گروه پرونده روز- واقعیت هر چیزی را می توان در تاریخ و سرگذشت آن جست وجو کرد، در سیستان و بلوچستان فرش یکی از صنایع با ارزشی است که می تواند معرف تاریخ این خطه از ایران باشد اما با جدیت درباره آن تحقیق و بررسی انجام نشده است، زیرا در دوره های گذشته سیستان و بلوچستان از نظر تاریخی کمتر مورد توجه بوده و اقدام جدی برای جغرافیای تاریخی آن انجام نشده است در نتیجه فرهنگ بومی آن، چنان که باید شناخته شده نیست. وقتی به مظهر پاکی فرش بنگریم، می بینیم که فرش ها به جز جنبه کاربردی خود، به چشم های ما زیبا دیدن را هدیه می کنند، فرش ها شاهد زندگی، رشد، مرگ و رازدار رازهای ایرانیان بوده و به این دلیل از دیرباز آن را زندگی می دانند در این میان وقتی به فرش سیستان می نگریم مانند این است که به تاریخ ایران نگریسته باشیم. در نخستین نوشته های اسلامی به دست آمده از منطقه، سیستان مکانی با بهترین بافته های ابریشمی و پشمی توصیف شده است و شهرت بافته های آن در آغاز دوره اسلامی نیز از سابقه طولانی و درخشان صنعت فرش سیستان حکایت دارد اما رخ دادن برخی رویداد ها در تاریخ سیستان و بلوچستان به از بین رفتن این هنر دیرینه در استان منجر شد، این حوادث به شکلی بود که از تولیدهای قدیم سیستان جز نمونه در مجموعه ها چیزی در دست نماند که این تعداد هم بیشتر توسط غیر ایرانیان و بر حسب اتفاق حفظ شده است.در سیستان و بلوچستان قالیبافی یکی از هنرهای اصیلی است که می توان آن را نشانی از قدرت تفکر و تخیل قالی باف سیستانی و بلوچ دانست، به همین دلیل قالی بافی در میان خانواده ها و اقوام این استان اهمیت بالایی دارد بافندگان آن به حدی رشد یافتند که اغلب آن ها استفاده از نقوش و طرح ها را دفرمه کرده اند و به شکل انتزاعی فرش می بافند. فرش سیستان ریشه در تاریخ و فرهنگ کهن مردم این خطه دارد و با ثبت جهانی فرش دست باف سیستان روز به روز بر شهرت جهانی آن افزوده می شود.
فرش سیستان اسیر بازارهای داخلی
یکی از کارشناسان فرش سیستان در این باره می گوید: فرش سیستان به لحاظ کیفیت و مرغوبیت بافت و رنگ آن از فروش خوبی در یک دهه گذشته برخوردار بود اما بی توجهی مسئولان امر به این صنعت و نبود بازار فروش در داخل کشور و از طرفی دسترسی نداشتن به بازار های بین المللی تا حدودی به نزول جایگاه فرش سیستان منجر شد.«موسی بصری» می افزاید: به دلیل از دست دادن بازارهای خارجی و اشباع شدن بازارهای داخلی از انواع فرش به نوعی فرش سیستان کمتر مورد توجه قرار گرفت و جایگاه آن نزول پیدا کرد.وی بیان می کند: فرش سیستان برای رسیدن به بازارهای جهانی مشکل های فراوانی را پیش رو دارد که از مهم ترین آن ها می توان به دسترسی نداشتن به بازارهای بین المللی اشاره کرد اما رسیدن به این بازارها نیاز به شرکت یا مجموعه هایی دارد که بتوانند شرایط ورود این فرش در بازارها را داشته باشند اما استان از این نظر نیز محروم است. در بعد ملی باید گفت که بی توجهی مسئولان استان به این صنعت بومی و رفع نشدن مشکل بیمه بافندگان در کنار پرداخت نشدن حقوق این قشر سبب شده است صنعت فرش سیستان از رونق باز ماند.به گفته وی، طی دو سال اخیر با ورود رسانه ها به حوزه فرش سیستان توجه ها به این صنعت اندکی افزایش پیدا کرد و در پی آن می توان امیدوار بود با رفع مشکلات تولیدکنندگان فرش و برپایی نمایشگاه های دایمی در استان یا اعزام بافندگان استان به نمایشگاه های ملی و بین المللی شرایط لازم برای احیای فرش سیستان را فراهم کرد.