هادی محمدی - محمد جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه کشورمان این روزها با استفاده از حقوق بین الملل و نقد ساختار سازمان های بین المللی و با استفاده از فکت های تاریخی، رژیم اشغالگر صهیونیستی را به شدت زیر سوال می برد که البته ریشه در سابقه و فعالیت او در سازمان ملل و وزارت خارجه دارد؛ اما ظریف در بخشی از سخنرانی اخیر خود در کانون وکلا به حوزه سیاست داخلی ورود کرد و جملاتی از او در رسانه ها منتشر شد که جای نقد و تامل داشت. او حالا در گفتوگویی صریح و شفاف با آخرین خبر به ارائه تحلیل خود از تحولات فلسطین پرداخت و به برخی از شبهات ایجاد شده پاسخ داد که در ادامه میخوانید.
چه خبر آقای ظریف ؟
خبرهای ناگوار از غزه که قلب هر انسانی را به درد می آورد و برخلاف تبلیغات صهیونیستها این واقعیت جنایاتشان در دنیا روشن شده و مردم در خیابانها هستند.
دکتر ظریف هر وقت صحبت کرده فضای مجازی را به خود اختصاص داده. این فضا را دوست دارید ؟
نه الزاما ولی وقتی صحبت نمی کنم هم این اتفاق می افتاد. برخی دوستان دوست دارند همیشه یاد ما باشند و مهر به ما بورزند. ( با خنده) اشکال ندارد ای کاش در جهت آرمانها و منافع انقلاب باشد ولی برخی مواقع این طور نیست. پرسش را مطرح نکردند و قبل و بعد را نمی دانند و یک تکه ای از صحبت را از یک نشست دو ساعته پخش می کنند که تصویر غلطی از سخنان من ایجاد میکند. آنچه از قول من نقل می شود از نظر خود من هم بیگانه است برای همین از مردم درخواست کردم کل حرفها را بشنوند تا معلوم شود بنده چه گفته ام . اینکه آدمها برداشت متفاوت دارند طبیعی است اما اینکه برای اغراض سیاسی حرفها را عوض کنیم به اعتبار رسانه کمک نمی کند.
در برنامه «به افق فلسطین» چه شد که قرار بود بروید و نرفتید؟
خیر قرار نبود بروم. من تلویزیون نگاه نمی کنم. فرصت نمی کنم و حتی تلویزیونهای خارجی هم نمی بینم ولی کلیپی برای من فرستادند که در مصاحبه دکتر عراقچی مجری روی آنتن زنده بنده را دعوت کرد. می دانید که سابقه خوبی با شبکه افق ندارم اما سه شنبه هفته گذشته بدون هماهنگی با افرادی از "اوج" قبل کلاس من آمدند و اصرار زیاد کردند که برای مصاحبه بیایم و قبول نکردم. چهارشنبه با چند نفر از دوستان مشورت کردم و از چند جا از جمله یکی از خانوادههای شهدا پیام دادند و ما هم گفتیم باشد می آیم . بعد از حاشیه های جلسه کانون وکلا به همسرم گفتم حتما دعوت من را پس می گیرند. عادت هم دارم که مصاحبه کنم و پخش نشود زمانی که عادل فردوسی پور هم مصاحبه کرد پخش نشد. ظهر جمعه گفتند چون مصاحبه من با سخنرانی سید حسن نصرا... همزمان میشود یک وقتی دیگری را هماهنگ می کنیم. به همسرم گفتم همان که گفتم شد. تا اینکه شنبه گفتند کل تیم عوض شد. خود دوستان اوج می گویند ارتباطی به مصاحبه من نداشته و حتما درست می گویند.
