رمزگشایی از سقوط تراز تجاری در نیمسال 1402
نویسنده : محمد حقگو
آمارهای تجاری کشور نشان می دهد که تراز تجاری کشور در شش ماه امسال به رقم بزرگ منفی 6 میلیارد دلار رسیده و ارزش صادرات به این میزان کمتر از واردات شده است. این موضوع موجب دغدغه کارشناسان و البته انتقادات آنان به سیاست های دولت شد. به عنوان مثال، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در اظهاراتی، سیاست های بانک مرکزی را که طی آن صادرکنندگان ملزم به بازگشت ارز حاصل از صادرات می شوند، عامل این افت میزان صادرات دانسته است. چرا که معادل ریالی ارز حاصل از صادرات در سال جاری، کمتر از نرخ بازار آزاد بوده و وی احتمالاً این مسئله را موجب افت انگیزه صادرکنندگان دانسته است. با این حال، بانک مرکزی دیروز در گزارشی، تلویحاً به این ابهام پاسخ داده که به همراه گزارش تحلیلی خبرگزاری فارس نشان می دهد دلیل اصلی افت ارزش صادرات کشور را باید در کاهش قیمت های جهانی کالاهای صادراتی دانست.
افت نسبتاً شدید تراز تجاری به منفی 6.3 میلیارد دلار در 6 ماهه امسال
قبل از هر چیز باید مروری بر تراز تجاری داشته باشیم. این شاخص به مابه التفاوت ارزش صادرات و واردات اشاره دارد و رقم مثبت آن به معنای ارزش بیشتر صادرات کشورها نسبت به ارزش واردات آن هاست. بدیهی است ارزش صادرات و واردات نیز خود تابعی از مقدار کالای معامله شده و ارزش آن ها خواهد بود.با این اوصاف، گزارش بانک مرکزی بر مبنای داده های گمرکی حاکی از این است که در شش ماه امسال، 67.7 میلیون تن کالا به ارزش 24.1 میلیارد دلار از کشور ما به کشورهای مختلف صادر شده است که نسبت به مدت مشابه سال 1401 به لحاظ وزنی 29.1 درصد افزایش و از نظر ارزشی 2.6 درصد کاهش را نشان میدهد. از سوی دیگر در دوره مدنظر معادل 17.6 میلیون تن کالا به ارزش 30.4 میلیارد دلار به کشور وارد شده که نسبت به دوره مشابه در سال 1401 به ترتیب 6.9 و 11.6 درصد افزایش داشته است. بر همین اساس کسری تراز تجاری در شش ماه اول سال جاری معادل 6.3 میلیارد دلار و 11.5 درصد کل ارزش تجارت خارجی بوده است. این میزان کسری تراز تجاری، یکی از بیشترین موارد خود در سال های اخیر به شمار می رود. هر چند بیشترین آن نیست.
افت قیمت های جهانی عامل افت ارزش صادرات
اگر چه در نگاه اول، بیشتر بودن ارزش واردات نسبت به صادرات، از بابت فشار به منابع ارزی یا افزایش وابستگی اقتصاد به خارج از کشور نگران کننده است، با این حال، به نظر می رسد افت تراز تجاری را باید دقیق تر بررسی کرد.بر این اساس، همان طور که گفته شد و در جدول نیز آمده است، افت ارزش صادرات نسبت به واردات را نه در افزایش حجم واردات و کاهش حجم صادرات، بلکه عمدتاً باید در کاهش قیمت جهانی کالاهای صادراتی دانست.بررسی جزئیات آمار صادرات کشور در 6 ماه اول امسال و مقایسه آن با دوره مشابه سال قبل که خبرگزاری فارس آن را منعکس کرده و در جدول 2 نیز آمده نشان میدهد، بهدلیل افزایش بهای نفت و تاثیر آن بر قیمت کالاهای تولیدی در جهان، در شهریور ماه علاوه بر رشد وزن کالاهای صادراتی، ارزش کالاهای صادراتی هم رشد داشته است.طبق این جدول، در فروردین در مقایسه با ماه مشابه سال قبل وزن کالاهای صادراتی 19 درصد افزایش و ارزش آن 11 درصد کاهش یافته است. در اردیبهشت هم با وجود رشد 9 درصدی وزن، ارزش صادرات 15 درصد کاهش داشته است. رکورد رشد صادرات در خرداد ماه با افزایش 47 درصدی وزن صادرات جهش یافته، اما رشد ارزش کالاهای صادراتی صفر بوده است. رشد صادرات در تیر ماه هم 46 درصد و در مرداد ماه 20 درصد بوده اما در این دو ماه ارزش کالاهای صادراتی یک درصد کاهش یافته در حالی که در شهریور وزن صادرات 38 درصد و ارزش آن 15 درصد رشد داشته است. بهنظر میرسد در صورت باقی ماندن قیمت نفت و سایر کالاها در 6 ماه دوم امسال، علاوه بر رشد وزنی صادرات، ارزش کالاهای صادراتی هم تا پایان سال رشد خوبی داشته باشد.
روی هم رفته این ارقام نشان میدهد، کاهش ارزش کالاهای صادراتی و فاصله گرفتن ارزش کالاهای وارداتی با کالاهای صادراتی، ارتباط زیادی به سیاست های اقتصادی و از جمله سیاستهای ارزی بانک مرکزی در سال 1402 ندارد.