درحالیکه بنا بر آمارها حدود 50 درصد ناوگان حملونقل عمومی برونشهری استان فرسودهاند، اجرای سیاستهای نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و قانون هوای پاک به دلیل نبود اعتبارات، حمایتهای کافی و هزینههای بالا چندین سال است که کند شده و در نتیجه سرعت فرسودگی خودروها و آلایندگی هوا و همچنین تصادفات جادهای از نوسازی ناوگان جادهای استان پیشی گرفته است که شاید در آینده نزدیک جادههای استان به پارکینگ خودروهای فرسوده تبدیل شود. به گزارش خراسان رضوی، حمل و نقل یکی از محورهای اساسی توسعه و داشتن ناوگان و زیرساخت های قوی در این حوزه یکی از شاخص های توسعه یافتگی کشورهاست زیرا حمل و نقل به صورت مستقیم روی صنعت و کشاورزی تأثیر میگذارد. چندین سال است که نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی به دلیل فرسودگی و سن بالای ناوگان در دستور کار دولت است اما بالاترین مقام حوزه حمل و نقل یعنی وزیر راه و شهرسازی در آخرین اظهارات خود به شدت از وضعیت نوسازی ناوگان حمل و نقل کشور انتقاد کرد. محمد اسلامی در آخرین روزهای اسفندسال گذشته در همایش مدیران سازمان های راهداری کشور از وضعیت ناوگان حملونقل عمومی به خصوص کامیون های با عمر بالای 40 سال و تردد آنها در جاده های کشور که منجر به حادثهآفرینی شده است و ناوگان اتوبوسی به عنوان فرسودهترین ناوگان حمل و نقل کشور انتقاد کرد و به برخی شرکت ها هشدار داد«به هیچ وجه اجازه نمیدهیم که آن چه برای کارخانه در تولید کامیون، اتوبوس و مینی بوس سود دارد انجام شود بلکه باید آن چه دارای مزیت است کارخانهها تولید کنند. کارخانهها حق ندارند ماشینی را انتخاب و وارد کنند که برایشان، سود بیشتری دارد و ما بههیچوجه این را نمیپذیریم». استان خراسان رضوی ۲۰ هزار و ۵۷۵ کیلومتر راه دارد که ۶ هزار و ۴۲۲ کیلومتر آن جاده بینشهری و ۱۴ هزار و ۱۵۲ کیلومتر آن راه روستایی است و به دلیل گستره وسیع جغرافیایی آن سالیانه بیش از ۳۰ میلیون تن کالای دارای بارنامه، ۲۰ میلیون مسافر دارای صورت وضعیت و حدود چهار میلیون تن کالای ترانزیتی و صادراتی توسط ناوگان جادهای استان جابه جا میشود. وجود ناوگان فرسوده یکی از نقاط ضعیف و شاید تعدد حوادث جادهای در استان است. در کشورهای توسعه یافته ناوگان حمل و نقل عمومی معمولاً بعد از 10 سال و درنهایت 15 سال از رده خارج می شوند ولی در کشور ما عمر فرسودگی خودروها 20 سال در نظر گرفته شده است در حالی که بنابراذعان وزیر راه و شهرسازی، متوسط عمر ناوگان مینی بوسی کشور 24 سال است و هنوز هم کامیونهایی با عمر بالای 40 سال در جاده های کشور تردد میکنند. تقویت حمل و نقل عمومی، ارتقای ایمنی سفر و کاهش تلفات سوانح جادهای، بهبود کیفیت خدمات حمل و نقل، افزایش ضریب ایمنی جادهها، جلوگیری از اتلاف انرژی و هدر رفت سرمایه، بهبود تجارت، تولید و اشتغال زایی، رفع معضل کندی ترافیک در مسیرهای جادهای، کاهش زمان سفر، هزینه تعمیرات، توقف و خواب خودرو، ایجاد زمینه رقابت با ناوگان کشورهای همسایه در ترانزیت و حمل و نقل بینالمللی شاید حداقل مزیت های شناخته شده نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کشور و استان است.