یک ماه از عملیات طوفان الاقصی گذشت. شما گفتید بازنده این میدان، اسرائیل است. با توجه به 11هزار شهید غزه، هنوز همین نظر را دارید؟
دو موضوع وجود دارد. یکی هزینه این کار است که مردم فلسطین باید تصمیم بگیرند که درست بوده یا خیر. ما نمی توانیم برای مردم فلسطین تصمیم بگیریم این هزینه ای که شما دادید درست است یا غلط. حتی یک انسان بی گناه کشته شود از نظر ما هزینه بالایی است . کسانی که این عملیات را زیر سوال می برند در این موقعیت نیستند و مردم فلسطین باید بگویند. نکته دوم اینکه از نظر یک ناظر اسرائیل در هر دو بعد استراتژی 70 ساله اش شکست خورد. بعد اول شکست ناپذیری و بعد دوم مظلوم نمایی. در بعد اول سیاست اسرائیل این بوده که عملیات باید خارج از سرزمینهای اشغالی و با اصل غافلگیری و سریع باشد اما الان در هر سه حوزه شکست خورد و تصویر شسکت ناپذیری هم از بین رفته و آنچه الان می بینیم فقط وحشیگری است که نشان می دهد یک حیوانی را بهش ضربه ای زده اند و آن حیوان خوی وحشیگری اش را نشان می دهد لذا افسانه شکست ناپذیری که قبلا توسط مقاومت لبنان در سال 2000 و در 2005 توسط فلسطین مقداری شکسته شده بود الان به صورت کلی از هم پاشید. ستون دوم مظلوم نمایی بوده و می گوید این همه وحشی گری را انجام می دهم تا هلوکاست تکرار نشود . در روزهای اول صحنه هایی پخش شد که توانست این فضای مظلوم نمایی را تقویت کند اما بعد از حمله به بیمارستان این تصویر هم پاشید. این همه مردم در نیویورک، لندن و پاریس بهرغم سیاستهای حمایتی دولتهایشان اعتراض می کنند حتی شنیدم صهیونیستها 250 دلار به هر نفر می دهند تا حمایت کنند این یعنی هر دو افسانه شکست خورده و این یعنی شکست اسرائیل و بعید می دانم اقدامی بتواند در داخل غزه بکند که این شکست را جبران کند.
به نظر شما جنگ گسترش پیدا می کند؟
من بعید می دانم جنگ گسترش پیدا کند. به خاطر این که رهبران منطقه به خصوص رهبری ایران و رهبری حزب ا... بسیار بسیار هوشیارانه عمل کردند و در گذشته هم همین طور عمل کردند. برخی فکر کردند فقط در مورد حماس بوده ولی در سال 2006 که اسرائیل به لبنان حمله کرد ایران وارد جنگ شد. ما از مقاومت حمایت میکنیم اما این مقاومت شامل ورود ما به جنگ نیست. ورود ما به جنگ در واقع کمک به رژیم صهیوینستی است اما آرزوی اسرائیل این است که جنگ گسترش پیدا کند چون الان واقعا در کنج قرار گرفته و میتواند از این موقعیت فرار کند. در این وضعیت با اقدامی حتما می خواهد آمریکا را درگیر کند البته آمریکا از ابتدا درگیر بوده ولی حضور آمریکا در فراتر از مرزهای اشغالی آرزوی اسرائیل است و همه تلاشش را نتانیاهو می کند.
آیا با وجود چنین موضعی توسط رهبری نظام در داخل هم کسی دوست دارد جنگ گسترش پیدا کند ؟
آنچه من شنیدم البته من هیچ کاره ام و در گوشه ای درس می دهم اما شنیدم همان گروهی که وقتی حرف می زنم می گویند ترسو است چنین علاقه ای دارند در حالی که سال 2015 بنده به عنوان خطرپذیر اول دنیا انتخاب شدم. کسانی که این تصورات را دارند می گویند ما باید به شکل دیگری وارد شویم و خبرهایی هست که اقداماتی کردند ولی بیشتر وارد این بحث نمی شوم. اوضاع بسیار پیچیده است و توقعات زیادی هم از جمهوری اسلامی وجود دارد ولی مدل رفتاری ایران در این چهار دهه همین بوده است.
شاید به خاطر اینکه برخی می گویند اینها نیروهای نیابتی و گوش به فرمان ایران هستند!
برخی افراد حتی در داخل ایران دوستان ما در مقاومت را نیروی نیابتی ما تصور میکنند آمریکا و اسرائیل هم چنین چیزی را القا می کنند ولی اصلا رابطه ایران و دوستانش رابطه نیابت نیست. نیروی نیابتی هر جا دستور بدهی می جنگد. یک مقدار هم شبیه نیروی مزدور است اما دوستان ما بر اساس تصمیم گیری خودشان عمل می کنند. برای همین برخی باور نمی کردند ما از عملیات 7اکتبر خبر نداشته باشیم. واقعیت این است که اینها نیابتی از طرف ایران عمل نمی کنند اما ما همواره حامی گروههایی بودیم که برای آزادی خودشان تلاش می کردند.
