست و تعداد اهداکننده بالقوه آن و رضایت خانوادههای متوفی بسیار زیاد میشود.
در واقع با این دستاورد، تعداد دهندگان به میزان قابل توجهی افزایش مییابد و میتوان تعداد بیماران در فهرست انتظار پیوند را کاهش داد.
ما در همه این موارد در ششماه گذشته، چند تیم بسیار خوب شامل بیهوشی و تیم پمپ و... را به صورت مقیم در اتاق عمل داشتیم که این پیوندها را انجام دادیم. اما این که اکنون این دستاورد توسط وزارت بهداشت رسانهای شد، دلیلش این بود که علاوه بر اهدای کامل و موفقیتآمیز اعضا برای گیرنده، موفق شدیم استعلام جهانی آن را هم از ژورنال معتبر بینالمللی بگیریم و مقاله آن را هم به چاپ برسانیم.
همه گیرندگان حالشان خوب است
از دکتر درباره شرایط بیماران گیرنده عضو پس از پیوند میپرسم که این طور میگوید:
بیمار اول، یک کلیه دریافت کرد؛ بیمار دوم کبد و دو کلیه دریافت کرد و برای بیمار سوم، کبد، کلیه و بافت قلب پیوند شد که طبق گزارشهایی که گرفتیم هیچ کدام از اعضای پیوند زده شده در این افراد دچار پسزدگی نشده و هیچ کدام فوت نکردهاند.
سالانه چه تعداد پیوند از افراد فوت شده میتوان انجام داد؟
سوال مهم بعدی ما از دکتر این است که سالانه چه تعداد از این نوع پیوند از افراد متوفی میتوان انجام داد که این طور پاسخ میشنوم: به طور دقیق نمیتوان عددی را برای انجام این عملها ارائه کرد. اما اگر همکاری تمام دانشگاه های علوم پزشکی استان ها و تجهیزات کامل پیوند و جراحی وجود داشته باشد، به نظر سالانه میتواند
تعداد بیماران نیازمند درفهرست انتظار پیوند را 20 تا 30 درصد کاهش دهد؛ به این دلیل که میزان مراجعات مرگهای قلبی بسیار بیشتر از مراجعات مرگ های مغزی است.
تقریبا در اغلب مراکز استان ها زیرساخت این پیوند را داریم
دکتر زراعتیان نژاد که میدانم چقدر وقتش ارزش دارد، با حوصله به سوال دیگرم درباره امکانات کشور برای این پیوندها پاسخ میدهد و میگوید: تقریبا در اغلب مراکز استانها زیرساختهای لازم برای انجام این عمل موجود است و اگر ابلاغ کشوری هم برای این پیوندها صورت بگیرد، امیدواریم که تعداد بیماران در انتظار پیوند را به طور اساسی کاهش دهد.
وی گفت: در نظر داریم در قالب یک طرح تحقیقاتی این روش (HA380) به طور رسمی ارائه و تحت عنوان پروتکل کشوری از سوی دانشگاه علوم پزشکی ایران به سایر دانشگاه ها معرفی شود تا کمک موثری برای نجات بیماران در فهرست انتظار اهدا باشد.
۲۵ هزار بیمار در صف انتظار پیوند عضو
این دستاورد و اتفاق بزرگ در حوزه علم پزشکی کشور، در حالی است که اکنون ۲۵ هزار بیمار در صف انتظار پیوند عضو هستند و با این شاهکار و همچنین فراهم آمدن امکانات، تجهیزات و مجوزهای قانونی، دستکم تا 30درصد از تعداد این بیماران در صف پیوند کاسته میشود. اهمیت این تحول پزشکی زمانی بیشتر می شود که بدانیم طبق گفته دکتر کتایون نجفی زاده مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان، در شبانه روز ۷ تا ۱۰ نفر از هموطنان به علت تامین نشدن عضو پیوندی، جانشان را از دست می دهند. با دکتر کتایون نجفی زاده همکلام میشوم و او با اشاره به اینکه این پیوند تحول بزرگی در رفع نیاز بیماران در صف انتظار پیوند پدید خواهد آورد، می گوید: در مورد بیمارانی که دچار ایست قلبی می شوند، اگر نتوانیم از اعضای آنها برای بیماران نیازمند عضو استفاده کنیم، به نوعی یک امکان ارزشمند و حیاتی به هدر می رود؛ ولی اگر موفق بشویم، با این دستاورد از اعضای فرد کاملا فوت شده برای بیماران نیازمند استفاده کنیم، از هدر رفت آن اعضا جلوگیری کرده ایم.