وضعیت ناوگان حمل و نقل عمومی استان
بر اساس آخرین آماری که اداره کل راه راهداری استان در اختیار ما قرار داده است، بیش از 51 هزار و 620 دستگاه انواع خودروی عمومی در ناوگان حمل و نقل عمومی استان فعالیت می کنند. بخش عمده این ناوگان را کامیون ها و تریلی ها با تعداد 29 هزار و 77 دستگاه در بر می گیرند. وانت های باری گروه دوم ناوگان حمل ونقل عمومی استان است که 17 هزار و 98 دستگاه را دربر می گیرد. در حوزه اتوبوس ها و مینیبوسهای بین شهری نیز تعداد 1490 دستگاه اتوبوس و 2448 دستگاه مینی بوس فعالیت می کنند. 1266 دستگاه سواری کرایه و 242 دستگاه سواری کرایه روستایی بخش دیگر حمل و نقل عمومی کشور را تشکیل می دهد.
آمار نگران کننده فرسودگی ناوگان عمومی استان
اداره کل راهداری استان ،متوسط عمر انواع ناوگان حمل و نقل جاده ای مسافری استان را 13.11 سال و متوسط عمر انواع ناوگان حمل ونقل جاده ای باری را نیز 15.59 سال اعلام کرد اما آن چه نگران کننده است این است که بر اساس اطلاعاتی که اداره کل راهداری در اختیار ما قرار داده هم اکنون به طور متوسط حدود نیمی (48درصد) از ناوگان حمل و نقل عمومی استان فرسوده است که این عدد حدود 25 هزار دستگاه خودروی عمومی استان را دربر می گیرد اما نکته قابل تأمل این است که هم اکنون 92 درصد مینیبوسهای بین شهری استان و 64 درصد تاکسی های برون شهری استان فرسوده اند. ناوگانی که بخش عمده ای از مسافران استان را جابه جا می کند. همچنین 26 درصد اتوبوس ها و 49درصد کامیون ها و 18 درصد کشنده های تریلر و در نهایت 11 درصد وانت بارهای فعال در حوزه حمل و نقل جاده ای استان فرسوده هستند.
چرا ناوگان باری نوسازی نمی شود؟
رئیس کانون انجمن های صنفی کارفرمایی کامیون داران کشور و استان در گفت وگو با خراسان رضوی مهم ترین دلیل نوسازی نکردن ناوگان حمل و نقل عمومی را توجه نکردن دولت ها می داند و خاطر نشان می کند: دولت ها هیچ گاه به حقوق ما توجه نکرده اند و به رغم تمام پیگیری های انجام شده نتواستیم بهای خدمات ارائه شده را از جامعه بگیریم و سرمایه های ما مستهلک شده اند و نتیجه اش وجود بیش از 70 هزار ناوگان باری فرسوده در جاده های کشور است. البته اگر بخواهیم با قواعد بینالمللی خودمان را بسنجیم باید بگوییم «کل ناوگان» ما امروز فرسوده است. امروز کامیون هایی در جادههای کشور تردد می کنند که تاریخ ساخت آن ها مربوط به دهه 40 است.
از 3 هزار کامیونی که پشت مرزها مانده اند تا کامیون های بی کیفیت چینی
"رضا تیموری" می افزاید: بخشی از این فرسودگی مربوط به کامیونهای چینی است که وارد کشور می شوند و به رغم سن کم آنها به دلیل کیفیت خیلی بدشان فرسوده شده اند.کامیون هایی که 200 کیلومتر را هم بدون مشکل طی نمی کنند، این ها کامیون هایی هستند که با رانت و رانت بازی وارد شده اند. در شرایطی که امروز بیش از سه هزار کامیون با کیفیت و 100درصد اروپایی پشت مرزها مانده و برای وارد شدن به کشور و استفاده از آن ها در ناوگان حمل و نقل با مانع روبه رو شده اند،خودروسازهایی که رانت ها را در اختیار دارند اجازه نمی دهند این کامیون ها شماره گذاری شوند و ما محکوم هستیم از کامیون هایی بی کیفیت استفاده کنیم. نتیجه این می شود که کشورمان به پارکینگ ناوگان فرسوده تبدیل شده است.
وی درباره تسهیلات و حمایت های دولت برای نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده ای استان می گوید: همین شرکت های مونتاژ کار داخلی، کامیون های چینی را با اقساط ماهیانه 25 تا 30 میلیون تومان به متقاضی می دهند، کامیون دار با کدام درآمد می خواهد چنین اقساطی را پرداخت کند.