چه حمایتی می کردید ؟
انواع حمایتهای سیاسی، مالی و ... البته نه در رقم هایی که می گویند. این رقم هایی که گفته می شود بیشتر برای حساس کردن مردم است و درست نیست. برخی میگویند این یعنی دخالت در امور دیگران. آن ها جواب بدهند چرا حمایت از حقوق بشر دخالت نیست؟ مگر حمایت از مستضعفین فرقی با حمایت از حقوق بشر دارد؟ ولی بعضی دنبال این هستند که از ایران ایراد بگیرند. ما همیشه سیاستمان حمایت بوده و البته هزینه هم داشته است. حمایت ما از آزادی خواهی یکی از نقاط قوت ماست. منافع آرمانی جزوی از منافع ملی است. البته باید در این منافع اولویت بندی شود و هزینه و فایده را باید بسنجیم اما منافع آرمانی برای جمهوری اسلامی ایجاد قدرت می کند مثل قدرت نظامی و قدرت اقتصادی.
جمله ای هم در مورد خسته شدن مردم از این حمایتها گفته بودید این را هم توضیح می دهید؟
شما باید در پاسخ به سوال و فضای جلسه در نظر بگیرید. پرسیدند اگر حماس بپذیرد راه حل دو دولت را ایران می پذیرد؟ بنده گفتم ما به جای فلسطینی ها تصمیم نمی گیریم. ما اسرائیل را شناسایی نمی کنیم اما اگر فلسطینی ها خواستند دو دولت یا یک دولت یا هر کار دیگر بکنند البته راه ما رفراندوم در فلسطین است که هر نظری بدهند برای ما قابل قبول است اما ما دیدگاه خود را خواهیم داشت یعنی نه به جای فلسطین می جنگیم و نه به جای فلسطین صلح می کنیم. ما از جانب جمهوری اسلامی می گوییم هیچ گاه اسرائیل را به رسمیت نمی شناسیم ولی دخالتی برای برهم زدن خواست مردم فلسطین نمی کنیم. بعضی صحبتهایی در برابر بیانات مقام معظم رهبری می شود از سوی برخی افراد که مردم را نگران و خسته می کنند. حرفی نزنید که مردم خیال کنند شما برنامه هایی دارید. رهبری نکته ای را مطرح کردند شما از رهبری جلوتر نروید و بی خود مردم را خسته نکنید از سیاستهایی که به خاطر حرفهای شما مطرح می شود. مردم ما مثل مردم همه دنیا با مردم فلسطین هم درد هستند و نگراناند و خوشحال نیستند ولی به خاطر برخی مواضع از سوی برخی افراد مردم نمی خواهند از آنها حمایت کنند. الان اگر کسی از فلسطین حمایت کند و هم موضع اینها نباشد حتما می خواهند یک جایی از حرف او را طوری تقطیع کنند که بگویند با ما نیست در حالی که موضوع فلسطین موضوع ملی ماست.
ما چه نفعی از حمایت از فلسطین در 44 سال برده ایم؟
حمایت از فلسطین یک موضوع آرمانخواهانه است و آرمانها به شما قدرت می دهد. کشور بدون آرمان قدرت ندارد. ما آمدیم آرمان و منافع ملی را در مقابل هم قرار دادیم و برخی فکر کردند چون ما ازفلسطین حمایت می کنیم اقتصادمان خراب است اصلا چنین چیزی نیست هرچند ممکن است اشتباهاتی داشته باشیم. اسرائیل سیاستش تهدید انگاری و امنیتی سازی است باید حواسمان باشد در زمین اسرائیل بازی نکنیم. بسیاری از مواقع اشتباه کردیم و در زمین اسرائیل بازی کردیم مثل زمانی که برخی گفتند برویم در فلسطین بجنگیم. دقیقا در زمین اسرائیل است و هیچ کلمه دیگری نیست که به این اندازه بتواند به نتانیاهو کمک کند. باید کاری کرد که آرمان ملی ابزار قدرت و ابزار نفوذ در قلبها شود. خود آمریکایی ها می گویند باید در قلبها و مغزها نفوذ کنیم. نباید حرفهایی بزنیم که در زمین ایران هراسی اسرائیل باشد.
پیشنهاد شما به عنوان یک استاد دانشگاه برای مسئله فلسطین چیست؟ مقاومت، همبستگی، سازش یا ...
