ستاره منوچهری - روز پنج شنبه، 17 آذر «صدای انقلاب» خاموش شد. اسفندیار قره‌باغی پس از تحمل رنج بیماری سرطان در 79 سالگی در تبریز از دنیا رفت. او متولد 1322 بود و از 16 سالگی وارد هنرستان موسیقی شد و تا دریافت مدرک دکترای موسیقی پیش رفت. سرود مشهور «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» با صدای قره‌باغی جاودانه شد و هنوز که هنوز است پخش آن در دهه فجر، خاطره‌های دوران انقلاب را برای مردم تداعی می‌کند. احمدعلی راغب، آهنگ‌ساز این سرود و زنده‌یاد حمید سبزواری، شاعر آن بود. زنده یاد  قره‌باغی پس از انقلاب، همکاری‌اش با واحد موسیقی سازمان صدا و سیما را آغاز کرد و آثار ماندگاری در حوزه سرودهای انقلابی و دفاع مقدس از جمله «انقلاب انسان‌ساز ما»، «فروغ جاوید» و «دلبر جبهه‌های جنگ» از خود به یادگار گذاشت. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پی درگذشت اسفندیار قره‌باغی در پیامی نوشت: «آن استاد فرزانه در سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس، با فداکاری، هنر و استعداد خویش را به میدان آورد و با ارائه و اجرای بیش از ۸۰۰ سرود که تداعی‌گر حس وطن‌دوستی و میهنی با رنگ و بوی انقلابی هستند، هنرمندانه ارزش‌های انقلاب اسلامی را به جامعه منتقل کرد. سرود معروف «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» یکی از معروف‌‌ترین آثار این هنرمند مردمی به شمار می‌آید که در روزها و ماه‌های پس از انقلاب زمزمه بسیاری از زنان و مردان هم‌روزگار ما بود. فقدان استاد اسفندیار قره باغی اگرچه رخدادی اندوه‌‌بار است، اما عمر پربرکت ایشان و آثار ارزشمند و خدمات سترگ آن بزرگ‌ مرد، گنجینه‌ای است بی بدیل که موجب جاودانگی خاطر آن استاد فقید نزد دوستدارانش خواهد بود».

 

به مناسبت درگذشت این خواننده انقلابی، با دوست و همکار دیرین او، محمد گلریز گفت‌وگو کرده‌ایم.

 

 استاد قره‌باغی، همراه همیشگی انقلاب

محمد گلریز، خواننده آثار مشهور انقلابی و دفاع مقدس که از دوران انقلاب با زنده‌یاد قره‌باغی دوست و همکار بوده، درباره او می‌گوید: «من از همان اوایل انقلاب با آقای قره‌باغی دوست بودم. ایشان تحصیلات آکادمیک موسیقی داشت و یکی از اولین کسانی بود که پا به پای انقلاب در زمینه فرهنگ و هنر فعالیت و آثار ماندگاری را در عرصه موسیقی حماسی و انقلابی اجرا کرد. ایشان در آن زمان، سرودهایی را اجرا کرد که به انقلاب و جوش و خروش مردم کمک کرد. سرود «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» از ماندگارترین آثار استاد قره‌باغی است که حسابی بین مردم گل کرد. ایشان همیشه همراه انقلاب بود و تا جایی که توان داشت، در حوزه موسیقی انقلابی و حماسی کار می‌کرد. حتی با این‌که در اوایل انقلاب خیلی تهدید می‌شد، اما به کار خود ادامه می‌داد». گلریز به همکاری‌اش در اجرای یک سرود با زنده‌یاد قره‌باغی هم اشاره می‌کند: «سرودی را به مناسبت دهه فجر به نام «22 بهمن» با استاد قره‌باغی اجرا کردیم که گمان کنم آهنگ ساز آن هم آقای بیگلری‌پور بودند».

 مَرد روزهای سخت و دشوار

خواننده سرود مشهور «خجسته باد این پیروزی» درباره اثرگذاری زنده‌یاد قره‌باغی در حوزه تهیه و تولید سرودهای انقلابی معتقد است: «بالاخره هر کسی که در این عرصه فعالیت می‌کند، بعضی از آثارش مورد توجه مردم قرار می گیرد. به نظر من آدم‌ها را باید در وضعیت‌های سخت و دشوار شناخت؛ الان ممکن است با مسائلی مانند جنگ در کشور مواجه نباشیم ولی گاهی کشور احتیاج دارد که کسانی بیایند به اسلام، انقلاب و ایران کمک کنند. آن موقع است که افراد را می‌توان شناخت. آقای قره‌باغی هم در شرایط سخت کشور، آثاری را خواند که ممکن است تعداد زیادی از خواننده‌ها قبول نکنند آن را بخوانند. مرحوم قره‌باغی ثابت کرد که در شرایط سخت، همیشه داوطلب است و سرود حماسی و انقلابی اجرا می‌کند. مردم هم تحت تأثیر این سرودها قرار می‌گرفتند. آثار قره‌باغی از نظر ملودی و آهنگ سازی هم درجه خوبی داشت و مردم او را تشویق می‌کردند. ایشان با علاقه خاصی کارهای حماسی و انقلابی را می‌خواند. هر کاری هم با علاقه خوانده شود، حتماً مورد توجه قرار می‌گیرد. آثار زنده‌یاد قره‌باغی باعث شد مردم اشتیاق بیشتری به اهداف انقلاب پیدا کنند».