ناوگان مسافربری نوسازی نشده است
"حسام آسیابان" دبیر انجمن صنفی شرکت های مسافربری مشهد و حومه نیز در گفت وگو با خراسان رضوی در این باره اظهار می کند : بخش اصلی ناوگان مینی بوسی استان که بیش از 90 درصد آن ها فرسوده اند در حومه مشهد و شهرک های صنعتی این شهرستان فعالیت می کنند که از نظر تعرفه خدمات و نرخ کرایه ها محجور مانده اند زیرا دهیاری ها و بخشداری ها با تعدیل نرخ ها و تعرفه ها موافقت نمی کردند.
وی می افزاید: در دو دهه گذشته مجوزهای ناوگان حمل و نقل برون شهری در اختیار شرکت های مسافربری بود اما این اختیار از بین رفت و هرکسی با هر حرفه ای وارد حوزه حمل و نقل می شد و بدون پشتوانه سرمایه گذاری می کرد که در ادامه فعالیت به دلیل هزینه های بالا با مشکلات مواجه می شد. از سویی به دلیل این که بیشتر مسافرانی که وارد مشهد می شوند توقف چند روزه دارند ناوگان حمل ونقل در مسیر بازگشت به مبدا بدون مسافر می ماند و این باعث متضرر شدن سرمایه گذاران حمل و نقل عمومی شده است. خروجی تمام مسائل ،توانایی مالی نداشتن دارندگان دستگاه های حمل و نقل مانند اتوبوس و مینی بوس برای نوسازی ناوگان خود است.
آسیابان می گوید: موضوع دیگری که وجود دارد انحصار تولید یا مونتاژ اتوبوس های برون شهری به یک شرکت است، یک دستگاه اتوبوس امروز بیش از 4.5 میلیارد تومان است که به یقین برای سرمایه گذار صرفه اقتصادی ندارد که اتوبوس فرسوده را جایگزین و جاهای دیگری به غیر از حمل و نقل عمومی سرمایه گذاری کند. دولت نیز اعتبار یا تسهیلاتی در این حوزه تخصیص نمی دهد.
دبیر انجمن صنفی شرکت های مسافربری مشهد و حومه معتقد است که حوزه حمل و نقل عمومی استان وضعیت آشفته ای دارد و می گوید: امروز سرمایه گذار جداگانه عمل می کند، راننده از رویه جداگانه جذب می شود و شرکت های مسافربری هم رویه جدا دارد که اگر تمام این ساختار به صورت منسجم عمل می کرد امروز شاید با این مشکلات مواجه نمی شدیم. در حوزه تاکسی های کرایه ای هم بنده اطلاع دارم که از سال 81 که ناوگان شان نوسازی شده است حدود 19 سال می گذرد و الان حاضر هستند که ناوگان خود را نوسازی کنند اما دولت باید تسهیلاتی برای جایگزینی سواری های پژو در اختیار آن ها قرار بدهد.
آسیابان می افزاید: وقتی دولت برای ناوگان حمل و نقل عمومی اعتبار و تسهیلات تخصیص نمی دهد، نتیجه اش این می شود که اتوبوس ها و مینی بوس های ما فرسوده می شوند و مردم هم از جابه جایی با این ناوگان استقبال نمی کنند و از خودروهای شخصی برای جابه جایی مسافر استفاده می کنند که به دلیل حرفه ای نبودن رانندگان این خودروها آمار تصادفات هم افزایش می یابد.
طی سال گذشته کمتر از 900 ناوگان نوسازی شده
میزان نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده ای استان طی سه سال گذشته حاکی از آن است که توسعه و نوسازی سال 97 تعداد 550 دستگاه ، توسعه و نوسازی سال 98 تعداد 193 دستگاه و توسعه و نوسازی 99 تعداد 156 دستگاه بوده که سال به سال کمتر شده است.
نبود اعتبارات دلیل نبود نوسازی
"جواد وحدتی فر" معاون حمل و نقل، راهداری استان در گفت وگو با خراسان رضوی، عمده ترین مانع نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی استان را «تأمین اعتبار» می داند و تصریح می کند: منابع دولتی با مشکل مواجه شده است و تأمین اعتبار صورت نمی گیرد. نمونه آن قانون هوای پاک است که باید بر اساس آن ردیفی برای نوسازی ناوگان حمل و نقل تخصیص یابد اما این موضوع در سال گذشته محقق نشده و ریالی برای نوسازی داده نشده است. وی می گوید: هم اکنون 99 درصد ناوگان حمل و نقل عمومی استان توسط بخش خصوصی تامین می شود و دولت تعهدی برای خرید ناوگان ندارد اما وظیفه دولت حمایت و فراهم آوردن شرایط و تسهیلاتی است که سرمایه گذار بخش خصوصی برای نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی اقدام کند. ولی به دلیل این که سرمایه گذاری در این حوزه سود چندانی ندارد رغبتی هم برای این کار وجود ندارد.