مرحوم عرفات وقتی پیمان اسلو را قبول کرد بعد از مدت کمی همه تعهدات به هم خورد و اسرائیل و آمریکا کاری کردند که توافق به هم بخورد. ما نمی گوییم سازش درست است یا خیر و این به خود فلسطینی ها ارتباط دارد ولی سازش تاکنون پاسخ نداده در حالی که تنها زمانی که اسرائیل مجبور به عقب نشینی شده در سالهای 2000 و 2005 بوده که مقاومت باعثش بوده و این یک واقعیت است. جمهوری اسلامی چه کار می تواند بکند؟ ایران باید در صحنه بین المللی جنایات و نقض حقوق بین الملل را باید یک زبان واحد توسط سازمان همکاری اسلامی، جنبش عدم تعهد و ... اجماع ایجاد کند. در دنیا الان صداها بسیار زیاد شده و همه اینها فشار می آورد. حتما جلوی وحشی گری رژیم صهیوینستی را نمی گیرد اما ایجاد فشار بر آمریکا و اروپا می کند. الان در اروپا مواضع کمی تغییر کرده است. کار دیگر این است الان که فضای افکار عمومی جهان عرب علیه اسرائیل شده و آن دروغهایی که در مورد خطر ایران گفته اند اقداماتی کنیم که این دروغ را از بین ببریم یعنی نزدیک شدن به کشورهای همسایه. من استقبال می کنم از سیاست دولت سیزدهم در نزدیکی به کشورهای همسایه و خوشحالم که پیشرفتهایی هم داشتند. کارهایی که می شود باید کرد تا طرح صلح اعراب و اسرائیل موسوم به ابراهیم را از داخل تهی کرد چون بر اساس یک تهدید انگاری علیه ایران ایجاد شده و ما باید این دروغ را از بین ببریم.
شما هم یک سیاست بی اعتبار سازی اسرائیل در زمان وزارت خارجه خودتان داشتید.
بله و این باعث علاقه نتانیاهو به بنده شده بود(با خنده) و روزی که استعفا کردم گفت "رفت از دستش راحت شدیم ". تنها کسی که در ایران بین سیاسیون سه تا تحریم دارد بنده هستم و پشت هر سه تحریم بنده هم اسرائیل بوده است.
نکته ای در سخنرانی شما مطرح شد که اگر جنگی شود بمبها روی سر مردم ریخته می شود نه حاکمیت. در این باره هم توضیح می دهید.
گروههایی در خارج کشور که بیشتر تبلیغ جنگ و تحریم علیه ایران می کنند مغلطه می کنند و می گویند برای دفاع از مردم ایران جنگ و تحریم شود. کسانی که در رابطه با تحریمها و جنگها تحقیق کردند می گویند این امری بدیهی است که در جنگها و تحریمها مردم آسیب می بینند. برای افشای دروغ گویی افرادی که در خارج تبلیغ علیه ایران می کنند باید افشا شود که دروغ می گویند. آنها حاضرند برای به قدرت رسیدن مردم ایران بدبختی و گرسنگی بکشند و زیر بمباران قرار بگیرند تا شما در آرزوهایتان به قدرت برسند. اینکه برخی شبکه های خارجی سخنگوی اسرائیل شدند و می خواهند به شکلی غرب و آمریکا را علیه ایران بسیج کنند باید برای مردم مشخص باشد اینها علیه مردم کار می کنند و قربانی مردم هستند. ما که حاکمیت درهم تنیده با مردم داریم و سپاه ما از مردم برآمده و علت قدرت ما هم همین است ، بزرگترین عامل بازدارندگی ما و مقاومت ما در برابر تحریم وجنگ مردم بوده و هستند. باید این واقعیت را باید بپذیریم که در واقع دشمنی و خصوصت کسانی که در خارج نشسته اند و تبلیغ جنگ و تحریم می کنند با مردم است چون مردم قربانی می شوند . جواب من پاسخ به این مغلطه بود .
اتفاقا فردی در تلویزیون مطرح کرد اگر جنگ شود آقای ظریف اولین نفر فرار میکند.
به لطف خدا من و خانواده ام همگی در ایران هستیم و دور اول هم که نبودیم به خاطر این بود که ما قبل از انقلاب از شاه فرار کردیم و به آمریکا رفتیم انقلاب که شد نامه نوشتیم که برگردیم اما فرمودند بمانید و درس بخوانید . البته ما همیشه در برابر ایثارگران و رزمندگان و خانواده شهدا احساس می کنیم تا ابد مدیون هستیم و نباید سر خودمان را بلند کنیم. ما در برابر همه آنها سر تعظیم فرود می آوریم اما ما داشتیم کاری که به ما گفته بودند می کردیم حالا من قصه سربازی ام معلوم است. دستور به من دادند در وزارت خارجه خدمت کنم و خود دوستان می دانند چه شخصیتی دستور داد.