 به دنبال واکنش‌ها به ثبت پرونده «فرهنگ پهلوانی: بازی‌های سنتی زورخانه‌ای، ورزش و کشتی» به نام کشور آذربایجان در یونسکو، وزارت میراث فرهنگی، توضیحاتی را به صورت مکتوب در اختیار روزنامه خراسان قرارداد که در ادامه می‌خوانید.

 سرقت میراث‌ ناملموس ایران توسط کشورها صحت ندارد

در چند روز گذشته خبری منتشر شد که آذربایجان در اجلاس اخیر یونسکو، «آیین پهلوانی، بازی‌های سنتی زورخانه‌ای و کشتی» را ثبت کرده است. از آن جایی که کشتی جزو ورزش‌های سنتی ما ایرانی‌هاست، برخی به اشتباه از این اتفاق به‌عنوان «سرقت میراث ایران» یادکردند. درحالی‌که به دلایل مختلف این موضوع صحیح نیست که بخشی از این دلایل در ادامه می‌آید:

۱. سال ۱۳۸۹، جمهوری اسلامی ایران «آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای» را در فهرست آثار میراث ناملموس یونسکو ثبت کرد.

۲. طبق قوانین یونسکو، هر کشوری می‌تواند عناصر فرهنگی ناملموس خود را ثبت کند. این تعارضی با عناصر دیگر کشورها ندارد. مثلاً ازبکستان هم می‌تواند در سال آینده چنین کاری را انجام دهد. به‌هرحال این کشورها همه دارای کشتی و آیین‌های پهلوانی هستند.

۳. ثبت کشتی پهلوانی و آیین‌های زورخانه‌ای که فدراسیون بین‌المللی آن‌هم در تهران مستقر است، نشان می‌دهد این آیین در گستره کشورهایی فراتر از مرزهای جغرافیایی ایران ظهور و بروز دارد. این اتفاقاً جای افتخار است که یک داشته فرهنگی ایران، در چنین گستره‌ای زنده و پویاست.

۴. ثبت یک عنصر در فهرست میراث جهانی ناملموس، برای هیچ کشوری ایجاد مالکیت نمی‌کند. پس آذربایجان با ثبت فرهنگ پهلوانی مالک آن نخواهد شد.

۵. کشورها می‌توانند میراث ناملموسشان را هم به‌صورت مستقل و هم به‌صورت مشترک ثبت کنند. هرچند که یونسکو کشورها را به تدوین پرونده مشترک تشویق می‌کند. ثبت مشترک یک عنصر فرهنگی نشان‌دهنده ضعف نیست.

۶۶. «هنر ساختن و نواختن عود» یکی از پرونده‌هایی است که توسط ایران و سوریه در اجلاس اخیر یونسکو به ثبت رسید. در حالی که

 کشور مراکش به عنوان میزبان هفدهمین اجلاس، یکی از بهترین و معروف‌ترین عودنوازی‌ها را دارد و سفیر مراکش نیز به‌عنوان رئیس جلسه حضور داشت و اتفاقاً پس از ثبت این عنصر، به جمهوری اسلامی ایران تبریک گفت. اکثر کشورهای عربی و آفریقایی از جمله مراکش دارای عودنوازی هستند، اما با پیشنهاد ایران و سوریه برای ثبت جهانی آن موافقت می‌کنند.

۷. این شرایط کنوانسیون انحصاری نیست که اگر عنصری در چند کشوری ریشه دارد، برای ثبت آن محدودیتی وجود داشته باشد. همان‌طور که در کشورهای عربی و حتی مراکش، هیچ رسانه‌ای مدعی نشد که ایران هنر ساختن و نواختن عود را سرقت کرده است!

۸. وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پاسدار میراث‌فرهنگی ایران است. البته اگر نگاه‌های غیرتخصصی و هیجانی، فضای رسانه‌ای را ملتهب نکنند و اجازه بدهند شیرینی ثبت جهانی چهارعنصر مهم مانند شب یلدا به کام مردم بنشیند. رویداد مهمی که باعث شد تعداد آثار میراث‌فرهنگی ناملموس ایران از 17 به 21 برسد و جایگاه ایران در دنیا یک پله ارتقا پیدا کند و ششمین کشور دنیا از این لحاظ شود.