محیط زیست؛ تنهاتر از همیشه
نگاهی به سیاست های کلی نظام ابلاغی 1394 درباره محیط زیست و بررسی وضعیت کنونی محیط زیست همچون آب، خاک، هوا و... نشان می دهد این نعمت ها در کشور اکنون در شرایط مطلوبی به سر نمی برد. برنامه هفتم توسعه فصل مجزای محیط زیست ندارد و یک نماینده می گوید بودجه 1403 محیط زیست کاهش یافته است
صادق غفوریان-رهبر معظم انقلاب، سه شنبه پس از کاشت سه نهال، همچون سال های پیشین درباره اهمیت محیط زیست و ضرورت توجه به آن سخن گفتند. بیانات ایشان که از راهبرد حکمرانی اسلامی در مقوله محیط زیست حکایت می کند،دلیلی شد تا ما درباره دردهای محیط زیست کشور بنویسیم. طبیعت و محیط زیست، امروز از مهم ترین و اساسی ترین مسائل زندگی بشر به حساب می آید؛ انسان ها هرچه بیشتر به طبیعت و محیط زیست آسیب زدند، یعنی چند برابر آن را در زیست و زندگی خود شامل آب و خاک و هوا و جنگل ها و... دیدند. امروز بخشی از جهان در فصولی از سال به نفس تنگی می افتد و بخشی نیز تشنه می ماند. آمارهای مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا هرسال نسبت به سال پیشین افزون می شود. تبعات تغییر اقلیم و گرمای زمین و افزایش دما، خشکسالی و سیل های ویرانگر، بخشی از زخم های بی توجهی جهان به محیط زیست است.
اما وضعیت محیط زیست ما در کشور چگونه است؟ ما در این گزارش وضعیت موجود در عرصه های مختلف محیط زیست و اسناد فرادستی در این حوزه را بررسی کردیم.
رهبر انقلاب: محیط زیست یک مسئله تشریفاتی و تزئینی نیست
خوب است، در همین ابتدا به بخشی از دیدگاه های رهبر انقلاب درباره محیط زیست و طبیعت که بر اساس نگاه دینی و محور حکمرانی در جمهوری اسلامی محسوب می شود، نظری بیفکنیم. نمونه و بخشی از تاکیدات ایشان درباره محیط زیست، هر ساله همزمان با کاشت نهال در روز 15 اسفند رقم می خورد:
15 اسفند1402: بدانیم در اسلام، بر ارتباط با طبیعت تکیه شده؛ یعنی اسلام انسان را از طبیعت جدا نکرده، به انسان توصیه کرده که هم به طبیعت برسد و هم از طبیعت استفاده کند. در قرآن کریم «وَ استَعمَرَکُم فیها» هم هست، یعنی خدای متعال از شما خواسته که زمین را آباد کنید، طبیعت را آباد کنید...
15 اسفند 1401: در قانون اساسی ما، حفظ محیط زیست تصریح شده و این چیز مهمّی است؛ هیچ کس نبایستی این قانون را نقض کند، و این جزو امتیازات برجسته قانون اساسی ماست.
15 اسفند 1400 : این را باید همه توجّه داشته باشیم که مسئله محیط زیست یک مسئله تشریفاتی و تزئینی نیست؛ ... تخریب جنگلها و محیط زیست و پوششهای گیاهی، تخریب منافع ملی است و ویران کردن بخشی از جنگل ها برای ساخت و ساز جز در موارد اضطراری، قطعاً به ضرر ملت است.
و سیاست های کلی محیط زیست
ایشان همچنین در سال 1394، سیاستهای کلی محیط زیست را در 15 بند ابلاغ کردند که موضوعات مهم و راهبردی در حوزه محیط زیست کشور را مورد تاکید قرار داده است: مدیریت جامع، هماهنگ و نظاممند منابع حیاتی (از قبیل هوا، آب، خاک و تنوع زیستی)، پیشگیری و ممانعت از انتشار انواع آلودگیهای غیرمجاز و جرمانگاری تخریب محیط زیست، پایش مستمر و کنترل منابع و عوامل آلاینده، تهیه اطلس زیستبوم کشور و حفاظت، احیا، بهسازی و توسعه منابع طبیعی تجدیدپذیر، مدیریت تغییرات اقلیم و مقابله با تهدیدات زیستمحیطی و... از جمله موضوعات مهمی است که در این سیاست ها بر اجرا و برنامه ریزی آن تاکید شده است.