چرا کشورهای عربی کاری برای فلسطین نمی کنند؟ حتی تا چند وقت قبل دنبال عادی سازی هم بودند.
از 15 سال قبل صهیونیستها کاری کردند که ایران تهدید اعراب و جایگزین اسرائیل شود همان طور که اسرائیل، ایران را به جای اعراب دشمن اسرائیل قرار داد. یک فضاسازی وسیعی توسط آمریکا و رژیم شد که ایران تهدید است و اسرائیل در طرف اعراب است. نتانیاهو می گفت خطر اول و دوم و سوم ایران است. این بازی آنهاست در ذهن اعراب و ما باید این بازی را بشکنیم و معلوم شود خطر از اسرائیل است. اسرائیل می خواهد از آنها سوءاستفاده کند. کل پرونده هسته ای ایران تهدید نشان دادن ایران است و اصل مخالفت اسرائیل با برجام هم به این خاطر بود که پروژه تهدیدانگاری ایران را خراب می کرد. این سیاست ادامه پیدا کرده و این کشورها هم نیاز به حمایت خارجی دارند. برخی در منطقه ما فکر می کنند می شود امنیت را از بیرون خرید. اینکه ما در ایران احساس نگرانی نسبت به همسایگان خود نداریم به این خاطر است که امنیت ما از درون است. این واقعیات باعث می شود بگویند اسرائیل تامین کننده امنیت آنهاست که بسیار خطرناک است چون اسرائیل تا امروز برای هیچ کس حتی آمریکا هزینه نکرده در حالی که برای همه هزینه میتراشد و از همه هزینه می کند.
چرا این روزها اسرائیل با فارسی زبانانی که دارد در جامعه ما مطلب پخش میکند؟
هدفش قطبی سازی جامعه ایران است و من امیدوارم دوستان ما که ادعای ضد صهیونیستی دارند به این قطبی سازی دامن نزنند، اسرائیل به اندازه کافی تلاش میکند.
این که می گویند آقای ظریف خیلی دنبال جنگ نمی رود، با این مثال می گویند شما جایی گفتید آمریکا با یک دکمه سیستم دفاعی ما را نابود می کند؟
این هم یک تقطیع بود و من به کسی که این برش را زده بود جلوی رئیسش گفتم که چرا جمله بعدی من را قطع کردید؟ من گفتم آمریکا از نظر نظامی بر ما برتری دارد اما آن چیزی که باعث پیروزی ما می شود قدرت مردم ماست. این غیر از حرف امام است؟ ما به چه چیزی متکی هستیم؟ آمریکا بیش از 800میلیارد دلار هزینه نظامی دارد و هزینه نظامی ما کسری از آن هم نیست. حوزه رقابت ما با آمریکا حوزه مردمی ماست. باید توانمندی نظامی کسب کنیم و بسیار هم افتخار می کنیم که توانمندی نظامی داریم اما پایه امنیت ما مردم هستند. آن روز گفتم امروز هم میگویم اعتقاد هم دارم و حرف امام را می گویم امام فرمود سلاح آنها از ما قوی تر است این به این معنی نیست که سلاح مهم نیست معنی اش این است که مردم مهم تر هستند. مردم را داشته باشید مردم بزرگترین عامل امنیت ما و عامل مشروعیت و بازدارندگی ما هستند. من به همان فرد گفتم چرا قطع کردی رئیسش هم گفت چرا تقطیع کردی اما جواب درستی نداشت و هنوز هم بارها این دروغ را تکرار می کنند. چرا دروغ می گویید و ذلت را برای مردم ایجاد می کنید؟ این مردم بزرگ هستند به مردم بگویید برای امنیت خودمان به آنها وابسته هستیم.