وی تصریح می کند: در شرایط کنونی نبود بازار فروش در داخل و خارج از کشور یکی از مهم ترین معضل های بافندگان و تولید کنندگان فرش سیستان شناخته می شود و مسئولان امر باید برای نجات این صنعت به دنبال راهکاری دایمی باشند چرا که این صنعت در سیستان افراد بسیاری را از نظر اشتغال تحت پوشش قرار داده است و رفع مشکل آن رونق را به ارمغان می آورد و در پی آن اشتغال پایدار و احیای فرش سیستان رقم خواهد خورد.وی اضافه می کند: در سال های اخیر از سوی مسئولان استانی برای رفع مشکلات تولیدکنندگان فرش سیستان وعده هایی داده شده که به آن عمل نشده است، اما طی این سال ها تا حدودی به فرش سیستان توجه شده است که انتظار می رود این توجه رو به خاموشی نرود و مسئولان برای احیای دو باره فرش سیستان با همه توان به تولیدکنندگان و بافندگان کمک کنند. رکود در فرش سیستان به نوعی طی 30 سال اخیر بی سابقه بوده است این در حالی رخ داد که کشورهای همسایه استان و به ویژه حوزه خلیج فارس میتوانند بازاری مناسب برای فرش سیستان باشند.
ثبت جهانی
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان هم در این باره می گوید: فرش سیستان ریشه در تاریخ و فرهنگ کهن مردم این خطه دارد و با ثبت جهانی شدن فرش دست باف سیستان روز به روز بر شهرت جهانی آن افزوده می شود از این رو بازارهای جهانی بیش از پیش متقاضی این صنعت سیستان می شوند.«نادر میرشکار» بیان می کند: تجارت هر کالایی بدون داشتن نام و نشانی در جهان منسوخ شده است و هر فرش ایران برای ورود به بازارهای جهانی ابتدا باید برند جهانی داشته باشد که توسط یک مرجع، ثبت شود زیرا ثبت مالکیت معنوی موجب تثبیت و ارتقای جایگاه فرش دست باف در بازارهای داخلی و خارجی می شود. ثبت جهانی مناطق جغرافیایی فرش دست باف ایران از جمله فرش سیستان، برای جلوگیری از کپی برداری رقبای فرش ایران و دست اندازی به نام های جغرافیایی مناطق فرش بافی کشورمان انجام می شود، بنابراین با توجه به قدمت و کیفیت فرش دست باف سیستان، فعالیت کارگاه های متمرکز و غیر متمرکز، کارگاه های مشاغل خانگی، برگزاری دوره های آموزشی و جشنواره های فرش دست باف، انجام طرح های پژوهشی و مطرح بودن تولید فرش در منطقه سیستان هدف گذاری شده است.وی ادامه می دهد: پس از پیگیری های فراوان برای در اختیار گرفتن بازارهای داخلی و خارجی و در پی آن توسعه صنعت بافندگی فرش بومی سیستان، پیگیری ها برای ثبت جهانی شدن آن مورد اهمیت قرار گرفت و سرانجام در سال گذشته به نتیجه رسید. برای توسعه بیشتر این صنعت و رونق آن در کشور خوشه ای با عنوان خوشه فرش دست باف از سال گذشته ایجاد و در این خوشه مطالعه های امکان سنجی خوشه فرش سیستان انجام شد و برای رونق آن با عوامل توسعه و ناظر مشاور فنی به عنوان پروژه اقتصاد مقاومتی تفاهم نامه ای به امضا رسید اما برای معرفی بیشتر این صنعت پس از مطالعات شناختی خوشه فرش برنامه هایی برای رونق آن در شورای راهبردی خوشه تصویب شد و فرش کهن سیستان در نمایشگاه ها به نمایش عموم درآمد. یکی از راهکارهای معرفی بیشتر صنعت فرش سیستان ایجاد بانکی از نقوش ترسیمی آن بود که این مهم انجام شد و نظر کارشناسان این صنعت را به سمت خود جلب کرد.