نوسازی ناوگان در اولویت دهم هم نیست
معاون حمل و نقل راهداری استان با اشاره به فرسودگی ناوگان حمل و نقل استان خاطر نشان می کند: تسهیلاتی که برای نوسازی در نظر گرفته شده گران است، علاوه بر این هم اکنون دولت با مشکلات عدیده ای برای تأمین اعتبار مواجه است که اگر بخواهیم اولویت بندی کنیم شاید نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی جزو 10 اولویت اول هم قرار نگیرد. از سویی عمده ترین مسئله که امروز با آن مواجه هستیم فشاری است که به ناوگان باری مانند کامیون ها و تریلی های استان وارد می شود زیرا بخشی از ترانزیت و جابه جایی کالا از جنوب کشور به خصوص چابهار به دلیل نبود خطوط ریلی توسط کامیونها جابه جا می شود و این موضوع فشار زیادی به این حوزه وارد کرده است و اندازه نیاز ما کامیون و تریلی نداریم.
تاثیر ناوگان فرسوده بر افزایش تصادفات
سرهنگ "میش مست" رئیس پلیس راه استان نیز در گفت وگو با خراسان رضوی با اشاره به آثار منفی نوسازی نشدن ناوگان حمل و نقل عمومی استان می گوید: بنا بر اذعان راهداری استان ،بیش از 50 درصد ناوگان حمل و نقل عمومی استان فرسوده و نیازمند نوسازی است. این فرسودگی بدون شک در افزایش تصادفات و حوادث جاده ای تأثیرگذار بوده و هست.
وی درباره عملکرد پلیس برای جلوگیری از تردد خودروهای فرسوده در سطح جاده های استان می گوید: بدون شک پلیس راهنمایی و رانندگی در زمینه تمهیدات پیشگیرانه در خصوص خودروهای پر خطر و فرسوده اقدام می کند اما باید توجه داشته باشید که بخش عمده این ناوگان مانند خودروهای سواری و حمل و نقل مسافر قشرهای کم درآمد هستند و این وظیفه دولت است که بخشی از اعتبارات مورد نیاز نوسازی خودروها را تأمین کند اما به دلیل مشکلات مالی که دولت با آن ها مواجه است نتوانسته است تسهیلات لازم را فراهم کند که اگر این شرایط فراهم شود بدون شک مردم هم از نوسازی خودروهای فرسوده در اختیارشان استقبال خواهند کرد.
آلایندگی ناوگان حمل و نقل
معاون پایش و نظارت محیط زیست نیز درباره اجرای قانون هوای پاک در استان به خراسان رضوی می گوید: قانون هوای پاک تکالیفی را برای 18 سازمان تعیین کرده است و نظارت بر این موضوع را سازمان محیط زیست برعهده دارد. بر اساس اخرین برآوردها، 64 درصد منابع آلاینده مربوط و وسایل متحرک است که 50 درصد آن در اختیار وسایل متحرک عمومی است و 50 درصد نیز خودروهای شخصی اند.
"عرفانی" می گوید: نوسازی ناوگان حمل و نقل یکی از عمده ترین راه های جلوگیری از گسترش آلایندگی هوا در کشور و استان است. طی سه سال گذشته متأسفانه به دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و تحریم ها نوسازی ناوگان حمل و نقل به خوبی پیش نرفت. سازمان محیط زیست به عنوان ناظر موضوع نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی را پیگیری کرده است و پاسخ روشنی که دریافت کرده ایم این بوده که به دلیل تحریم ها کارخانه ها قادر به تأمین قطعات مورد نیاز و تکمیل دستگاه ها مانند اتوبوس ها، مینیبوسها و کشنده های سنگین نبوده اند و تولید با محدودیت روبه رو شد در نتیجه روند نوسازی کند شده است.
معاون نظارت محیط زیست استان به موانع قانونی نیز اشاره می کند و می گوید: آییننامه قانون هوای پاک سن فرسودگی خودروها را مشخص کرد و به دستگاه ها ابلاغ شد اما با ورود دیوان عدالت اداری به موضوع سن خودروهای فرسوده، عملاً ما هم اکنون دستورالعمل برای سن خودروهای فرسوده در کشور نداریم و سن فرسودگی خودروها توسط دیوان عدالت اداری لغو شد و باید منتظر باشیم تا سن جدید اعلام شود.