به نظر می رسد، حوزه محیط زیست کشور در 8 سال گذشته و پس از ابلاغ این سیاست ها، در اغلب موارد مورد اشاره در این سند، آن طور که باید نتوانسته جامه عمل به آن بپوشاند. فقدان سند ملی تغییر اقلیم، ضعف در دیپلماسی محیط زیست، عدم تعادلبخشی و حفاظت کیفی آبهای زیرزمینی و... از دردها و زخمهای عمیق امروز کشور در حوزه محیط زیست و طبیعت است که هر روز و هر لحظه نیز از این نواحی در حال سیلی خوردن هستیم.
آب؛ دست به گریبان در 2040
آب را باید مهم ترین چالش زیست محیطی کشور دانست؛ ایران در زمره 12 کشوری در منطقه خاورمیانه است که با تنش آبی رو به رو هستند. البته «موسسه منابع آب جهان» نیز در سال 2023 در گزارشی این پیش بینی را مطرح کرده که تا سال 2040، 44 کشور با شرایط بحرانی و فوق بحرانی در زمینه آبی دست به گریبان خواهند بود که بر اساس آنچه موسسه مذکور اعلام کرده، ایران یکی از این کشورهاست.
خاک؛ رتبه نخست در فرسایش
بر اساس گزارش سه شنبه 15 اسفند جام جم، ما با آمار غمانگیزی درباره فرسایش خاک مواجهیم: «زنگ خطر فرسایش خاک درایران مدتهاست به صدادرآمده و به دلیل کم کاری دستگاه های مجری هرروز بیش ازپیش محیط زیست و زمین کشور تهدید شده و از بین می رود. درحال حاضر ایران رتبه نخست فرسایش خاک را درجهان دارد و به نظر می رسد برای رسیدگی به این مورد بسیار دیر شده و باید هرچه زودتر اقدامی کرد.»
آلودگی هوا؛ افزایش مرگ و میرها
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت دی ماه گذشته اعلام کرد: بررسیها نشان می دهد از سال ۱۴۰۰ مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در ایران تا سال ۱۴۰۱ بیش از ۳۰ درصد افزایش داشته که این وضعیت بسیار نامناسب است. از ۴۵ تا ۵۰ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در کل کشور که سالانه رخ میدهد، ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ مورد مربوط به کودکان زیر ۵ سال است.
خبر هولناک از جنگل ها
و اما جنگل ها که از راهبردی ترین منابع طبیعی هر کشوری هستند، در کشور آن طور که باید حال و روز خوبی ندارند. رهبر انقلاب درباره ضرورت حفاظت از این منبع الهی، توصیه های مهمی دارند:
روی مسئله تخریب جنگلها حساس باشید. فشار به جنگلها زیاد است. جنگلها، منابع طبیعی و مراتع را باید حفظ کرد. (17/12/1398)
ما امروز از ناحیه بیاعتنایی به جنگل، بیاعتنایی به مرتع، عدم توجّه درست به پوشش گیاهی در سراسر کشور خسارتهایی را متحمّل میشویم... . (15/12/1397)
بررسی آماری نشان میدهد طی سالهای
۱۳۹0 تا ۱۴۰۰ حدود ۲۲۸ هزار هکتار از جنگلها و مراتع ایران، طعمه حریق شدهاند؛ از این میان سهم جنگلها ۱۰۳ هزار هکتار و سهم مراتع ۱۲۵ هزار هکتار بوده است. به عبارتی به طور میانگین سالانه بیش از ۹ هزار هکتار جنگل و ۱۱ هزار هکتار از مراتع کشور در آتش سوخته است. (نورنیوز-15 اسفند1402)
غریب تر از همه
با تمامی اقدامات مهمی که به ویژه در دو سال اخیر در حوزه محیط زیست در حال انجام است از جمله تلاش های دیپلماسی درباره گرد و غبار و آب و کوشش های دیگری همچون آغاز کاشت یک میلیارد نهال، اما باید معترف بود محیط زیست کشور همواره از تنهاترین و غریب ترین نعمت هایی است که خداوند به وفور آن را در اختیار این سرزمین چهارفصل قرار داده است. یادمان نمی رود این تعبیر به یادماندنی محمد درویش فعال مطرح محیط زیست را درباره حال و روز محیط زیست کشور: ما اصلا متوجه نیستیم داریم آینده را حراج میکنیم و این بسیار غم انگیز است.