اگر همبستگی مردم داخل بیشتر بود نحوه مواجهه ما با موضوع غزه چگونه بود؟
من فکر نکنم فرقی می کرد. ماجرای مواجهه ما با غزه مبتنی بر عقلانیت است و مبتنی بر بهترین روش مبارزه با اسرائیل. برخی گویند اگر وضع اقتصادی مردم بهتر بود وارد جنگ می شدیم. خیر. چرا اسرائیل را از گردابی که در آن گیر کرده نجات بدهیم. البته اگر وضع اقتصادی ما بهتر بود یا اروپایی ها به گاز ما وابسته بودند حتما بیشتر می توانستیم برای حمایت از فلسطین فشار بیاوریم اما دلیلی برای ورود ما به جنگ نداشتیم و تاکید می کنم پایه مشروعیت ما مردم است. وابستگی به سلاح و خارجی ما را حفظ نکرده، سپاه و ارتش ما از مردم است. بسیج ما که برخی از آنها به من محبت هم دارند از مردم هستند لذا باور کنیم قدرت مردم را. به نظر من اگر وضع اقتصادی ما خیلی هم خوب بود در سیاست ما فرق نمی کرد چون این سیاست حکیمانه و عاقلانه است که رهبری تدبیر این سیاست را همیشه دنبال کردند و به نظر من اسرائیل بسیار از این سیاست عصبانی است.
بعد از شهادت حاج قاسم به نظر میرسد مناسبات محور مقاومت تغییر کرد ؟
شهید سلیمانی یک سرمایه بی نظیر برای ایران و محور مقاومت بود. فوق العاده بود و نمی شود گفت رفتن ایشان بی تاثیر است.
این هم یکی از دوگانه سازی هایی بود که بین شما و حاج قاسم ساختند
چرا این کار را کردند در صورتی که صدا و سیما وقتی شهید سلیمانی شهید شد اولین فردی که همان شب دعوت کرد بنده بودم اما چه شد بعدها دوگانه ساختند؟
ربطی به استعفای شما در زمان سفر اسد به تهران نداشت ؟
آن که قبل از شهادت بود. کسی که بعد از استعفا من را به سر کار برگرداند شهید سلیمانی بود و اگر حاج قاسم نبود که من برنمی گشتم سر کار. ایشان آمد خانه ما و خواهش کرد برگردم و او بیانیه داد. اگر شهید سلیمانی نبود من خانه مانده بودم. خدا شاهد است در رودربایستی شهید سلیمانی من برگشتم وزارت خارجه. به خاطر علاقه ای که به ایشان داشتم. آمد خانه ما و گفت باید برگردی سر کار ولی رفتنش خسارت بزرگ و جبران ناپذیری بود هرچند روابط ما با مقاومت کماکان ادامه پیدا کرد و خود رهبری در راس هدایت این موضوع بوده وهستند و رابطه خیلی خوبی هم وجود دارد.
اقدامات دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی و عملکرد دکتر امیرعبداللهیان را چگونه ارزیابی می کنید؟
روابط با همسایان خوب است اما کاش زمانی که ما در موضع برتر بودیم برخی ها سفارت را آتش نمی زدند و روابط را هفت سال عقب نمی انداختند اما الان خوشحالیم. عضویت ایران در بریکس اتفاق مهمی است. طبیعتا انتقاداتی هم دارم نه به آقای امیرعبداللهیان بلکه به نوع پیگیری برجام که آن هم تصمیم دوستان است و تصمیم دارم چیزی که در آن حضور ندارم نظر ندهم لذا فقط امیدوارم و دعا می کنم.
نظر یا مشورتی از شما گرفته شد؟
خیر البته یکی دوبار آقای امیرعبداللهیان دعوت کردند و من هم آرزوی موفقیت برای ایشان می کنم. من خودم وزیر بودم، وزیر خیلی سرش شلوغ است لذا توقعی هم ندارم. دوست هم دارم دعوت نکنند. گوشه ای نشسته ام درسم را می دهم و با جوانها کار می کنم.
این را از سر دلخوری می گویید؟
دلخوری چرا؟ مگر مسئولیت برای ما چیزی غیر از دردسر و فحش داشت؟
البته توفیق خدمت بوده
توفیق خدمت هم آن دنیا معلوم می شود چون کار اشتباه ضرر زدن به میلیونها آدم است اما خدا می داند که قصدی جز خدمت نداشتیم.
سخت ترین روزهای وزارت خارجه شما چه روزهایی بود؟
بعد از فاجعه هواپیمای اوکراینی که یک هفته بود با شهادت سردار سلیمانی شروع شد و به هواپیما رسید بسیار بسیار روزهای سختی بود. البته ما در وزارت خارجه خیلی در جریان امور نبودیم اما در حدی که اطلاع داشتیم تلاش می کردیم باری از دوش کشور برداریم.