70 درصد بدون سفر
مرکز پژوهش های مجلس در تازه ترین گزارش خود، وضعیت سفر برای اقشار مختلف جامعه را بررسی و تصریح کرده که هزینه سفر و تفریحات دهک دهم 40 برابر دهک اول است و به نوعی سفر، از سبد هزینه های 70 درصد خارج شده است
نویسنده : صادق غفوریان
«سفر» و تفریح در شرایط اقتصادی کنونی اگر نگوییم برای اغلب خانواده ها تبدیل به یک آرزو شده بلکه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در تازه ترین بررسی و گزارش خود که ابتدای اردیبهشت منتشر کرده، تصریح می کند:
- آمارها نشان از کوچک شدن سهم سفر و تفریح از سبد هزینه خانواده های ایرانی به ویژه دهک های پایین جامعه و افراد معلول و سالمند دارد.
-نسبت هزینه های تفریح و سرگرمی به هزینه کل در سبد مصرفی خانوارهای شهری نشان می دهد طی سال های گذشته هزینه های تفریح و سرگرمی با کاهش قابل توجهی روبه رو بوده، به طوری که سهم هزینه های مربوط به تفریح و سفر از ۰.۷۱ درصد سال ۱۳۹۰ به ۰.۳۸ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.
ناکامی در ایجاد زیرساخت های سفر
اما اقتصاد سفر تمام ماجرا نیست که باعث محروم شدن طبقه ای از سفر و تفریح شده است. در واقع بخش متولی گردشگری نیز در این مسئله به وظایف خود عمل نکرده، همانطور که گزارش مرکز به این امر صراحت دارد: «بررسیها نشان میدهد سیاستگذاری در حوزه توسعه گردشگری داخلی دسترس پذیر در دهههای اخیر ناموفق بوده است و گردشگری به عنوان محصولی با کیفیت و در دسترس برای عموم جامعه نیست. حتی افزایش تعداد سفرهای داخلی با تقویت الگوی گردشگری بدون برنامه، وابسته به خودروی شخصی و مبتنی بر اقامت در خانه دوستان باعث نشده تا کارکردهای مورد انتظار از گردشگری برای خانوادهای ایرانی فراهم شود.»
سفر یا ضرورت هایی مثل تغذیه و آموزش؟
در شرایط ناثبات اقتصادی، تورم و کوچک شدن سفره معیشت و اقتصاد خانوارها، طبیعی است که اولویت هزینه های خانواده به اولویت ها سمت و سو پیدا کند. تفریح و سفر هیچ گاه اولویت خانواده ها در شرایط کاهش قدرت خرید نبوده و نخواهد بود ضمن این که خانواده ها همان قدر که بتوانند نیازمندیهایی مهم تر از سفر و تفریح همچون «تغذیه موثر» و «آموزش» را در هزینه هایشان پوشش دهند، به نظر کلاهشان را بالا بیندازند! نتیجه همین حساب و کتاب هاست که بررسی آمارها نسبت هزینههای تفریح و سرگرمی به هزینه کل در سبد مصرفی خانوارهای شهری نشان میدهد طی سالهای گذشته هزینههای تفریح و سرگرمی با کاهش قابل توجهی روبه رو بوده، به طوری که سهم هزینههای مربوط به تفریح و سفر از ۰.۷۱ درصد سال ۱۳۹۰ به ۰.۳۸ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.
70 درصد ایرانی ها بدون سفر
برای نگاهی کلی تر به آمارها، بررسی های مرکز آمار ایران هم در این زمینه نمای خوبی از وضعیت سفر در کشور به ما نشان می دهد: «براساس نتایج آمارگیری از گردشگران ملی مرکز ملی آمار ایران در سال ۱۴۰۰، از جامعه ۲۶ میلیون و ۳۰۲ هزارنفری خانوار کشور، حدود ۷۰ درصد از آنان در سال ۱۴۰۰ سفر نرفته و تنها هفت میلیون و ۷۸۸ هزار خانوار معادل ۳۰ درصد خانوارهای کشور در این سال به سفر رفته اند.» از سوی دیگر، نگاهی به تعداد سفرهای بومی اعضای خانوار برحسب سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه نیز نشان میدهد، در سال ۱۴۰۰، حدود ۴۲ درصد سفرها با اقامت شبانه و ۵۸ درصد بدون اقامت شبانه بوده که البته درصد خانوارهای سفر رفته در طول سال ۱۴۰۰ از بهار ۱۳۹۸ کمتر است.
اگر این وضعیت را به آمار اخیر مدیرکل توسعه گردشگری داخلی مرتبط بدانیم، تازه باید گفت، سفر در دوره های اوج، با افزایش رو به رو نیست. این مسئول به یکی از مصادیق درخصوص آمار ثبت شده در مراکز اقامتی رسمی به ایسنا گفته بود: از میان آمار کلی اقامت نوروزی، ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت نیز در «مراکز اقامتی رسمی» ثبت شده که رشدی به نسبت سال گذشته نشان نمیدهد.
رشد پس از کرونا فقط 17 درصد
اما شاید گفته شود در سال 1400 نگرانیها از کرونا سبب کاهش آماری سفر شد. اما با بررسی آمار سفرهای نوروزی در سال ۱۴۰۲ مشاهده میشود سفرها روند افزایشی نسبت به دوران کرونا به دست آورده است؛ به طوری که طبق گزارش دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر در سال ۱۴۰۲ از ۲۵ اسفندماه سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین ماه سال ۱۴۰۲، در مجموع ۱.۵۷ میلیون نفر شب اقامت ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۷ درصد رشد داشته است.
سفر و تفریح در نسبت دهک ها
شواهد نشان میدهد که وضعیت هزینهها در دهکهای مختلف متفاوت است. خانوار روستایی و دهکهای ضعیفتر تحت تأثیر بیشتر فشار اقتصادی طی سالهای اخیر سهم کمتری از هزینه سبد خانوار را به تفریحات و سفر اختصاص داده اند. بهترین توصیف برای وضعیت موجود را میتوان در ۸. ۳۹ برابر بودن هزینههای تفریحات دهک دهم نسبت به دهک اول یافت.
افزایش سرانه گردشگری داخلی بیشتر به خانوارهایی تعلق گرفته که قبلا هم به سفر رفته اند، لذا سازوکارهای توزیع سفر برای خانوارها به گونهای صورت نگرفته است که در دسترس همگان قرار گیرد. این درحالی است که از میان آمار کلی اقامت در بازه ۲۵ فروردین ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین ۱۴۰۲، رقمی بالغ بر ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت، در مراکز اقامتی رسمی ثبت شده، که رشدی نسبت سال گذشته نشان نمیدهد. همچنین میانگین ضریب اشغال اقامتگاههای رسمی در تعطیلات نوروز نیز حدود ۶۶ درصد بوده که به دلیل شرایط اقتصادی و فقدان برنامه به منظور افزایش سطح اشغال اقامتگاهها رشد سفرهای غیرسازماندهی مشاهده شده است، با این شرایط سفرهای غیرسازماندهی کمکی به بهبود وضعیت اقتصاد صنعت گردشگری نمیکند.
سفر نیست، نشاط کم است
مرکز پژوهش های مجلس در بخش از نتایج این گزارش معتقد است، کاهش سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینهای خانوارها میتواند تبعات اقتصادی برای مراکز جاذبه گردشگری و تبعات اجتماعی و روانی برای خانوارها و جامعه داشته باشد؛ چراکه خانوارها به میزانی که هزینههای سفر خود را کاهش میدهند، سهم قابل توجهی از نشاط خود را نیز از دست خواهند داد.