205 هزار اعمال قانون برای بدون معاینه فنی ها
وی می گوید: برای نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی برون شهری با مشکل روبه رو شده و تنها راه نظارتی ما موضوع معاینه فنی هاست. سال گذشته پلیس راه استان در راستای اجرای قانون هوای پاک، بیش از 205 هزار مورد جلوگیری از ورود و اعمال قانون برای خودروهای فاقد معاینه فنی و مجوز به محدود شهر مشهد، انجام شده است که از این تعداد بیش از 111 هزار مورد مربوط به وسایل نقلیه سنگین مانند کامیون ها، اتوبوس ها و مینی بوس ها بوده است. با وجود تمام این پیگیری ها متاسفانه سرعت افزایش آلایندگی هوا بیشتر از سرعت نوسازی و استاندارد سازی ناوگان حمل و نقل عمومی بوده است.
چرا نوسازی نشد؟
"میرجعفریان" معاون عمرانی استانداری نیز در گفت وگو با خراسان رضوی ، درباره دلیل نوسازی نشدن حمل و نقل عمومی استان اظهار می کند: عمده ترین دلیل اجرا نشدن برنامه های نوسازی ناوگان برون شهری ما به مسئله ظرفیت کارخانه های تولید خودروهای جابه جایی مسافر مربوط است. یعنی به دلیل مشکلات اقتصادی و تحریم ها به رغم وجود تقاضا کارخانه ها قادر نبودند نیاز بازار را تأمین کنند. در نتیجه نبود نوسازی ها که باید سالیانه انجام می شد روی هم انباشته شد و وضعیت امروز را به وجود آورد. از سویی دیگر به دلیل کم بودن عرضه و بالا رفتن تقاضا برای خرید و تامین خودرو شاهد افزایش قیمت ها هستیم و این افزایش قیمت ها از یک سو و رشد هزینه های مترتب برای رانندگان خودروها طی چند سال اخیر از سوی دیگر باعث شده است که سرمایه گذاران، شرکت ها و رانندگان ناوگان حمل و نقل عمومی قادر نباشند خودروهای خود را نوسازی کنند.
چه باید کرد؟
معاون استاندار درباره راه برون رفت از این وضعیت و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی استان می گوید: دولت باید تسهیلات ویژه ای را برای نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده ای تخصیص دهد و سقف تسهیلات افزایش یابد. علاوه بر این خودروسازان نیز باید تامین خودروهای مورد نیاز برای نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی که مصارف عمومی دارند مانند اتوبوس، مینی بوس، تاکسی و حتی تریلی ها را در اولویت تولید خود قرار دهند.
در پایان باید اذعان کرد که در شرایط فعلی شرکت های خودروساز داخلی حتی توان محقق کردن وعدههای سالهای گذشته خود را برای تحویل خودروهای پیش خرید شده ندارند و تحریم ها به طور جدی تأمین قطعات مورد نیاز کارخانه های خودروسازی را با مشکل مواجه کرده است از سویی دیگر هزینه های خرید یک دستگاه خودرو آن هم با هدف مصارف عمومی برای سرمایه گذاران بسیار سنگین و نیازمند حمایت های جدی دولتی است اما وقتی متولیان می گویند نوسازی در اولویت دهم هم نیست بیانگر وضعیت بحرانی منابع دولتی است. در چنین شرایطی ناوگان حمل و نقل عمومی استان روزبهروز پیرتر و فرسوده تر می شود و جاده های استان تبدیل به پارکینگ خودروهای فرسوده خواهد شد و این رویه علاوه بر افزایش آلایندگی هوا و تصادفات جاده ای در آینده نزدیک ضربه ای مهلک به اقتصاد حمل و نقل کشور وارد خواهد کرد که جبران آن شاید سال ها زمان ببرد لذا انتظار می رود دولت به جای حمایت های بی چون و چرا از کارخانه های مونتاژ کار برای واردات خودروهای بی کیفیت به سرمایه گذاران اجازه دهد برای واردات ناوگان حمل و نقل باری و مسافربری با کیفیت اقدام کنند. علاوه بر این، خودروسازهای داخلی می توانند به صورت مشارکتی با سرمایه گذاران برای تولید خودروهای سبک حمل و نقل عمومی مانند تاکسی ها، وانت های باری و حتی مینی بوس ون اقدام کنند.