ضرورت تهیه مواد اولیه فرش در استان
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان بیان می کند: برای توسعه بیشتر این صنعت و رونق آن در کشور باید مواد اولیه تولیدکنندگان سامان دهی شود و برای ایجاد واحد های متمرکز سرمایه گذارانی توانمند برای استان جذب شوند. اما بهتر است مواد اولیه مورد نیاز در استان تهیه و کارگاه های رنگرزی در منطقه ایجاد شود. پس از رفع این موارد نیاز است که برای ایجاد طرح های نو، طراحان استان حمایت شوند و راهکار هایی برای توانمند سازی آن ها اجرا و طرح هایی که بازار پسند است، عرضه شود.وی با اشاره به این که باید برای حفظ بازار نقوش اصلی فرش سیستان فرهنگ سازی شود، می گوید: بافت فرش سیستان در ابعاد کوچک، تابلو فرش و پادری، حمایت و تقویت مشاغل خانگی، بهره گرفتن از جوانان دانش آموخته این رشته، افزایش دستمزد بافندگان، استفاده از تجارت الکترونیک و رسانه ها برای معرفی فرش سیستان، افزایش عرضه فرش سیستان در بازارها، نمایش فرش سیستان در نمایشگاه ها، حضور هیئت های تجاری در استان و برگزاری دوره های آموزشی تخصصی فرش و بازاریابی آن به همراه ایجاد شرکت مدیریت صادرات در استان، ارائه تسهیلات با در نظر گرفتن شرایط خاص و ویژه برای بنگاه های فرش با درصد سود کم و مدت زمان تنفس بالا از جمله راهکارهایی است که می تواند توسعه صنعت فرش سیستان را برای کشور در بازارهای جهانی به همراه داشته باشد.وی می افزاید: از ابتدای طرح سامان دهی فرش و بافندگان فرش سیستان نزدیک به شش هزار و 500 نفر قالی باف و دیگر شاغلان حوزه فرش به صورت فعال و غیر فعال در استان شناسایی شدند که از میان آن ها چهار هزار و 400 نفر پس از تکمیل پرونده و بررسی شرایط فعالیت، کارت شناسایی قالی بافی و دیگر حرفه های فرش دست باف دریافت کردند اما در حوزه بیمه بافندگان فرش فقط تا مهرماه سال 93 نزدیک به چهار هزار نفر از قالی بافان واجد شرایط بیمه به واحد های بیمه تامین اجتماعی معرفی شدند که از میان آن ها دو هزار و 500 نفر بیمه شدند اما متاسفانه از اواخر مهر ماه این سال با تغییر رویکردها و حذف 20 درصد یارانه حق دولت برای بیمه شدگان صنعت فرش، شرکت های بیمه خواهان صد در صد مبلغ بودند که در پی آن توسط بیمه گذار از عقد قرارداد متقاضیان جدید خودداری شد.به گفته میرشکار با وجود مشکل های فراوان در حوزه فرش سیستان، اقدام های متعددی برای این صنعت بومی انجام شد که در پی این اقدام ها بیش از 24 میلیارد و 862 میلیون ریال تسهیلات در اختیار بافندگان قرار گرفت اما این راهکار مناسبی برای حفظ قدیمی ترین فرش صنعتی ایران نیست و به شکل ریشه ای باید وارد عمل شد.